ΑΛΕΝ ΡΕΝΕ

Μαρ 02, 2014 Κινηματογράφος 0

Η ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΕΝ ΡΕΝΕ

Μια προσωπικότητα από τις πιο δημιουργικές στον παγκόσμιο χώρο του κινηματογράφου αναχώρησε ξαφνικά για την κινηματογραφική κοινότητα του Παραδείσου. Θα μείνει αξέχαστος με τις πρώτες του ταινίες που σημάδεψαν την παγκόσμια κινηματογραφική πρωτοπορία. Η μετέπειτα κινηματογραφική του πορεία είναι γεμάτη από νέες προτάσεις, νεανική αφήγηση και πολύ χιούμορ.

«Το παρόν και το παρελθόν συνυπάρχουν, αλλά το παρελθόν δεν πρέπει ποτέ να είναι σε flash-back».

Ο Αλέν Ρενε δεν μπόρεσε να έρθει στο Βερολίνο για να παρουσιάσει την τελευταία του ταινία, «The life of Riley» που έκανε την πρεμιέρα της στο 64ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου, κερδίζοντας εκτός από την αποδοχή των κριτικών και την Αργυρή Άρκτο της διοργάνωσης. Έτσι κανείς δεν τον είδε στα 91 του χρόνια, ακόμη ενεργό, ανάμεσα στη σύντροφό του Σαμπίν Αζεμά και τους αγαπημένους του ηθοποιούς να διασκεδάζει αφόρητα με το γεγονός πως δεν σταμάτησε ποτέ να «παίζει» με τους κανόνες του κινηματογράφου, κουβαλώντας στις πλάτες του σχεδόν ολόκληρη την ιστορία του μοντέρνου κινηματογράφου όπως το γνωρίζουμε σήμερα και για πάντα.

Αν και ο ίδιος δε θεώρησε ποτέ τον εαυτό του μέρος της «nouvelle vague» (ένιωθε τον εαυτό του περισσότερο μέρος της αριστερής διανόησης της εποχής), κανείς δεν μπορεί να ανακαλέσει στη μνήμη του ολόκληρο το κίνημα χωρίς την ύπαρξη του «Χιροσίμα, αγάπη μου», της ταινίας που το 1959 έσκασε σαν ατομική βόμβα στο Φεστιβάλ των Καννών σε σενάριο της Μαργκερίτ Ντιράς, επισκιάζοντας ακόμη και αυτά τα «400 Χτυπήματα» του Φρανσουά Τριφό, σαν το αδιάσειστο σημάδι πως ο γαλλικός κινηματογράφος άλλαζε για πάντα, μπαίνοντας σε μια τροχιά πολιτικής, αισθητικής και αφηγηματικής επανάστασης.

Πριν από το «Χιροσίμα, αγάπη μου», ο Ρενέ είχε σκηνοθετήσει το «Νύχτα και καταχνιά», το 1955, ένα ντοκιμαντέρ μνήμης πάνω στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου -την καλύτερη ταινία όλων των εποχών, όπως είχε δηλώσει ο Τριφό, και δύο χρόνια αργότερα, το 1961, θα γύριζε το «Πέρσι στο Μάριενμπαντ» σε σενάριο του Αλέν-Ρομπ Γκριγιέ, που ήρθε για να ενισχύσει τις φιλμικές αναζητήσεις του πάνω στο χρόνο, τη μνήμη και την κινηματογραφική αφήγηση σε ένα ανυπέρβλητο κομμάτι κινηματογράφου, καταδικασμένο να αναλυθεί εξονυχιστικά μέσα στα χρόνια, επιδρώντας καθοριστικά στην ποπ κουλτούρα μέχρι και σήμερα.

Το 1963 σκηνοθέτησε το «Muriel», παίρνοντας θέση στον πόλεμο της Αλγερίας, το 1966 με το «La guerre est finie» (σε σενάριο του Χόρχε Σέμπρουν) μίλησε για τον ισπανικό εμφύλιο, ενώ το 1967 συμμετείχε μαζί με τον Κρις Μαρκέρ και τον Ζαν-Λικ Γκοντάρ σε ένα ψηφιδωτό φιλμ για τον Πόλεμο στο Βιετνάμ («Loin du Vietnam»). Και θα μπορούσε να σταματήσει εκεί, σίγουρος πλέον πως η κινηματογραφική πρωτοπορία ήταν συνυφασμένη με το όνομά του. Ο Ρενέ, όμως, δεν σταμάτησε ποτέ να κάνει κινηματογράφο, ακόμη και όταν υποδέχθηκε την δεκαετία του ’70, εγκαταλείποντας την έντονη πολιτική του στάση, παραμένοντας όμως ένας χειρούργος του κινηματογραφικού χρόνου.

Ακριβώς πάνω στο Μάη του ‘68, ο Ρενέ σκηνοθέτησε το «Je t’aime, Je t’aime» σε μια απόπειρα επιστημονικής φαντασίας-παραβολής πάνω στο πέρασμα του χρόνου, το 1974 συνεργάστηκε ξανά με τον Χόρχε Σέμπρουν για το «Stavisky» και το 1977 γύρισε την πρώτη του αγγλόφωνη ταινία, το «Providence» πριν εγκαινιάσει τη δεκαετία του ’80 με ένα από τα αριστουργήματά του, τον «Θείο μου από την Αμερική» βραβευμένο με το μεγάλο βραβείο της επιτροπής στο Φεστιβάλ Καννών.

Σε όλη τη δεκαετία του ’80 και μέχρι και σήμερα, ο Ρενέ συνεργάστηκε με μια συγκεκριμένη ομάδα ηθοποιών (ανάμεσά τους και η τελευταία σύντροφος της ζωής του, Σαμπιν Αζεμά), γυρίζοντας ταινίες χαρακτηριστικές για την ελαφρότητα της αφήγησής τους, την έντονη θεατρικότητα (οι περισσότερες ήταν βασισμένες σε θεατρικά έργα) αλλά και την απαράμιλλη αίσθηση ενός χιούμορ που όσο μεγάλωνε στα χρόνια, έκανε τον Ρενέ να μοιάζει σχεδόν έφηβος.

Το «Μελό» του 1986, το «Smoking/No Smoking» του 1993, το «Ιδιωτικοί φόβοι σε δημόσιους χώρους» του 2006 υπήρξαν μερικές από τις πιο διάσημες ταινίες του τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, ιδανικά συμπληρώματα σε ένα έργο που δεν σταμάτησε ποτέ να «παίζει» με τις συμβάσεις και να τις ανατρέπει με τον πιο αναπάντεχο τρόπο.

Ο θάνατός του, την 1η Μαρτίου του 2014, σηματοδοτεί περισσότερα πράγματα απ’όσα μπορεί να υποθέσει κανείς όταν αναγκάζεται να αποχωριστεί έναν από τους μεγαλύτερους και επιδραστικότερους σκηνοθέτες όλων των εποχών. Μαζί του ο Ρενέ παίρνει τον μοντέρνο κινηματογράφο, όπως ο ίδιος το δίδαξε, αφήνοντας πίσω του κομμάτια μιας φιλμογραφίας- μνήμης σαν αυτήν που σχεδόν σε όλο του το έργο κομμάτιασε και ανασύνθεσε από την αρχή, προσπαθώντας να καταλάβει τον κόσμο. Πιστός σε ένα όραμα για το σινεμά και την Τέχνη που -αντίθετα με όσα θα πίστευε κανείς- δεν επιβλήθηκε μόνο από την έντονη εποχή μέσα στην οποία ο Ρενέ γεννήθηκε και έδρασε, αλλά από την βαθιά αφοσίωση ενός μεγάλου καλλιτέχνη στις αθέατες πλευρές του ανθρώπινου μυαλού και της ανθρώπινης κατάστασης όταν αυτές νομοτελειακά συναντούν τη μεγάλη οθόνη. Ποτέ σε flash-back, αλλά σε εκείνο το χρονικό σημείο όπου το τώρα το τότε και το μετά απλά συνυπάρχουν ταυτόχρονα άναρχα και αρμονικά.

«Ελπίζω να μείνω πάντα πιστός στον Αντρέ Μπρετόν που αρνιόταν να υποθέσει πως η φανταστική ζωή δεν είναι μέρος της αληθινής.» O Αλέν Ρενέ πέθανε στα 91 του χρόνια στο Παρίσι.

Γιάννης Ιωαννίδης