ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2013-ΤΕΤΑΡΤΗ ΜΕΡΑ

Νοέ 05, 2013 Κινηματογράφος 0

ΕΛΛΑΔΑ-ΤΟΥΡΚΙΑ 0-1

Μπορεί ο τίτλος να σας θυμίζει ποδόσφαιρο, αλλά δεν είναι στην πρόθεσή μου να μιλήσω για αυτό το άθλημα ή για κάποια ομάδα. Ο λόγος είναι αποκλειστικά για τον κινηματογράφο και στο πεδίο του θα μείνουμε. Το ερώτημα που θέτω είναι το εξής: Γιατί ο ελληνικός κινηματογράφος, κάθε χρονιά όλο και περισσότερο, υποχωρεί, χάνει έδαφος και νικιέται κατά κράτος από τον τούρκικο; Η χώρα όπου -κατά ορισμένους- γεννήθηκε η αφήγηση, σε αυτή τη χώρα πεθαίνει και σβήνει ο αφηγηματικός λόγος. Μέχρι εδώ. Την απάντηση θα την έχουμε στο τέλος του Φεστιβάλ, αλλά ότι και να πούμε, σαν Έληνας αυτό σε πληγώνει…

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΑΠΟ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Το κούρδικο ζήτημα είναι για την Τουρκία φλέγον. Πως θα μπορούσε κάποιος να κάνει μια αντιπολεμική ταινία, με θέμα αυτό την διαμάχη, κάτι που καίει και είναι σχεδόν απαγορευεμένο για το απολυταρχικό καθεστώς της γειτονικής χώρα, όπως και ταμπού για τους περισσότερους πολίτες της; Η ταινία του Reha Erdem, “Τζιν” (“Jin”), 2013, μας έδειξε τον τρόπο. Κατ’αρχήν η απόλυτη και ψυχρή περιγραφή, μετά το θέμα, αλλά πάλι απλός περιγραφικός λόγος, μετά η αμφισβήτηση, στη συνέχει οι ανατροπές, τελικά η Κούδρα που παρακολουθούμαι να μάχεται, να κρύβεται, να φανερώνει το πρόσωπό της, να πλησιάζει ξανά την κοινωνία, για να βρει ξανά το φασισμό στην καθημερινή ζωή, τελικά να γυρνά στο αντάρτικο και να περιποιείται έναν τραυματισμένο Τούρκο στρατιώτη, είναι ενταγμένη στη φύση, έχει συμφιλιωθεί και τη δέχονται τα άγρια ζώα, αυτά που τη συντροφεύουν όταν πέφτει τελικά από τις σφαίρες του τακτικού στρατού. Πολύ δυνατή ταινία που μας κρατά συνεχώς σε εγρήγορση, ιδέες που αποστασιοποιούνται από την επίσημη πολιτική της Τουρκίας. Τελικά το ερώτημα που τίθεται είναι πως κατάφερε αυτός ο σκηνοθέτης να κάνει μια ταινία τόσο αντιπολιτευτικά μάχιμη και προς τις δύο πλευρές, Τουρκία-Κουρδιστάν, και πως τον άφησε η λογοκρισία να την ολοκληρώσει; Και όμως έχουμε ένα έργο που βραβεύτηκε με το Βραβείο Σκηνοθεσίας και Υποσχόμενης Νέας Ηθοποιού, στο Φεστιβάλ στην Άδανα, στην Τουρκία, το 2013. Ήρθε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και μας κατέπληξε.

Στην αντιπέρα όχθη έχουμε το “Χειμώνα” (2013), του Κωνταντίνου Κουτσολιώτα, μια ιστορία που διαδραματίζεται μεταξύ Λονδίνου και Ηπείρου. Ένας νέος, πολλά υποσχόμενος συγγραφέας, μετά από πολλά χρέη καταφεύγει στο έρημο πατρικό του για να μείνει εκεί. Θέλει να βρει τον εαυτό του; Θέλει να συμφιλωθεί με το παρελθόν; Προφανώς και τα δύο. Αυτό όμως που γίνεται είναι μια ανάπτυξη του λόγου που φτάνει στο ηδονοβλεπτικό και ναρκισιστικό πεδίο. Μένει εκεί. Η ανάπτυξη της ιστορίας δεν προχωρά παρά πέρα. Βλέπουμε τα ίδια και τα ίδια, μπαίνει λίγο και η κρίση -έχουν γίνει πλέον της μόδας οι αναφορές στην οινομική κρίση- και καταλήγουμε να βαριόμαστε σε μια ιστορία που δε μας αφορά προσωπικά, η ίδια η ταινία δε μας δίνει κάτι για να μπούμε πιο μέσα σε αυτή την αφήγηση. Αυτό ήταν το πρώτο ερέθισμα για αυτόν τον τίτλο, στο δεύτερο ερέθισμα θα αναφερθούμε αύριο…

Η ΒΙΑ ΩΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Στο αμερικάνικο κοινωνικό πεδίο μας μεταφέρει η ταινία του Daniel Patrick Carbone, “Κρύψτε τα χαμόγελά σας” (“Hide your smiling faces”), 2013. Θα συναντήσουμε και εδώ τη βία από τους μεγάλους και από τους μικρούς, σε τόσο άρρωστο βαθμό που δεν μπορούμε παρά να λυπηθούμε αυτούς που ζουν σε αυτά τα μέρη. Ο θάνατος ενός παιδιού ταράζει όλη την παρέα, αφού ήταν φίλος τους. Αρχίζουν να έχουν τάσεις ενοχής και διάλυσης της παρέας, ενώ ζουν τη βία από ένα γείτονα, τον οποίο εκδικούνται με το ίδιο νόμισμα. Η αφήγηση είναι πολύ προσεγμένη, τα πλάνα τραβηγμένα με πολύ όμορφο τρόπο, αλλά η ταινία δεν κάνει τον κόπο να μπει μέσα στον ψυχικό κόσμο των παιδιών και να ανακαλύψει τις αιτίες τους. Με αυτόν τον τρόπο βλέπουμε μια μηχανιστική ανάπτυξη του θέματος, κάτι που δεν έχει τίποτε να προσφέρει στο γενικό αφηγηματικό χώρο.

Θα επιστρέψουμε στην Τουρκία και στον Reha Erdem, για να βούμε τώρα μια παλιότερη ταινία του, “Το πέρασμα του χρόνου” (“Times and winds”), 2006, όπου έχουμε ξανά τη βία -νομίζω ότι αυτό το θέμα έχει γίνει το κυρίαρχο στην παγκόσμια αφήγηση τα τελευταία χρόνια- αυτή τη φορά μέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία, της οποίας αναφερόμενο είναι ένα μικρό χωριό, κάπου στην Τουρκία. Εδώ οι γιοί τα έχουν βάλει με τους πατεράδες τους, οι οποίοι έχουν ταλαιπωρηθεί από τους δικούς τους πατέρες και πάει λέγοντας. Η βία μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, θυμηθείται τη θεώρηση στην ταινία του Αλέξανδρου Αβρανά, “Miss Violence”, στην οποία έχουμε αναφερθεί σε άλλο σημείωμά μας σε αυτόν τον ιστοχώρο. Εδώ όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά: η βία είναι άλλογη, τυφλή και εκδικητική, δεν κρατιούνται τα ελάχιστα προσχήματα. Με εξαιρετικό τρόπο μας δείχνει πως αυτή αναπαράγεται από την εκκλησία, ο ιμάμης είναι ένας από τους βίαιους πατεράδες, και από το σχολείο, όπου το θέμα δεν ακουμπιέται καθόλου, μένουμε μόνο στις καλές κουβέντες για την πατρίδα, για τον καλό Τούρκο… Το 2006, στο Φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης, κερδίζει τη Χρυσή Τουλίπα Καλύτερης Ταινίας και το Βραβείο της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κριτικών (FIPRESCI). Η αφήγησή της μοιάζει πολύ με αυτή του ιρανικού κινηματογράφου, νεορεαλισμός με δείγματα ποιητικού ρεαλισμού.

Οι ταινίες πολλές, σε κάποιες από αυτές θα βρούμε ένα στοιχείο από τον εαυτό μας, όχι μόνο για την ταύτιση αλλά και για την εσωτερική μας αναζήτηση, την οποία έχουμε ανάγκη.

Γιάννης Φραγκούλης