58ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ-ΠΡΩΤΗ ΜΑΤΙΑ

Νοέ 04, 2017 Κινηματογράφος 0

η πρώτη ματιά στις ταινίες

του Γιάννη Φραγκούλη

Με ταινίες που αναφέρονται στο ψυχικό φορτίο που κουβαλά και που βασανίζει τον άνθρωπο, ιδίως στη δυτική κοινωνία, ξεκινήσαμε τις προβολές στο 58^ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Κάποιες από αυτές μας κράτησαν και μας προβλημάτισαν για τα ανθρώπινα δεινά, άλλες μας ξένισαν ή μας απομάκρυναν από την αφήγησή τους.

Με την ελληνική ταινία του Βασίλη Ραΐση, «Ιστορίες χωρίς χρόνο» (2017), ξεκίνησαν οι προβολές μας στο 58^ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Στην ταινία παρακολουθούμε την Έλενα και το Νίκο να μεγαλώνουν. Γνωρίζονται από το νηπιαγωγείο, οι δρόμοι τους χωρίζουν για λίγο και, μέχρι την αποφοίτησή τους είναι φίλοι. Μετά χωρίζουν και ξαναβρίσκονται αρκετές φορές. Στο τέλος, έχουν μεγαλώσει, η Έλενα συναντά το Νίκο, έχουν παντρευτεί, είναι πλέον χωρισμένοι με παιδιά, θυμούνται τα παλιά και, επιτέλους, κάνουν έρωτα στο παλιό εργοστάσιο του πατέρα του Νίκου, το οποίο είχε κλείσει από πολύ νωρίς. Η ταινία ουσιαστικά δε διηγείται και πολλά πράγματα, ούτε καν αυτό το συναίσθημα μιας αγάπης που δεν εκδηλώθηκε ποτέ. Γεμάτη κλισέ, το σενάριο είναι πολύ αδύναμο, η σκηνοθεσία δεν τολμά να πρωτοτυπήσει από τα καθιερωμένα που έχουμε δει τόσες φορές στο νέο ελληνικό κινηματογράφο.

Η ταινία «Φορτίο» («Cargo»), 2017, συμπαραγωγή Βελγίου, Ολλανδίας και Γαλλίας, του Gilles Coulier, αναφέρεται στο αφόρητο φορτίο της χρεοκοπίας ενός ναυτικού που θέλει αλλά δεν μπορεί να πάρει δάνειο για να αγοράσει νέα μηχανή για το αλιευτικό του. Ο πατέρας του, μετά από ατύχημα, είναι κλινικά νεκρός, όμως επειδή δεν έχει πεθάνει είναι ακόμα ένα βάρος για το δάνειο που θέλει να πάρει. Ο σκηνοθέτης δείχνει με όμορφο τρόπο τις ψυχικές διαταραχές αυτού του ανθρώπου, ο οποίος είναι μεσόκοπος, με ένα παιδί, βλέπει η ζωή του να καταστρέφεται, χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτε. Η ταινία μας δείχνει τις νευρώσεις αυτού του ανθρώπου που φτάνει στο ψυχωτικό στάδιο, στο σημείο να θέλει να πεθάνει ο πατέρας του. Στο μόνο που θα «κολλήσουμε» είναι ο ρυθμός που είναι αδικαιολόγητα αργός σε όλη την ταινία, ακόμα και εκεί που δε δομεί χαρακτήρες. Κατά τα άλλα είναι μία καλή δουλειά που δε βαδίζει στα γνωστά μονοπάτια της γαλλικής μαζικής ψυχανάλυσης στις ταινίες, τα οποία είναι πλέον ξεπερασμένα.

«Για την οικογένεια» («Closeness»), ρώσικη παραγωγή του 2017, σε σκηνοθεσία του Kantemir Balagov, είναι η ταινία που μας πάει βαθιά στο εθνικιστικό ζήτημα που βασανίζει τη Ρωσία. Εδώ, στο επίκεντρο είναι οι Εβραίοι, στο Βόρειο Καύκασο. Το μίσος των ντόπιων είναι μεγάλο πρώτα για τους Ρώσους και μετά για τους Εβραίους. Όλα ξεκινούν με την απαγωγή δύο νέων που πρόκειται να παντρευτούν. Ο αγώνας δρόμου για να βρουν τα λεφτά και να τους απελευθερώσουν είναι ένα μεγάλο ψυχογράφημα και όχι μία ιστορία δράσης, όπως θα ήταν στον αμερικάνικο κινηματογράφο. Εδώ δεν υπάρχει ο μεσσίας, αλλά άτομα που ασκούν αντίθετες δυνάμεις, ακόμα μέσα στην ίδια φυλή. Η απόσχιση είναι προφανής, η οικογένεια τείνει να διαλυθεί, η κόρη παραπονιέται για τον αδελφό της που έχει πάντα προτεραιότητα, τον προτιμά νεκρό, τα φτιάχνει με ένα αγόρι Καυκάσιο, αλλά η παρέα του την απωθεί. Οι ψυχικές τάσεις τείνουν να συγκλίνουν, αλλά μετά να διαλύσουν την κοινωνία, σε όλα τα επίπεδα. Ο σκηνοθέτης κρατά αργό ρυθμό στο μοντάζ για να μπορέσει να δομήσει τους χαρακτήρες του και, μαζί με αυτούς, την τοπική κοινωνία. Πολύ καλή δουλειά που φτάνει μέχρι τον πυρήνα αυτού του προβλήματος.

Θα πάμε στην Κολομβία, με την ταινία «Η άμυνα του δράκου» («The dragon’s defense»), 2017, Κολομβία, της Natalia Santa. Εδώ θα βρούμε τρεις άντρες προχωρημένης ηλικίας, οι οποίοι παίζουν σκάκι σε ένα διάσημο κλαμπ της Μπογκοτά. Μας δείχνει τη ζωή τους, όπου το σκάκι κυριαρχεί, όμως σε όλα τα άλλα είναι πολύ πίσω. Η ταινία ακολουθεί τους ρυθμούς του σκακιού, αργούς, με αναζητήσεις πνευματικές, σε φιλοσοφική διάσταση. Αυτό που δεν μπορεί να κάνει, αλλά το έχουν κάνει άλλες ταινίες, είναι να συνδυάσει το σκάκι με τη ζωή. Αντίθετα, το ακυρώνει, ως ένα εφόδιο για να μπορέσει κάποιος να κάνει καλύτερη στρατηγική στη ζωή του. Έτσι η ταινία εξαντλείται σε ένα ψυχογράφημα χωρίς βάθος και, κατά συνέπεια, χωρίς κοινωνική ανταπόκριση.

Η ζωή το καλοκαίρι, σα μία περιγραφή και όχι σαν ένα βίωμα αναφέρεται στην ταινία «Εξοχικές κατοικίες» («The garden»), 2017, γερμανική παραγωγή, της Sonja Maria Kroner. Βλέπουμε τη ζωή δύο οικογενειών σε μία εξοχική κατοικία, αυτά που γίνονται, πως περνούν, αλλά έχουμε περιγραφική διήγηση, αντί να μπει μέσα στο βίωμα και να ανακαλύψει τον ψυχικό κόσμο αυτών των ανθρώπων, τι σημαίνει για αυτούς καλοκαίρι, τι έχει αφήσει στην ψυχή τους η συμβίωση με τους άλλους ανθρώπους.

Θα κλείσουμε με την ταινία «Καθοδήγηση ζωής Α.Ε.» («Life guidance»), 2017, αυστριακή παραγωγή, του Ruth Mader. Βρισκόμαστε σε μία κοινωνία όπου όλα παρακολουθούνται, με έναν τρόπο που είναι αόρατος. Ο Αλεξάντερ κάνει ένας λάθος, μιλάει ανάρμοστα στο γιο του, βγάζοντας το συναίσθημα του, αυτή η εξωτερίκευση των συναισθημάτων του είναι ο ανάρμοστος λόγος του, απαγορευτικό για την κοινωνία που ζει. Από αυτό το σημείο και έπειτα αρχίζουν τα δεινά που θα υποστεί. Ένα σκηνικό που μας θυμίζει τον Όργουελ, αλλά και τον «Πύργο», του Κάφκα, όλα ελέγχονται από ένα κεντρικό σημείο. Όταν στην αφήγηση μπαίνουν μέσα οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τότε θα πάμε στο «Αλφαβίλ», του Godard. Πράγματι, η λέξη αγάπη, όπως και στο «Αλφαβίλ» έχει δύο συνέπειες, είναι απαγορευμένη, συγχρόνως όμως είναι ένα μέσο να δραπετεύσουμε προς την ελευθερία, μέσω της απόλαυσης της ζωής, στην προκειμένη περίπτωση. Εξαιρετική ταινία, κριτική με μινιμαλιστικό τρόπο της αλλοτρίωσης στη σύγχρονή μας κοινωνία και των ψυχικών διαταραχών που αυτή συνεπάγεται.

Επιστροφή στην εισαγωγή-κατάλογο άρθρων

• Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης