Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΟΘΟΝΗ

Μαρ 25, 2021 Κινηματογράφος 0

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΟΘΟΝΗ | γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης*

Πως η επανάσταση του 1821 και το περιρρέον κλίμα της αποτυπώνονται στον ελληνικό κινηματογράφο; Ας δούμε κάποιες παραγωγές από την αρχή της ελληνικής κινηματογραφικής ιστορίας. Θα μπορέσουμε έτσι να δούμε την εξέλιξη της ελληνικής κινηματογραφίας όσον αφορά σε αυτό το σημείο της ελληνικής ιστορίας ή, για να το πούμε πιο απλά, πόσο η εθνικιστική αντίληψη έχει περάσει και έχει ριζώσει στη θεματολογία της και περνά μηνύματα με αρνητικό και στρεβλό περιεχόμενο στο θεατή.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ

Το 1914 έχουμε την πρώτη ελληνική ταινία θεματολογίας «φουστανέλα». Ο Κωνσταντίνος Μπαχατόρης ή Μπαχατώρης, επιχειρηματίας από τη Σμύρνη, ηθοποιός, σκηνοθέτης και παραγωγός, αφού ιδρύσει την Αθήνη Φιλμς, θα γυρίσει την πρώτη ελληνική ταινία μεγάλου μήκους, τη «Γκόλφω», βουβή, μήκος 1.000 μέτρα και διάρκεια 80΄.

Σεναριογράφος ήταν ο Σπυρίδων Περεσιάδης. Η παραγωγή στοίχισε 100.000 χρυσές δραχμές, έκανε πρεμιέρα στον κινηματογράφο Πάνθεον, γυρίστηκε με ερασιτέχνες ηθοποιούς στο στούντιο του Μπαχατόρη, στην οδό Χαλκοκονδύλη, στην Αθήνα, και σε τοπία της ελληνικής επαρχίας.

Η εισπρακτική αποτυχία της οδήγησε τον παραγωγό της στο να εγκαταλείψει την κινηματογραφική του καριέρα και, τελικά, την Ελλάδα για να εγκατασταθεί στο Παρίσι. Έπαιζαν η Βιργινία Διαμάντη, η Ολυμπία Δαμάσκου, ο Διονύσης Βενιέρης, ο Ζάχος Θάνος και ο Γιώργος Πλούτης.

Ήταν η πρώτη ταινία και ακολούθησαν άλλες ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους ή ακόμα και διαφημιστικές -υπήρχαν και τέτοιες- όπως αυτή του Ζόζεφ Χεπ που δείχνει τη Μαρούλα, χαρακτήρας από την ταινία του «Η τύχη της Μαρούλας», παραγωγή δική του και του Δήμου Βρατσάνου.

Παραγωγές που δεν  έχουν καταγραφθεί και δεν τράβηξαν την προσοχή των ιστορικών του κινηματογράφου για να γίνει μία κάποια καταγραφή τους.

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΕΣ

Θα πρέπει να φτάσουμε στα 1929 για να έχουμε μία ταινία που να «στέκει» στον καλλιτεχνικό τομέα του κινηματογράφου. Οι αδελφοί Γαζιάδη είναι πίσω από αυτή την ταινία. Έχουν γυρίσει, το 1927, το «Έρως και κύματα», σε σενάριο του ποιητή Λάμπρου Αστέρη, στη σκηνοθεσία είναι ο Δημήτρης Γαζιάδης και στη φωτογραφία ο αδελφός του Μιχάλης Γαζιάδης, ας σημειωθεί ότι οι αδελφοί Γαζιάδη διατηρούσαν φωτογραφικό κατάστημα κοντά στη γωνία Μπενάκη και Πανεπιστημίου, στην Αθήνα, μέχρι το τέλος του 20^ου αιώνα, επιχείρηση που απέμεινε από την εταιρεία παραγωγής τους, Dag Film. Η ιστορία που αφηγείται η ταινία εξελίσσεται σε ένα νησάκι του Αιγαίου με δαντελωτές ακτές και χρυσαφιές ανταύγειες της θάλασσας. Η συνέχεια είναι στην Αθήνα. Οι σκηνές διαδραματίζονται πρώτα στο χωριό του νησιού και μετά στην έπαυλη ενός πλούσιου και κοσμογυρισμένου Αθηναίου, ο οποίος είναι αρκετά μοντέρνος και έχει απεριόριστη ελευθερία.

Οι αδελφοί Γαζιάδη είχαν ταξιδέψει πολύ στον κόσμο, είχαν δουλέψει σε στούντιο της Αμερικής, της Αγγλίας και της Γερμανίας, ήξεραν το γερμανικό εξπρεσιονισμό, όμως, σε αυτή την ταινία, δεν τόλμησαν, επειδή έλαβαν υπόψη τους τις πιθανές προτιμήσεις του κοινού,  έτσι δεν είχαμε μία ταινία υψηλής αισθητικής. Θα κάνουν μία ακόμη ταινία, το «Λιμάνι των δακρύων» (1928), με τους ίδιους συντελεστές, αλλά σε σενάριο του Ορέστη Λάσκου, για να παράξουν, το 1929, την «Αστέρω», εδώ έχουμε το λογοτέχνη και ακαδημαϊκό Παύλο Νιρβάνα να διασκευάζει τη «Ραμόνα» για να φτιάξει το σενάριο της ταινίας.

Η Αστέρω έρχεται για να συναντήσει την Γκόλφω, δηλαδή έχουμε ένα ποιμενικό δράμα, όμως εδώ το τέλος είναι καλό. Αυτό είναι ευχάριστο στον Έλληνα που ψάχνει να βρει μία ελπίδα στο δράμα της ζωής του. Η ταινία επιδοκιμάστηκε από το κοινό και βρήκε το δρόμο της στο εξωτερικό, εξήγαγε το φολκλόρ, ήταν η πρώτη προσπάθεια αυτού του εξαγωγικού εμπορίου. Κατά τη διάρκεια της προβολής της, στην Ελλάδα, ακούγονται ποιμενικά τραγούδια, από δίσκους γραμμοφώνου, στην αίθουσα, χαρίζοντας στους θεατές ένα χαρακτήρα πανηγυριού!

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ… ΛΑΪΚΟ

Όμως το θέμα της επανάστασης του 1821 δεν ήταν εύκολο να αναπτυχθεί από τους παραγωγούς του κινηματογράφου, εκείνη την εποχή: η αναπαράσταση των μαχών κόστιζε πολύ και ο προϋπολογισμός ήταν πενιχρός. Τις χρονιές 1928 και 1929 εξαγγέλθηκαν κάποιες παραγωγές από τις οποίες τελεσφόρησαν μόνο δύο. «Αι τελευταίαι ημέραι του Οδυσσέως Ανδρούτσου», παραγωγή της Ηρώ Φιλμ-Νέας Ελλάδος, από τη Θεσσαλονίκη, και η «Λάβαρον του ΄21», παραγωγή της Γκρηκ Φιλμ, σε σκηνοθεσία του Κώστα Λελούδα.

Στο «Λάβαρο του ΄21», ο σκηνοθέτης αυτής της ταινίας ενθουσιάστηκε με τη δυναμικότητα του Μάνου Κατράκη και συνεργάστηκε μαζί του, έτσι είναι η πρώτη κινηματογραφική του εμφάνιση. Ο σκηνοθέτης υπογράφει και το σενάριο, εμφανίζονται επίσης η Λέα Λελούδα, ο Δημήτρης Μπατής, ο Γιώργος Μούγιος, ο Νίκος Γεωργαλάς και ο Παύλος Καταπόδης, η υπόθεση ήταν μία ερωτική ιστορία κατά τη διάρκεια των χρόνων της επανάστασης.

Από τους έρωτες θα πάμε στα ληστρικά θέματα, τα οποία έχουν μέσα τους και τον έρωτα. Ένας ληστής δεν κλέβει μόνο περιουσίες αλλά και καρδιές. Με αυτό τον τρόπο συνδέονται αυτές οι θεματικές με αυτές του 1821. Οι ληστές παίρνουν θέση στη μάχη μεταξύ των κολλήγων και των τσιφλικάδων, παίρνουν το μέρος των πρώτων, κάτι σαν αρματωλοί και κλέφτες, γίνονται λαϊκοί ήρωες. Νταβέλης, Ντεληβοριάς, Γιαγκούλας θα βρουν τους ήρωες της επανάστασης για τις ανάγκες του σεναρίου. Το 1929 ο Αχιλλέας Μαδράς θα κάνει τη «Μαρία Πενταγιώτισσα», στην οποία η Φρίντα Πουπελίνα θα πρωταγωνιστήσει, διαφημιζόμενη, ψευδώς, ότι ήταν αστέρας του Χόλιγουντ, μετά θα παίξει πρώτο και καθοριστικό ρόλο στην καρδιά του σκηνοθέτη. Οικονομική αποτυχία του σκηνοθέτη, γραφική κινηματογράφηση, όσον αφορά στα γυρίσματα και στα επεισόδια που έγιναν κατά τη διάρκεια αυτών, έρωτας που κατέληξε στο γάμο, θεατές που δε γεύτηκαν την κινηματογραφική τέχνη, θα το λέγαμε περιληπτικά.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΑΔΥΝΑΤΟΝ

Η ψυχή μπορεί να θέλει, όμως ο οικονομικός τομέας αδυνατεί. Οι ταινίες δεν «προχωρούν» και προς το παρόν οι παραγωγές σταματούν, όσον αφορά σε αυτό το θέμα. Ο ελληνικός κινηματογράφος δεν έχει γίνει ακόμα αυτή η βιομηχανία που θα γνωρίσουμε μερικά χρόνια αργότερα. Πολύ περισσότερο δεν έχει καταφέρει να κερδίσει την εμπιστοσύνη του εγγράμματου κοινού, παρά τη συμμετοχή, στις παραγωγές, λογοτεχνών και ακαδημαϊκών, όπως ο Παύλος Νιρβάνας.

Η επιχείρηση Κινηματογράφος Φουστανέλας κατέβασε ρολά. Αλλά για λίγες δεκαετίες. Θα επανέλθει, όπως θα δούμε, με άλλο τρόπο, όσον αφορά στην παραγωγή, την τεχνική και την αισθητική. Έκανε όμως μία σύνδεση με την Ιστορία και την παράδοση και αυτό ήταν κάτι σημαντικό, παρά τις αποτυχίες που γνώρισαν αυτά τα παραγωγικά εγχειρήματα.

*παραστασιολόγος-σκηνοθέτης

• Ιστορία κινηματογράφου