ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Νοέ 27, 2013 Κινηματογράφος 1

ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Στη Θεσσαλονίκη δρούσε μια παρέα διανοουμένων που έβγαζαν το περιοδικό «Η τέχνη στη Θεσσαλονίκη». Αν κάποιος βρει τα τεύχη αυτού του περιοδικού ματαίως θα ψάξει να βρει τα ονόματα αυτών που έγραφαν. Η αλήθεια είναι ότι αυτοί που έγραφαν τα άρθρα δεν ήθελαν να προβάλλεται το όνομά τους μέσα από το περιοδικό, ίσως προτιμούσαν την ανωνυμία για να προβάλλονται οι απόψεις τους, χωρίς περιορισμούς του στιλ ότι αυτός έγραψε αυτό ή εκείνο, κατά συνέπεια, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καλό ή κακό, με δεδομένο ότι ήταν η εποχή που οι ιδεολογικοί αποκλεισμοί ήταν στην πρώτη διάταξη. Ένας από αυτούς ήταν ο Παύλος Ζάννας. Σε αυτή την πολύ σπουδαία προσωπικότητα θα αναφερθούμε σε άλλο άρθρο μας. Εδώ θα περιοριστούμε σε μια από τις πολλές και σημαντικές δραστηριότητές του. Το 1959 οργανώνει την πρώτη Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου. Αυτή ήταν η αρχή για να φτάσουμε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και, μετά από πολλές αλλαγές, στη σημερινή μορφή του.

Η πρώτη Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου οργανωνόταν από το περιοδικό «Η τέχνη στη Θεσσαλονίκη» και ήταν υπό την αιγίδα της Διεθνής Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Η επόμενη ακριβώς χρονιά θα είναι αυτή που θα αλλάξει ονομασία και από Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου θα γίνει Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου. Ο Παύλος Ζάννας είναι ο πρώτος που θα ηγηθεί αυτού του εγχειρήματος, αλλά, όπως είναι κατανοητό, αυτή το οργανωτικό σχήμα δεν μπορεί να έχει μεγάλη χρονική διάρκεια: είμαστε επτά χρόνια πριν την επιβολή της χούντας του Παπαδόπουλου, είναι η εποχή που τα πολιτικά μίση είναι αυτά που οδηγούν σε διωγμούς και σε δολοφονίες Ελλήνων από Έλληνες. Πως θα μπορούσε ένας αριστερός, με καταβολές από μεγαλοαστική οικογένεια να επιζήσει; Ο Παύλος Ζάννας δεν ήταν μόνο στο στόχαστρο της δεξιάς, αλλά και της αριστεράς, λόγω των οικογενειακών ριζών του.

Το γεγονός είναι ότι σε αυτό το Φεστιβάλ παρουσιάστηκε το σύνολο των ελληνικών ταινιών, μεγάλου και μικρού μήκους, μέχρι να γίνει το Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας, σα μια αντίδραση των «μικρομηκάδων» που αισθανόντουσαν άσχημα υπό την κηδεμονία των σκηνοθετών που είχαν κάνει ταινίες μεγάλου μήκους. Ακόμα και στην περίοδο της χούντας, στο Φεστιβάλ έρχονταν σχεδόν όλες οι ελληνικές ταινίες, όπως και οι πιο διάσημοι Έλληνες και Ελληνίδες ηθοποιοί στην Ελλάδα. Κάποιες χρονιές η λαμπρότητα του αυτού του Φεστιβάλ ήθελε να μιμηθεί αυτή του Φεστιβάλ Κανών. Τα χρόνια πέρασαν. Η χούντα έπεσε και το Φεστιβάλ άλλαζε σιγά-σιγά μορφή. Το πρώτο που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι η αμφισβήτηση που εκφραζόταν έντονα από μια μερίδα κινηματογραφιστών, θέλοντας να δείξουν τα κακώς κείμενα του ελληνικού κινηματογράφου, μέσα από τις ταινίες που παρουσιάζονταν κάθε χρόνο στο Φεστιβάλ: ο δεύτερος εξώστης είχε γεννηθεί.

Για μια χρονική περίοδο το Φεστιβάλ έκανε την πρώτη προσπάθειά του για να αποκτήσει και ένα διεθνή χαρακτήρα. Αυτό δεν κράτησε πολύ, πιθανότατα γιατί τα κονδύλια δεν έφταναν για να γίνει μια τόσο μεγάλη διοργάνωση, ειδικά τη δεκαετία του 1980. Ο Θανάσης Ρεντζής, ο Γρηγόρης Δανάλης, για ένα μικρό χρονικό διάστημα ο Ανδρέας Τύρος, ο Μιχάλης Δημόπουλος, η Δέσποινα Μουζάκη και τώρα ο Δημήτρης Εϊπίδης είναι αυτοί που ηγήθηκαν του Φεστιβάλ και το έφτασαν στη μορφή που έχει σήμερα, το 2013, μέσα από αμφισβητήσεις, διαμάχες, κόντρες και αντιξοότητες.

Το 1992 το Φεστιβάλ βάζει μέσα στο χαρακτήρα του το διεθνές στοιχείο και αποκτά μια εντελώς διαφορετική μορφή. Είναι η χρονιά που ο Μιχάλης Δημόπουλος είναι διευθυντής του Φεστιβάλ και είναι η πρώτη χρονιά που οι Έλληνες σκηνοθέτες έρχονται σε επαφή με τους ξένους συναδέλφους τους, σε ελληνικό έδαφος. Από αυτή την επαφή ο ελληνικός κινηματογράφος κερδίζει και χάνει. Κερδίζει ερεθίσματα, από σκηνοθέτες και άλλους κινηματογραφιστές, οι οποίοι συμμετέχουν σε κινηματογραφικές βιομηχανίες με έντονη την αναζήτηση στη μορφή και στο περιεχόμενο. Χάνει ένα μέρος από την αυτοεπιβεβαίωσή του, είναι μεταξύ του διεθνή και του εθνικού χαρακτήρα, τελικά οι απόψεις συγκλίνουν προς το τέλος του ελληνικού διαγωνιστικού τμήματος και στην ίδρυση, στη θέση του, ενός Πανοράματος.

Μέσα σε αυτό το διεθνές πλέον Φεστιβάλ, υπήρχαν και οι Νέοι Ορίζοντες που έδειχναν αυτό το καινούργιο, αυτές τις ταινίες που είτε δύσκολα θα έφερνε το Φεστιβάλ, στο διαγωνιστικό τμήμα, είτε είχαν κάποιες ιδιαιτερότητες στη θεματική τους. Υπεύθυνος αυτού του τμήματος ήταν ο Δημήτρης Εϊπίδης. Η Δέσποινα Μουζάκη ανέλαβε όταν ο κύκλος του Μιχάλη Δημόπουλου είχε κλείσει. Στα χρόνια αυτά το Φεστιβάλ είχε μόνιμο χρηματοδότη το ελληνικό κράτος και το έλλειμμά του προϋπολογισμού του όλο και μεγάλωνε. Δεν μπόρεσε, παρόλα αυτά, να αποκτήσει ένα δικό του χαρακτήρα, κάτι το ιδιαίτερο, αν εξαιρέσουμε το σημείο της συνάντησης των παραγωγών που έγινε επί Δέσποινας Μουζάκη, ειδικά όσον αφορά στα Βαλκάνια.

Τα αρνητικά αυτής της περιόδου προσπαθεί να λύσει ο Δημήτρης Εϊπίδης και το επιτελείο του. Τα θετικά σημεία, μέχρι σήμερα, είναι ο καθαρά κινηματογραφοφιλικός χαρακτήρας που πάει να αποκτήσει το Φεστιβάλ, ο οποίος ενισχύεται από ταινίες που προτείνουν μια αναζήτηση της μορφής στην κινηματογραφική τέχνη. Το άλλο θετικό σημείο είναι η χρηματοδοτική αποδέσμευση από το ελληνικό κράτος. Το Φεστιβάλ προσπαθεί να μειώσει το οικονομικό έλλειμμα που έχει κληρονομήσει από τα προηγούμενα χρόνια, χωρίς να χάσει τη φήμη του, αλλά έχει ξεχάσει αυτή την υπερφίαλη λαμπρότητα και έχει ακουμπήσει πλέον στη γη. Τα αρνητικό σημείο είναι η τάση για επιβολή μίας άποψης, κάτι που περιορίζει την αναζήτηση στο χώρο της τέχνης.

Το 2013 είναι μια χρονιά ορόσημο για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Είναι η χρονιά που θα παρθούν οι αποφάσεις για το τι θέλουμε να κρατήσουμε και τι θέλουμε να διώξουμε. Και αυτό προϋποθέτει ρίξεις και αντιπαλότητες.

Γιάννης Φραγκούλης

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2013