ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΤΩΜΑΔΑΚΗ

Μάι 29, 2021 Κινηματογράφος 0

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΑΞΙΔΕΨΑΝ ΩΣ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

Συνέντευξη Κωστούλας Τωμαδάκη | Η Κωστούλα Τωμαδάκη συνομιλεί με το Γιάννη Φραγκούλη*

Η συνέντευξη με την Κωστούλα Τωμαδάκη δε θα μπορούσε να ήταν όπως οι άλλες. Μπορεί να μη γνωριζόμαστε εκ του σύνεγγυς. Όμως αφού ανταλλάξαμε απόψεις και κουβέντες από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πριν αυτή τη συνέντευξη, η συζήτησή μας ήταν χαλαρή.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΤΩΜΑΔΑΚΗ | Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Από την πρώτη στιγμή, κύλησε σα γάργαρο νερό. Λόγω της επιδημίας η κουβέντα μας έγινε από το τηλέφωνο. Δώσαμε όμως μία υπόσχεση να βρεθούμε και να τα πούμε. «Θα μιλήσουμε για κινηματογράφο;», με ρώτησε. «Εννοείτε.», της απάντησα αυθόρμητα. Μιλήσαμε, κυρίως, για την ταινία-ντοκιμαντέρ που ετοιμάζει, «Η μητέρα του σταθμού». Με θέμα τις γυναίκες που μετανάστευσαν.

Το σχόλιό της για τη Θεσσαλονίκη, όπου έχει έρθει πολλές φορές, λόγω των Φεστιβάλ. Έχει κάνει ρεπεράζ το 2020 για την ταινία-ντοκιμαντέρ που ετοιμάζει, ήταν πολύ ενδιαφέρον. «Η Θεσσαλονίκη έχει και μία μουντάδα. Δεν έχει αυτό τον ήλιο που καίει την πέτρα. Δεν είναι και τόσο κινηματογραφικό που καίει τη φωτογραφία»! Πιο καλή απόδοση του κινηματογραφικού χαρακτηρισμού της Θεσσαλονίκης, πραγματικά δε θα μπορούσα να βρω!

Εμείς σε είχαμε γνωρίσει με τη «Γυναίκα στην άμμο», το 1985…

Εντάξει, τότε ήμουν μωρό (γέλια)…

Μετά «Ο άγνωστος δεν είχε αφήσει το όνομά του», το 1989, που ήταν τηλεοπτική δουλειά σου, το «Πες πως μ’αγαπάς», το 1997…

Να κάνω μία παρέμβαση…

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΤΩΜΑΔΑΚΗ | ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Ναι…

Ήταν το Αντιφεστιβάλ. «Οι μοναχικές γυναίκες είναι επικίνδυνες», στον Αλέξανδρο, το 1989. Με τις μικρού μήκους παιχτήκαμε απέναντι από το χώρο των επίσημων προβολών του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ήταν μία μεγάλη γιορτή. Σε αυτή τη μικρού μήκους είχε βραβευτεί η Γιούλα Ζωϊοπούλου, για τα σκηνικά. Είχαμε πολύ κόσμο από τη Θεσσαλονίκη, στην Κριτική Επιτροπή.

Τότε υπήρχε το Φεστιβάλ Δράμας, αν δεν κάνω λάθος;

Ήταν στα σπάργανα. Δεν ξέρω αν είχε λειτουργήσει μία φορά. Πάντα αγαπούσα τον Αντώνη Παπαδόπουλο. Αυτό το χάπενινγκ που κάναμε -νέα παιδιά είμαστε, 20 και κάτι-. Φέραμε το Βουτσινά να μοιράζει σούπα στη Θεσσαλονίκη, έξω από το επίσημο Φεστιβάλ. Ο Ταχτσής, θυμάμαι, είχε έρθει στην Κριτική Επιτροπή, ο Χατζιδάκις… Είχε ένα ενδιαφέρον για την πόλη, για τη νεολαία και για τον κινηματογράφο.

Τώρα ετοιμάζεις κάτι, απ’ότι ξέρω.

Υπάρχει ένα ντοκιμαντέρ, «Η μητέρα του σταθμού» που είναι συμπαραγωγή του Ε.Κ.Κ. και της Ε.Ρ.Τ.. Αναφέρεται στις γυναίκες που το ΄60 και το ΄70 μετανάστευσαν στη Γερμανία για να δουλέψουν. Τα δύο τρίτα του πληθυσμού. Έφυγαν περίπου 2 εκατομμύρια και παραπάνω, ήταν από τη Βόρειο Ελλάδα. Χωριά γύρω από τη Δράμα, το Κιλκίς και έξω από τη Θεσσαλονίκη μετανάστευσαν, κυριολεκτικά, στη Γερμανία. Εγώ όμως εστιάζω μόνο στις μετανάστριες της πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς. Μόνο στις γυναίκες.

Προσπαθώ να πλησιάσω τα σύνθετα στοιχεία της ιστορίας. Μεταθέτω την οπτική γωνία στη μεριά του καθημερινού βιώματος, αυτών των γυναικών. Μιλώντας με την καθηγήτρια, Λίνα Βεντούρα, που είναι στο Τμήμα Μεταναστευτικής Πολιτικής της Παντείου, μου είπε ότι δεν έχουν υλικό.

Έχουν το μάθημα της μετανάστευσης, για εκείνη την εποχή, τη δεκαετία του ΄60 και του ΄70. Από όλη την Ευρώπη, έφυγαν οι γυναίκες για να δουλέψουν στα εργοστάσια της Γερμανίας. Έγινε τότε η ανοικοδόμησή της. Ήθελαν εργατικά χέρια. Οι γυναίκες δεν καταγράφθηκαν! Ταξίδεψαν ως πράγματα!

Παρόλα αυτά ήταν κινητήριος μοχλός για την ανάπτυξη της οικονομίας.

Εννοείται. Γιατί αυτή τη στιγμή στα χέρια μου έχω ένα δίωρο υλικό super8 και 16mm και κάπου 1.000 φωτογραφίες από τις γυναίκες που δούλευαν στις φάμπρικες. Κάποια δούλευε στην Pirelli, τώρα είναι 88 χρονών. Μία άλλη είχε μανάβικο. Μία τρίτη δούλεψε ως μαία. Δούλευαν κανονικά.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΤΩΜΑΔΑΚΗ | Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΓΟΝΙΩΝ-ΠΑΙΔΙΩΝ

Αυτό το super8 και τα 16mm από πού είναι;

Αυτό είναι καταπληκτικό. Με είχαν φωνάξει για μία εκπομπή στην Ε.Ρ.Τ. Βρέθηκε ένας φωτογράφος στη Δράμα, όπου ένας μπαμπάς, που δε ζει τώρα, είχε φύγει από την Προσοτσάνη. Τραβούσε τις τρεις κόρες του. Όλο το χωριό είχε μεταναστεύσει στη Γερμανία. Ήταν από τους πρώτους που πήγαν. Πήραν και μία μηχανή, από τις πρώτες. Τραβούσαν τα πάντα.

Έχω συγκλονιστικές στιγμές και από την Προσοτσάνη. Άφησαν τα μικρά παιδάκια με τις γιαγιάδες, σε ένα χωρίο με χωματόδρομους, ένα σπιτάκι. Έχω σκηνές και από τη Γερμανία, το ΄60 και το ΄70, όπου είναι ένα άλλο περιβάλλον. Τα παιδάκια έκαναν βόλτες σε κήπους. Έχω και τα ίδια τα κορίτσια που τώρα είναι στην πέμπτη δεκαετία.

Μία από αυτές είναι καθηγήτρια στην Στουτγάρδη, φιλόλογος. Μου αφηγούνται πως ήταν αυτό το πάνω-κάτω. Τι ήταν για αυτές η πατρίδα. Τι είναι μάνα. Γιατί δε θέλησαν να ξαναγυρίσουν.

Η μία είναι η Έλενα Αρτζανίδου, γνωστή συγγραφέας που γράφει θαυμάσια παιδικά. Είναι από το Κιλκίς, από την Πικρολίμνη, πήγε στην Αμερικάνικη Γεωργική Σχολή, τελείωσε, δίδαξε νηπιαγωγός, βγάζει παιδικά βιβλία. Έχει πολύ ενδιαφέρον η ιστορία αυτών των γυναικών.

Ξέρω ότι τα super8 τα τραβούσαν κάποιοι μεσοαστοί, στην Ελλάδα.

Στην Ελλάδα. Εκείνη την εποχή στη Γερμανία, στις πόλεις αυτές, ίσως και οι Γερμανοί τραβούσαν και, από αυτούς πήραν για να στέλνουν πίσω στα παιδάκια. Τα άφηναν, κάποια χρόνια, στις γιαγιάδες. Δεν είχαν επαφή. Μετά τα παιδιά άλλαζαν σχολεία.

Έχω περίπτωση που και τα δύο κορίτσια -που είναι τώρα 50 χρονών- έχουν αλλάξει σχολείο στην έκτη δημοτικού. Έχουν ξαναγυρίσει πίσω στη Γερμανία. Μετά προσπάθησαν και μετά εντάχθηκαν κανονικά. Έχει ενδιαφέρον το υλικό εκείνης της εποχής γιατί βλέπεις μία άλλη Ελλάδα. Εγώ τουλάχιστον τη θυμάμαι στα βιβλία του Σβορώνου, στη Νομική Σχολή. Γεννήθηκα στην Αθήνα και δεν είχα την επαρχία στο μυαλό μου.

Σύμφωνα με την έρευνά σου, το ό,τι οι γονείς ήταν έξω, δούλευαν σκληρά για να στέλνουν λεφτά στην Ελλάδα, τα παιδιά ήταν εδώ, άφησε, σε αυτά τα παιδιά, κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα;

Αν τους ρωτήσεις τώρα θα σου πουν όχι. Όμως και οι δύο, τουλάχιστον η μία που είναι συγγραφέας, η Έλενα Αρτζανίδου, νομίζω ότι βλέποντας κάποιες εικόνες και με την ευκαιρία του ντοκιμαντέρ θα ξανασκεφτεί την έννοια της πατρίδας. Γιατί κάποια στιγμή μου έχει πει ότι νοιώθει πάντα ξένη. Ούτε εκεί πατρίδα ούτε εδώ πατρίδα. Αυτό το πάνω κάτω τους αφήνει και κάτι καλό. Αυτό τον κοσμοπολιτισμό και να έχεις ζήσει σε δύο διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. Πηγαίνοντας και στο ελληνικό και στο γερμανικό σχολείο…

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΤΩΜΑΔΑΚΗ |ΔΥΣΚΟΛΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ

Είναι πάντως μία απώθηση. Αυτή η ψυχολογική κατάσταση πιστεύω σου έχει δώσει ευκαιρία να αναπτύξεις την αφηγηματολογία σου. Να την εξελίξεις και να την ξεδιπλώσεις.

Ναι, γιατί θέλω να έχω μία διάδραση, βλέποντας και οι ίδιες τον εαυτό τους. Με ενδιαφέρει να καταγράψω πως αυτά τα πρόσωπα κουβάλησαν ή προσπάθησαν να ξεχάσουν τις κακουχίες τους, τα βιώματα, την ιστορία τους, στις μετέπειτα οικογένειές τους. Φωτίζοντας τα κίνητρα της φυγής από την Ελλάδα. Την ανάγκη για ένα όνειρο. Αυτό τους έκανε να ξαναγυρίσουν.

Είναι μία ιδιαιτερότητα, η μετανάστευση στη Γερμανία. Έφευγαν με την προοπτική να ξαναγυρίσουν. Όταν γύρισαν, όμως, δεν κατάφερε το ελληνικό κράτος να τους επανεντάξει με επιτυχία. Η Γερμανία, γύρω στο 1972, δεν ήθελε πια άλλους εργάτες. Γύρισαν εδώ. Οι περισσότεροι προσπάθησαν να ανοίξουν μικρές δουλίτσες. Κάτι περίπτερα, κάτι μαγαζάκια, πήγαν δεν πήγαν καλά. Πάλι 100% δεν εντάχθηκαν ήταν λίγο πιο απομονωμένες, από τις γυναίκες της ηλικίας τους.

Απ’ότι ξέρω τα γυρίσματα στα έχει κόψει…

…η πανδημία και τα εμβόλια γιατί έχω διαφορετικές ηλικίες. Σημαίνει διαφορετική ημερομηνία εμβολίων. Πιστεύω τώρα να ξεκινήσω δειλά δειλά και θα δούμε.

Πότε βλέπεις να ολοκληρώνεται η ταινία;

Του χρόνου πια. Έχω γυρίσματα σε όλη την Ελλάδα. Παράλληλα όμως κάνω και κάτι άλλο γύρω στις 26 Ιουνίου. Είναι ένα άλλο ντοκιμαντέρ. Μετά από πρόσκληση από το Τμήμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Θα καταγράψω τη σκηνική έρευνα και δραματουργία του αρχαίου δράματος, «Ιππόλυτος», του Ευριπίδη. Πως αυτή εναρμονίζεται με τη «Φαίδρα», του Ρακίνα και του Σενέκα, σε μία ενιαία παράσταση, τη «Φαίδρα καλυπτόμενη». Αυτή η παράσταση είναι σε σκηνοθεσία Πέρη Μιχαηλίδη. Θα είναι η Σαβίνα Γιαννάτου, η Ραφίκα Σαουίς, η Νίκη Σερέτη.

Εγώ θα συνομιλήσω με τους συντελεστές της παράστασης. Είναι σαν εκπαιδευτικό ντοκιμαντέρ. Τους ενδιαφέρει πάρα πολύ. Θα μιλήσει ο Δήμαρχος για την ιστορικότητα του Θεάτρου Πέτρα. Είμαι γέννημα θρέμμα της περιοχής. Ταυτόχρονα θα έχουμε τη δυνατότητα να έχουμε το ιστορικό αρχείο του Θεάτρου. Τις ιστορικές παραστάσεις που ανέβηκαν με τον Πήτερ Μπρούκ, τον Πήτερ Χολ, τον Πήτερ Στάιν, ερχόταν και η Μελίνα. Να καταδείξω πως αυτές οι παραστάσεις συνέβαλλαν στην εξέλιξη της δραματουργίας.

Έχεις πιάσει την ιστορία του θεάτρου.

Ναι. Είναι τόσο ιστορικό το θέατρο. Υπάρχουν ιστορικές παραστάσεις. Θυμάμαι τις εξάωρες. Έμενα δίπλα. Ήμουν με το Βολονάκη που προσπαθήσαμε να γίνουν τα νταμάρια θέατρα. Έχει πολύ ενδιαφέρον αυτό να βγει προς τα έξω. Για τα νέα παιδιά. Απευθύνεται μόνο σε σπουδαστές, σε τμήματα θεατρικών και ελληνικών σπουδών. Προς το παρόν ξεκινήσαμε με τα Πανεπιστήμια πέραν του Ατλαντικού.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΤΩΜΑΔΑΚΗ | Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ

Και αυτό το κάνεις παράλληλα με την επιχείρηση που έχεις στο νησί.

Ε, τι να κάνω. Κάπως πρέπει να ζήσω. Για πάρα πολλά χρόνια έχω ένα πολύ όμορφο καφέ, το Meteor, στην Οία. Είμαι πολύ περήφανη. Περνάει όλο το Χόλιγουντ. Όλη η Αμερική. Όλη η Ασία, ό,τι θέλετε. Έχουν γίνει πάρα πολλά διαφημιστικά και προχωράμε με αισιοδοξία.

Ο κινηματογράφος δεν σου αφήνει και πολλά για να ζήσεις εδώ.

Στην Ελλάδα Γιάννη τα ξέρεις πάρα πολύ καλά. Βάζεις από την τσέπη σου. Κινηματογράφο στην Ελλάδα κάνουμε από την ψυχή μας. Προφανώς υπάρχουν ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως είναι η «Ευτυχία».

Επιδιώκεις να βάλεις στην αφήγησή σου τη γυναίκα;

Το επιδιώκω… Έχω κάνει αρκετά ντοκιμαντέρ. Είχε πολύ ενδιαφέρον όταν στα 25-26 έκανα τις ρεμπέτισσες. Μάλιστα ξεκίνησα από τη Θεσσαλονίκη. Με βοήθησε τότε πολύ ο Χριστιανόπουλος. Μου αρέσει να εστιάζω στις γυναίκες. Νομίζω ότι η γυναικεία φωνή δεν έχει ακουστεί. Ούτε μπροστά ούτε πίσω από την κάμερα. Το είδαμε τώρα και στα Όσκαρ. Δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχουν Ασιάτισσες στον κινηματογράφο. Να μην υπάρχουν Ρωσίδες σκηνοθέτριες. Εμείς δε θα τις μάθουμε ποτέ.

Αλλά και Αμερικάνες που έχω συναντήσει στη Σαντορίνη, από τις γνωστές που ξέρουμε -και με Όσκαρ-, γιατί αυτοί έρχονται, θα σου πουν τα ίδια. Είναι πολύ δύσκολο για τις γυναίκες. Ελπίζω ότι κάτι θα αλλάξει τώρα. Το θέμα είναι να κάνουμε όλοι καλές ταινίες.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΤΩΜΑΔΑΚΗ | ΟΙ ΜΙΚΡΕΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Και να κινηθεί και ο ελληνικός κινηματογράφος γιατί έχει βαλτώσει πολύ.

Από τη στιγμή που είναι κλειστές οι αίθουσες. Δεν έχω καταλάβει γιατί, δε θα μπορούσαμε με κάποιο τρόπο να δουλέψουμες; Το κατανοώ. Προτεραιότητα είναι η υγεία και η ζωή μας. Αλλά νομίζω ότι πρέπει να ανοίξει ο πολιτισμός. Αυτό το λέω για όλους. Και για το θέατρο. Δεν κάνω θέατρο, σπάνιες φορές. Αλλά πρέπει να ανοίξουν τα θέατρα, ο πολιτισμός.

Το θέμα με το Netflix που έχει μπει και στην παραγωγή και στη διανομή, με τον ψηφιακό τρόπο, έχει κατοχυρωθεί και στις Κάννες, πως το βλέπεις, ποια είναι η άποψή σου;

Δεν στέκομαι κριτικά, με την έννοια ότι αυτό εξελίσσεται. Ούτως ή άλλως και μετά την καραντίνα, ο κόσμος έχει μάθει και ασχολείται περισσότερο με τις πλατφόρμες. Πια έχει εθιστεί ο κόσμος με το Netflix και πιστεύω ότι θα αναζητήσει και άλλη πλατφόρμα. Επειδή το παρακολουθώ, δεν έχει καινούργιες παραγωγές σε σειρές. Είδα ότι έχει ένα πακέτο ιταλικών ταινιών. Προσπαθεί και αυτό να έχει προϊόν γιατί κάπου σταμάτησαν οι παραγωγές του. Δυστυχώς οδηγούμαστε προς τα εκεί. Προς την πλατφόρμα. Δεν ξέρω τι θα γίνει για τις μικρές κινηματογραφίες. Αλλά ελπίζουμε.

Να σε ευχαριστήσω. Ελπίζω να βρεθούμε και να συνεργαστούμε κάποια στιγμή. Καλή επιτυχία σε αυτά που κάνεις.

Πολύ θα το χαρώ.

*Η συνέντευξη μεταδόθηκε από το ραδιοφωνικό σταθμό Flash 99.4, στη Θεσσαλονίκη, στην εκπομπή Cine Fabula, που επιμελούμαι και μεταδίδεται κάθε Τετάρτη 16.00-17.00.

Μπορείτε να ακούσετε τη συνέντευξη της Κωστούλας Τωμαδάκη εδώ.