ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΓΗ

Ιούλ 03, 2021 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑΣ

ή η Ανάσταση της Φύσης

Επιστροφή στη γη: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η ταινία-ντοκιμαντέρ του Άκη Κερσανίδη και της Χρύσας Τζελέπη, «Επιστροφή στη γη». Παρουσιάζει το έργο του Έκτορα Μαυρίδη. Ουσιαστικά όμως είναι ένας προβληματισμός για την επαφή του ανθρώπου με τη φύση. Για τη θεοποίησή της. Για ένα ταξίδι που το ορίζει η ακινησία.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΓΗ | ΣΥΝΟΨΗ

Ο Έκτορας Μαυρίδης είναι κεραμίστας. Αφοσιωμένος τα τελευταία χρόνια στο εν εξελίξει έργο του «Σβώλοι». Διερευνά το αποτύπωμα της αρχέγονης φόρμας στον δημόσιο χώρο. Οι σβώλοι που συλλέγει από το οργωμένο χωράφι είναι η πρώτη ύλη. Η μορφή τους, η μυρωδιά του υγρού χώματος του ξυπνούν αναμνήσεις. Τους παρατηρεί, τους αγγίζει. Θέλει να τους μεταμορφώσει. Δουλεύει με τη φωτιά, το νερό, το χρόνο. Το σώμα μεταφέρει την ενέργεια, η ψυχή του το βαθύ μπλε χρώμα. Τώρα οι σβώλοι δεν έχουν βάρος. Aιωρούνται πάνω από τα στάχυα. Μαζί με ένα κομμάτι των αναμνήσεων και της ταυτότητας του δημιουργού τους. Του Έκτορα.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΓΗ | Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Είναι ντοκιμαντέρ ή μυθοπλασία; Για μία ακόμη φορά αυτή η ερώτηση δεν έχει νόημα. Είναι μία από τις ευχάριστες στιγμές που ένας κριτικός κινηματογράφου χαίρεται που καλείται να υποστηρίξει αυτή την απλή θέση: Μέσα στο ντοκούμεντο, όταν κινηματογραφείται, υπάρχει και κυριαρχεί η μυθοπλασία, όπως στην «Επιστροφή στη γη».

Στην ταινία βλέπουμε τον κεραμίστα-εικαστικό Έκτορα Μαυρίδη να δρα και να δημιουργεί. Δεν έχουμε μία παρουσίασή του. Υπάρχουν τα βιογραφικά στοιχεία που ο ίδιος αφήνει να ειπωθούν. Ο στόχος είναι η δημιουργία του. Πολύ περισσότερο η φιλοσοφία που περιβάλλει την εικαστική του δημιουργία, τον πυρήνα της.

Η ταινία ξεκινά με το δημιουργό να μαζεύει σβώλους από χωράφια που μόλις έχουν οργωθεί. Τους βάζει στο αυτοκίνητό του και τους μεταφέρει στο εργαστήριό του. Αυτοί οι σβώλοι θα μεταμορφωθούν. Για να καταλάβουμε αυτή τη μεταμόρφωση και την αμετακίνητη διαδρομή θα πρέπει να δούμε πως αυτός ο καλλιτέχνης διαλογίζεται με το έργο του.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΓΗ | Ο ΤΡΟΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

Μας μιλά για τον τρόπο που ξεκίνησε να σπουδάζει και να ασχολείται με την κεραμική. Στη συνέχεια βλέπουμε πως δουλεύει με τους μαθητές του. Τέλος, μία Περφόρμανς του, στη Θεσσαλονίκη, μας βάζει στο νόημα της μεταμόρφωσης. Πρώτος προβληματισμός: Ποιος ίσως είναι ο ήχος της πέτρας;

Η Σαβίνα Γιαννάτου και ο Κωστής Δρυγιαννάκης αναλαμβάνουν να κάνουν το χώμα να μιλήσει. Η πρώτη με τα υπέροχα φωνητικά της είναι σαν η πέτρα να μας μιλά και να μας ψιθυρίζει τις ιστορίες της. Ο δεύτερος με τα ηχητικά του κάνει την πέτρα να μας καλεί να συμμετάσχουμε. Ο κεραμίστας, συγχρόνως, δημιουργεί. Φτιάχνει ένα πολύ όμορφο κεραμικό που νομίζεις ότι ο ίδιος του δίνει πνοή. Είναι αυτός που το γεννάει. Είναι έτοιμο να ψηθεί. Την επόμενη στιγμή το πλάθει και του δίνει μία άλλη μορφή, αυτή που θα έχει μόνιμα ως ωμό έκθεμα.

Τα κεραμικά, λέει, του θυμίζουν την κοιλιά της εγκύου γυναίκας. Είναι αυτά που δίνουν μορφή σε μία θεότητα γυναικεία. Η Γυναίκα ανυψώνεται και παίρνει θεϊκές διαστάσεις, αυτές που λατρεύονται από μία κοινωνία ειρηνική και παραγωγική. Όπως στη μητριαρχία.

Δεύτερος προβληματισμός: ποιος είναι ο ρόλος της κάμερας; Είναι αυτονόητο ότι έχουμε να κάνουμε με αρχέτυπα. Όπως αναφέρει και αναλύει ο Καρλ Γκουστάβ Γιουνγκ στα βιβλία του «Σύμβολα της μεταμόρφωσης» και «Ο άνθρωπος και τα σύμβολά του», εκδ. Αρσενίδη. Σε όλη τη δημιουργία του Έκτορα Μαυρίδη αυτά τα αρχέτυπα είναι προφανή. Και τι κάνει η ταινία; Τίποτε περισσότερο ή τίποτε λιγότερο από το να παρακολουθεί ως θεατής τη δημιουργία που λαμβάνει χώρα μπροστά στα μάτια του. Εκστασιάζεται. Βιώνει τη διαδρομή από το θάνατο ως τη γέννα, ουσιαστικά τη γέννηση ενός όντος.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΓΗ | ΤΟ ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΕΣ ΜΩΡΟ

Ο Έκτορας Μαυρίδης είναι ο μαιευτήρας. Βγάζει από μία αόρατη μήτρα το ον και μας παραδίδει το μωρό. Μετά, λίγο πριν να μας το δώσει, το διαμορφώνει, έτσι όπως η έμπνευσή του το ορίζει. Όπως η Αθηνά βγήκε από το κεφάλι του Δία, έτσι το μωρό έχει βγει από το ασυνείδητο.

Ο κινηματογραφικός φακός παρακολουθεί αυτό το θάνατο-γέννα, τη στιγμή που το έμβρυο βγαίνει από τη μήτρα, όπως αναφέρει η Τζούλια Κρίστεβα, στη μελέτη της για την επανάσταση του ποιητικού λόγου. Μας καλεί να έρθουμε. Να χαϊδέψουμε το νεογέννητο, να το ακούσουμε, να αισθανθούμε την ανάσα του, να το πάρουμε αγκαλιά. Να το αφήσουμε στην κοινωνία. Ο θεατής έχει γίνει δρων πρόσωπο. Το μωρό βρίσκεται μόνο του, περήφανο, όμορφο, μεγαλοπρεπές.

Ο σβώλος έχει γίνει πέτρα. Επιστρέφει από εκεί που βγήκε: στο χωράφι, στη γη. Αυτή τη φορά όμως είναι στητό και ξεχωρίζει μεταμορφωμένο. Έκανε ένα ταξίδι χωρίς να μετακινηθεί. Ουσιαστικά αυτή η διαδρομή, γη-άνθρωπος-γη, είναι σαν την Οδύσσεια του Καζαντζάκη. Φτάνει στο παρόν και εξυψώνεται στο θεϊκό. Η Φύση, ως υπέρτατο ον, θεοποιείται. Ο Έκτορας Μαυρίδης υπογράφει αυτή τη θεογονία.

Η κάμερα καταγράφει. Ο αργός ρυθμός περιγράφει, κάνει αντιληπτό το αόρατο -για τους μη μυημένους-, καλεί το θεατή να μπει μέσα σε αυτή την αφήγηση. Το ντοκούμεντο έχει γίνει μύθος. Η καλλιτεχνική εργασία του Έκτορα Μαυρίδη αφηγείται. Οι κινήσεις της κάμερας είναι προσεχτικές και σέβονται τη δημιουργία. Δε κάνουν θόρυβο. Παρακολουθούν αυτή την ιεροτελεστία, αποδίδοντας το ιερό όπως πρέπει. Μία μη κλασική αφήγηση που έτυχε να είναι σε ένα ντοκιμαντέρ. Μία εξαιρετική ταινία.