ΒΟΥΤΣΕΚ

Σεπ 03, 2022 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΜΙΑ ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Βόυτσεκ: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Είδαμε την παράσταση «Βόυτσεκ» στα Μερκούρεια. Παραγωγή του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Λάρισας και του Θεσσαλικού Θεάτρου μας έδωσε την αφορμή να μιλήσουμε για την δόμηση και την αποδόμηση του έργου.

ΒΟΫΤΣΕΚ: Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Ο στρατιώτης Βόυτσεκ βρίσκεται μέσα στη δίνη πολλαπλών πολέμων στο μυαλό του. Το σπίτι, ο στρατώνας, η κοινωνία, η υφήλιος λυγίζουν τους ώμους του και καταστρέφουν την ψυχή του. Ο θίασος σχολιάζει και αναλύει , δύο μουσικοί παίζουν τραγούδια του Tom Waits. Δείχνουν τα αδιέξοδα του ανθρώπου που κατέχει τη δύναμη να γκρεμίσει τις χάρτινες φυλακές και τα σαθρά τείχη που τον περιβάλλουν.

ΒΟΫΤΣΕΚ: Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Το θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ είναι πλέον μία κλασική αφήγηση. Ένας σκηνοθέτης δεν έχει, κατά συνέπεια, πολλούς τρόπους για να το προσεγγίσει. Η παράσταση που είδαμε σε σκηνοθεσία Θανάση Χαλκιά είναι μια καλή ευκαιρία να δούμε τους τρόπους κριτικής, αναλύοντας τις δομές του έργου.

Οι τρόποι που μπορεί κάποιος να αποδώσει αυτό το έργο είναι δύο: ο κλασικός και ο μοντέρνος. Ας δούμε αυτούς τους τρόπους σε αυτή την παράσταση. Έτσι θα καταλάβουμε αν αυτή έχει πετύχει το σκοπό της ή όχι.

Αν πάρουμε το κείμενο και διατηρήσουμε το γράμμα και το ύφος του, τότε θα έχουμε την κλασική απόδοση του έργου. Θα δούμε που είναι η τραγωδία και που είναι ο σχολιασμός και η σάτιρα. Ανάμεσά τους υπάρχει η ανατροπή των δυνάμεων που κρατούν αυτή την κοινωνία σε αυτή τη μορφή της. Ως κλασικό κείμενο έχει τη δύναμη της ανατροπής. Βάζει το θεατή μπροστά στο πρόβλημα του αν θα διατηρήσει αυτή τη λογική διακυβέρνησης της κοινωνία ή θα την ανατρέψει και πως.

Αν όμως πάμε σε μια μοντέρνα άποψη τότε θα πρέπει από την αρχή να αποδομήσουμε το έργο για να του δώσουμε μια νέα μορφή, χωρίς να προδίδουμε το κεντρικό νόημά του. Σε αυτή την περίπτωση ο Βόυτσεκ μπορεί να είναι ένας οποιοσδήποτε άνθρωπος στην κοινωνία μας ή, ακόμα, εμείς οι ίδιοι. Τότε θα παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν δύο βασικές δομές σε αυτό το έργο: ο Βόυτσεκ και οι υπόλοιποι χαρακτήρες.

ΒΟΫΤΣΕΚ: Ο ΔΙΤΤΟΣ ΡΟΛΟΣ

Είναι εύκολο να δούμε ότι έχουμε μια δομή αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Ο Βόυτσεκ είναι ο κορυφαίος, αλλά είναι μόνος του. Όλοι οι υπόλοιποι είναι ο χορός. Αν μπούμε στη λογική να ξεχωρίσουμε αυτά τα μέρη, τότε θα είμαστε πάλι στην κλασική αφήγηση. Αν θέλουμε, τελικά, να πάμε στη μοντέρνα εκδοχή του, τότε θα πρέπει να μπερδέψουμε το ρόλο του κορυφαίου με το χορό. Μόνο που αυτό το μπέρδεμα θα πρέπει να μην αποδυναμώνει το έργο.

Σε αυτή την παράσταση ο Βόυτσεκ πότε μηδενίζεται και πότε βρίσκεται στο απόγειό του. Πότε ξεχωρίζει από το χορό και πότε γίνεται μέλος του, ασήμαντο ή σημαντικό. Όταν ξεχωρίζει αποκτά τη δύναμή του και όταν εντάσσεται σε αυτόν χάνει σημαντικό μέρος της. Ο Θανάσης Χαλκιάς μπερδεύει τις δομές του έργου. Αυτό δεν είναι κακό, αλλά λείπουν οι συνεκτικές δυνάμεις που θα θύμιζαν το έργο και, συγχρόνως, θα έδιναν μια νέα μορφή σε αυτό.

ΒΟΫΤΣΕΚ: Η ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ

Είναι σα να έχουμε ένα κτήριο και τα δωμάτιά του να έχουν μέρη από άλλα, χωρίς, όμως, να υπάρχει μια σχετική συνάφεια. Έτσι, όμως, το έργο παίρνει μια εντελώς διαφορετική μορφή που δεν έχει να κάνει με το «Βόυτσεκ». Θέλουμε να πούμε ότι το κάθε στοιχείο όταν αποδομείται διατηρεί στοιχεία της παλιάς δομής για να υπάρχει μια, έστω μικρή, συνάφεια μεταξύ τους. Αυτή θα γίνεται μεγαλύτερη όσο αυτά τα στοιχεία θα διαμορφώνουν μια νέα γραμμή που θα δίνει ένα άλλο νόημα. Εδώ αυτό έλειπε. Δεν υπήρχε αυτή η γραμμή που θα συνέδεε τα μέρη του έργου και θα έδινε μια άλλη μορφή στο «Βόυτσεκ».

Τα στοιχεία ήταν ατάκτως τοποθετημένα. Δημιουργούσαν ένα χάος που δεν είχε την ευκαιρία να «τακτοποιηθεί» και να δοθεί μια τιμή στη μαθηματική εξίσωση της αφήγησης. Η μουσική βοηθούσε στα μέρη που το έργο έχανε το ρυθμό του. Οι μουσικοί δεν έπαιζαν ένα ρόλο, απλά ερμήνευαν μουσικά το κομμάτι. Ήταν ένα σχεδόν ξένο σώμα στο έργο.

ΒΟΫΤΣΕΚ: Η ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΙΑΣ

Οι συμβολισμοί του έργου είναι δυνατοί. Όμως αποδυναμώνονται στο κενό των στοιχείων. Το μαχαίρι, για παράδειγμα, όπως πέφτει, χωρίς να δούμε τη μαχαιριά στο λαιμό της γυναίκας, είναι σαν κάτι να έγινε χωρίς να έχει ειπωθεί. Σε αυτό το σημείο κατακτά μεγάλη δύναμη η οποία πέφτει στο κενό αφού δεν έχει να πατήσει σε ένα συνεκτικό σύνολο δομών. Ο Βόυτσεκ και η γυναίκα του δεν έχουν αυτό το οικείο και το διαφορετικό: το οικείο θα βρισκόταν στο χορό και το διαφορετικό στο διπλό ρόλο του Βόυτσεκ, όπως προείπαμε. Έτσι είναι ένα κάποιο μαχαίρι που σκοτώνει και όχι το μαχαίρι σαν φαλλικό και πατριαρχικό σύμβολο.

Τέλος, η παράσταση έχει ένα σχεδόν επιθεωρησιακό χαρακτήρα και όχι αυτόν του σχολιασμού-σάτιρας. Δεν καταφέρνει να βρει το πατριαρχικό στοιχείο που εξουσιάζει. Σαν τέτοιο τρελαίνει τον Βόυτσεκ, τον κάνει πιόνι σε ένα κτηνώδες και απάνθρωπο σύστημα. Ο τρελός Βόυτσεκ δεν έχει, σε αυτή την απόδοση, τη μορφή του τρελού: δεν υπάρχουν οι αναπνοές και οι κινήσεις που θα έδιναν μια παράλογη μορφή σε έναν φαινομενικά λογικό άνθρωπο. Επίσης ο ρόλος του γιατρού και του λοχαγού δεν είναι οι γέφυρες ανάμεσα στο λογικό και το παράλογο, άρα δεν είναι τα στοιχεία της αμφιβολίας και της ανατροπής.

ΒΟΫΤΣΕΚ

Συγγραφέας: Karl Georg Büchner

Σκηνοθεσία: Θανάσης Χαλκιάς

Βοηθός σκηνοθέτης: Αναστασία Μπρουζιώτη

Μετάφραση: Καρολία Σωτηριάδου

Σκηνικά: Μάρθα Φωκά

Κοστούμια: Ολυμπία Σιδερίδου

Μετάφραση στίχων: Κώστας Βόμβολος

Μουσική: Tom Waits

Διασκευή μουσικής: Κώστα Βόμβολος

Επιμέλεια κίνησης: Αναστασία Μπρουζιώτη

Φωτισμοί: Δήμητρα Αλουτζανίδου

Φώτα: Μάκης Παπατριανταφύλλου, Γιώργος Γκόλαντας

Διεύθυνση παραγωγής: Νίκος Γεωργάκης

Παίζουν: Θανάσης Ζέρβας, Δημήτρης Κουρούμπαλης, Μαρσέλα Λένα, Κώστας Μπούντας, Χάρης Φλέουρος, Έλλη Χατζεϊπίδου, Φαίδρα Καρβούνη (σαξόφωνο), Αλέξανδρος Τσιώνας (κιθάρα)

Παραγωγή: ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Λάρισας-Θεσσαλικό Θέατρο

Θέατρο: Ανοιχτό Θέατρο Συκεών Μάνος Κατράκης

Ημερομηνία παράστασης: 28 Αυγούστου 2022.

Διαβάστε τις κριτικές θεάτρου

Επιστροφή στο ευρετήριο άρθρων