ΠΙΝΤΕΡ

Μάι 13, 2023 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΕΝΑ ΣΧΟΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ;

Πίντερ: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η Αναστασία Καραογλάνη έγραψε πριν οκτώ χρόνια αυτό το θεατρικό έργο. Αναφέρεται σε ένα ρομπότ που ακούει στο όνομα Πίντερ. Ποιες είναι οι σχέσεις με το γνωστό θεατρικό συγγραφέα; Γιατί ονομάστηκε έτσι; Μπορεί ένα ρομπότ να ανταγωνιστεί τον άνθρωπο στη νοημοσύνη; Τελικά, κινδυνεύουμε από τα ρομπότ όταν εξελιχθούν ή όχι; Ερωτήματα που δημιουργούν ένα διάλογο. Μια κουβέντα που, μερικές φορές, μπορεί να πάρει την κατεύθυνση της συνομωσιολογίας.

ΠΙΝΤΕΡ: Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Ο καθηγητής Μέριτ αποφασίζει να φτιάξει ένα ρομπότ σε ένα πανεπιστήμιο της Αγγλίας. Η γυναίκα του, επίσης καθηγήτρια στο ίδιο Πανεπιστήμιο, δεν αντέχει την προσήλωσή του στο δημιούργημά του. Τον παρατά. Η αφοσιωμένη φοιτήτριά του περνά μια φορά το μήνα για να ελέγξει την πρόοδο του σχεδίου. Τέσσερα πρόσωπα που θα παίξουν σε μια τραγωδία με απρόβλεπτες συνέπειες.

Τη σκηνοθεσία αναλαμβάνει ο Σταύρος Παρχαρίδης. Ανεβάζει στο θέατρο Μαίωτρον, στη Θεσσαλονίκη, αυτή την τρίτη παραγωγή του, για το 2023, με έργα νέων Ελλήνων συγγραφέων. Το εγχείρημα είναι δύσκολο. Να μεταφέρεις ένα δοκιμιακό μυθιστορηματικό λόγο στο θέατρο, δεν είναι το πιο εύκολο. Πόσο μάλλον όταν αυτό το θέμα είναι επίκαιρο και ελάχιστα συζητημένο στις μέρες μας από διανοητές, σε όλο τον κόσμο.

ΠΙΝΤΕΡ: Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

Ο καθηγητής Μέριτ παρουσιάζεται σα μια διχασμένη προσωπικότητα. Αγαπά τη δουλειά του, εκπέμπει ένα ερωτικό κλίμα που βρίσκεται σε λανθάνουσα μορφή. Σέβεται τους ανθρώπους, αλλά τους κρατά σε μια απόσταση. Παρόλα αυτά, θέλει να κάνει ένα τεχνητό ον που θα υπηρετεί τον άνθρωπο. Ή μήπως όχι;

Όλα ξεκινούν με τον πιο όμορφο τρόπο. Οι ουμανιστικές αξίες του καθηγητή είναι δεδομένες. Χαίρεται όταν το ρομπότ μοιάζει όλο και περισσότερο με ένα ανθρώπινο ον. Κάνει σα μικρό παιδί μόλις ανακαλύψει ότι αυτό μιλά σοφά. Τον προσγειώνει η πρώην φοιτήτριά του, λέγοντας του ότι έχει αποστηθίσει τσιτάτα του Πίντερ. Ναι, πως μπορεί όμως να τα συνδυάσει και να τα βάλει σε μια σειρά, έτσι ώστε να ακούγονται «σοφά λόγια»;

Από τη μία ο καθηγητής πιστεύει ότι απέχει λίγο από το να γίνει ο Πίντερ ένας διανοούμενος. Από την άλλη, του τονίζει ότι δε θα γίνει ποτέ ισάξιος με τον άνθρωπο. Βλέπουμε ότι υπάρχει μια απόσταση από τις δύο απόψεις που μας τονίζει, ακόμη μια φορά, ότι ο καθηγητής είναι μια διχασμένη προσωπικότητα. Είναι όμως;

ΠΙΝΤΕΡ: Η ΑΝΑΛΥΣΗ

Φτάνει στο σημείο να εξομολογηθεί στο ρομπότ τα μυστικά του. Δε γνώρισε πατέρα, η μάνα του ήταν μια φιγούρα που δέσποζε στη ζωή του. Δεν μπόρεσε να την ξεπεράσει. Η απουσία του πατέρα του έχει δημιουργήσει μια απώθηση στον άνθρωπο και, τελικά, μια έντονη υστερία. Στο λόγο ενός υστερικού δεν μπορείς να διακρίνεις συναισθήματα που θα έβρισκες σε έναν «υγιή» άνθρωπο. Κάνει μια σχεδόν ψυχαναλυτική συνεδρία με το ρομπότ, χωρίς αυτό να του τη ζητήσει. Ο λόγος του καθηγητή απευθύνεται στον Άλλον, κατά Λακάν, αυτός, ουσιαστικά, τον ψυχαναλύει. Έχουμε, λοιπόν, έναν μονόλογο σε έναν διάλογο που δείχνει την παράβαση.

Δεν είναι δύσκολο να διακρίνουμε την ανάγκη του καθηγητή να μιλήσει για αυτά που το βασανίζουν. Η υστερία του έχει φτάσει στο ανώτατο σημείο. Ο φόβος του ευνουχισμού του έχει γίνει έμμονη ιδέα, αποζητά το θάνατο! Πολύ σοφά ο σκηνοθέτης βάζει μια αφήγηση ασύνδετη με το όλο έργο. Ο καθηγητής και το ρομπότ παίζουν μια παρτίδα σκάκι, ο πρώτος ντυμένος βασιλιάς, ο δεύτερος σαν χάρος, φορώντας μάσκες.

Ο Μπέργκμαν στην «Έβδομη σφραγίδα» δε δείχνει το θάνατο του ανθρώπου. Ο Σταύρος Παρχαρίδης σκοτώνει το χαρακτήρα του, επειδή ήταν ασεβής προς την ανθρώπινη ηθική. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη θα πρέπει να τιμωρηθεί όπως αξίζει. Ο σκηνοθέτης παίρνει το κέντρισμα από την ταινία του Μπέργκμαν και προχωρά πιο πέρα. Οι μάσκες μας δείχνουν το ασυνείδητο στην ψυχή του καθηγητή. Δίνουν ένταση στα πάθη του.

ΠΙΝΤΕΡ: ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

Ο θάνατος του καθηγητή θα έρθει όταν αποφασίσει να ενδιαφερθεί για τη γυναίκα του. Το ρομπότ όμως δεν μπορεί να διαβάσει τόσο γρήγορα την ανθρώπινη σκέψη. Εκτελεί. Λειτουργεί σαν θύτης, όντας αφοσιωμένος στο δημιουργό του. Είναι όμως και απογοητευμένος: σε αυτό τον κόσμο, γεμάτο φοβίες, που με έχεις φέρει, είναι σα να του λέει. Δεν το μισεί, τον αγαπά, ως ένα καλό παιδί, όπως ο ίδιος ο καθηγητής τον αποκαλεί.

Οι ερμηνείες είναι εξαιρετικές. Ο Μίλτος Μαρέτας παίζει τόσο πειστικά που είναι, στην κυριολεξία γιατρός. Ο Νικόλας Παπάζογλου παίζει το ρομπότ, τόσο με τη φωνή του όσο και με τις κινήσεις του σώματός του. Η Δόμνα Κατσουπάκη βαδίζει σε ένα τεντωμένο σκοινί, είναι ερωτευμένη με τον καθηγητή, τον ελέγχει και, συγχρόνως, κρατά τις αποστάσεις της. Η Μαρία Ιωαννίδου δείχνει την απογοήτευσή της από τον άντρα της και δίνει τα πρώτα δυνατά στοιχεία του χαρακτήρα του.

Η μουσική του Νίκου Πανδή τονίζει τις αφηγηματικές γραμμές. Ο Σταύρος Παρχαρίδης τα βάζει όλα σε μια σειρά, όχι στη σειρά τους, δεν κάνει κλασική αφήγηση. Το ποιητικό αίτιο μας δείχνει την αμφιβολία, ανοίγει παράθυρο για συζητήσεις. Για όσα μπορούν να συμβούν στο μέλλον. Κρατά την ένταση της αφήγησης σταθερά σε έντονο τόνο. Αφήνει να φανεί, κάτω από τα πάθη αυτού του άρρωστου ανθρώπου, την ταλαιπωρία της ανθρώπινης ψυχής. Τελικά, μια ψυχαναλυτική θεώρηση του λόγου του ανθρώπου και του ρομπότ θα ήταν μια ενδιαφέρουσα αναδόμηση του έργου. Μια παράσταση που θα την κρατήσουμε στα βάθη της ψυχής μας.