Η ΚΛΑΙΡΗ ΤΙ ΚΑΝΕΙ;

Μάι 26, 2024 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

Η ΜΕΤΟΥΣΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

Η Κλαίρη τι κάνει;: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η ταινία της Χρύσας Τζελέπη, «Η Κλαίρη τι κάνει;», προβλήθηκε στο 26^ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και στην προβολή της Κινηματογραφικής Λέσχης Solaris στις 18 Απριλίου 2024, στο κινηματοθέατρο Αθήναιον, στην Θεσσαλονίκη. Η ταινία χαρακτηρίζεται ως ντοκιμαντέρ αλλά ουσιαστικά είναι μυθοπλασία που βασίζεται σε ένα πραγματικό γεγονός, στην άνοια από την οποία έπασχε η Βάγια Οικονόμου.

Η ΚΛΑΙΡΗ ΤΙ ΚΑΝΕΙ;: Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Θα πρέπει να πούμε από την αρχή ότι η αφήγηση που αφορά στη ζωή ενός ανθρώπου που πάσχει από άνοια δεν είναι κάτι το ευχάριστο. Είναι μια στενάχωρη κατάσταση. Ο θεατής μπαίνει στη θέση είτε αυτού που πάσχει από αυτή την ασθένεια είτε του συγγενή που περιθάλπει αυτό το άτομο. Φέρνουν στεναχώρια και οι δύο περιπτώσεις. Πως μπορεί κανείς να ελαφρύνει αυτό το θέμα; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δίνεται από τη σκηνοθέτη της ταινίας, τη Χρύσα Τζελέπη.

Η κάμερα παρακολουθεί τη ζωή της Βάγιας και τη συμβίωσή της με την κόρη της, Μαρία. Η Μαρία Οικονόμου είναι και αυτή σκηνοθέτης και εικαστικός καλλιτέχνης. Στην ταινία «Η Κλαίρη τι κάνει;» παίζει τον εαυτό της με απλό τρόπο, χωρίς υπερβολές και με μεγάλη δόση χιούμορ. Το χιούμορ της είναι σαρκαστικό ως προς τη συμβίωση με τη μητέρα της, τη ζωή της, υπό μια γενική κάτοψη, και την πολιτική αντιμετώπισης από την πολιτεία αυτών των περιπτώσεων. Αυτό το χιούμορ είναι ανατρεπτικό. Βρίσκεται απέναντι στις αφηγηματικές δομές της ταινίας και τις ανατρέπει.

Η ΚΛΑΙΡΗ ΤΙ ΚΑΝΕΙ;: ΟΙ ΔΟΜΕΣ

Έχουμε λοιπόν μια αφηγηματική δομή και την καταστροφή της για να δημιουργηθεί μία άλλη δομή που θα βρίσκεται δίπλα στην προηγούμενη. Δεν έχουμε μια αντικατάσταση αλλά μια παράλληλη αφήγηση. Αυτές οι αφηγήσεις για το ίδιο γεγονός παρακινούν τον θεατή να δημιουργήσει, με τη σειρά του, τη δική του αφήγηση. Αυτή η δημιουργική διαδικασία λαμβάνει χώρα συγχρόνως με την προβολή της ταινίας. Αφού η ταινία έχει τελειώσει ακολουθούν αλλεπάλληλες αναδομήσεις που φτιάχνουν, όπως θα δούμε, πολλά και διαφορετικά κείμενα.

Καταλαβαίνουμε ότι εδώ υπάρχει μια μυθοπλαστική διαδικασία. Δομούνται χαρακτήρες τόσο με αυτό τον τρόπο όσο και με τον τρόπο κινηματογράφησης. Η κάμερα παρακολουθεί τα δρώμενα ως ένας αντικειμενικός παρατηρητής. Αυτή μπορεί να είναι το μάτι οποιουδήποτε ανθρώπου, άρα και του θεατή. Αυτός μπαίνει ξανά στην αφήγηση της ταινίας και δημιουργεί χαρακτήρες. Είναι προφανές, έτσι όπως το αναφέρουμε, ότι σε αυτή την ταινία ντοκουμέντων έχουμε περσόνες που έχουν δημιουργηθεί σε αυτή την μυθοπλαστική διαδικασία in vivo, παράλληλα με την κινηματογράφηση και την προβολή της ταινίας.

Η ΚΛΑΙΡΗ ΤΙ ΚΑΝΕΙ;: ΤΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΙΔΟΣ

Η ταινία «Η Κλαίρη τι κάνει;» υπηρετεί, κατά πρώτο λόγο, τον κινηματογράφο, σύμφωνα με τη θεωρία αυτής της τέχνης. Κατά δεύτερο λόγο, δεν είναι μόνο μια παράθεση γεγονότων, με απλό ή σύνθετο τρόπο. Δημιουργεί χαρακτήρες όπως ακριβώς μια ταινία μυθοπλασίας. Έχουμε να κάνουμε με αυτό που λέμε δημιουργικό ντοκιμαντέρ ή, σύμφωνα με τον Ροβήρο Μανθούλη, με κινηματογράφο με τον πιο απλό τρόπο. Η κινηματογράφηση ακολουθεί τη σχολή του direct cinema, στις πιο καλές στιγμές του, στις ταινίες του Jean Rouch και του Robert Drew. Ο σκηνοθέτης και ο εικονολήπτης, εδώ είναι το ίδιο πρόσωπο, είναι αόρατος επειδή αυτοί που είναι μπροστά από τον φακό τον έχουν πλέον συνηθίσει, δεν δίνουν τόση σημασία στην κάμερα, παίζουν τον εαυτό τους. Κάποιες μόνο φορές ακούγεται η φωνή του, απλά για να μας θυμίζει την παρουσία του και ότι έχουμε να κάνουμε με ένα ντοκιμαντέρ.

Η Βάγια, η μητέρα, και η Μαρία, η κόρη, παίζουν τον εαυτό τους έχοντας, όμως, άμεση επαφή με την υπόσταση του είναι τους, για να μην χάσουν επαφή με την πραγματικότητα. Δεν έχουμε ένα πραγματικό γεγονός αλλά την μετάφραση της πραγματικότητας που παρατίθεται παράλληλα με αυτό που υπάρχει σαν γεγονός. Αυτό δίνει το δικαίωμα στον θεατή να δημιουργήσει τη δική του πραγματικότητα, άρα να έχουμε μια ακόμα δραματουργία, η οποία γίνεται με ασυνείδητο τρόπο, όταν τα στοιχεία από το ασυνείδητο, με την μεσολάβηση του φιλμικού προϊόντος, δημιουργούν στο συνειδητό του θεατή τους χαρακτήρες της μεταθέασης.

Η ΚΛΑΙΡΗ ΤΙ ΚΑΝΕΙ;: Η ΚΑΛΛΙΕΠΕΙΑ

Ο κινηματογράφος της Χρύσας Τζελέπη είναι τόσο απλός, που θα μπορούσε ο καθένας να τον κάνει, και τόσο σύνθετος, συγχρόνως, που μόνο ένας πλήρως καταρτισμένος δημιουργός μπορεί να ολοκληρώσει. Η κάμερα είναι πολλές φορές τολμηρή, όταν δείχνει το πραγματικό, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Βάγια, ευαίσθητη, όταν δείχνει τις αυθόρμητες αντιδράσεις της Βάγιας και της Μαρίας, υπαινικτική, όταν κινηματογραφεί την Μαρία που μας μιλά για τις καλλιτεχνικές της δημιουργίες, παραθετική, όταν δείχνει τα άλλα πρόσωπα, τον αδελφό της Μαρίας και τα παιδιά της, τις συμπεριφορές τους. Δομεί, με αυτό τον τρόπο τους χαρακτήρες της, Αυτή η δημιουργία ολοκληρώνεται στο πολύ προσεγμένο μοντάζ.

Ο υπαινιγμός του θανάτου της Βάγιας είναι ένα γοητευτικό τέλος. Το παιχνίδι με το φως, το συμμάζεμα των πραγμάτων, η θεώρηση για τη φθορά και ο τρόπος που ζει η Μαρία, χωρίς την Βάγια, είναι ότι πιο όμορφο έχουμε δει στον κινηματογράφο. Η ταινία «Η Κλαίρη τι κάνει;» θα πρέπει να προβληθεί τόσο στις κινηματογραφικές αίθουσες όσο και σε εξειδικευμένο κοινό που έχει να κάνει με τις ασθένειες της άνοιας και του αλτσχάιμερ.