Ο ΣΠΟΡΟΣ ΤΗΣ ΙΕΡΗΣ ΣΥΚΙΑΣ

Ιαν 21, 2025 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

THE SEED OF THE SACRED FIG

Ο σπόρος της ιερής συκιάς: γράφει ο Γιάννης Φραγκουλης

Στον δικηγόρο Ιμάν ανατίθεται η ιδιότητα του ερευνητή δικαστή στο επαναστατικό δικαστήριο της Τεχεράνης. Η θέση αυτή του παρέχει αυτόματα καλύτερο μισθό και μεγαλύτερο χώρο διαβίωσης για την οικογένεια του. Όταν όμως ξεσπούν πολιτικές διαδηλώσεις κατά του καθεστώτος, ο Ιμάν αντιλαμβάνεται ότι δεν πήρε τη θέση λόγω των νομικών του ικανοτήτων, αλλά για να συνυπογράφει καταδίκες που του υποδεικνύουν οι ανώτεροί του, ακόμα και με θανατικές ποινές. Για αυτό και παραμένει ανώνυμος, φοβούμενος για την ασφάλεια τη δική του και της οικογένειας του. Οι διαδηλώσεις όμως όχι μόνο δεν κοπάζουν αλλά εντείνονται, και ο Ιμάν αρχίζει να χάνει το μυαλό του. Όταν το όπλο του θα χαθεί, θα υποψιαστεί ακόμα και τη σύζυγο του και τις κόρες του ότι το έκλεψαν. Από αυτό το σημείο αρχίζει η πτώση του.

Ο σπόρος της ιερής συκιάς: Ο σκηνοθέτης

Ο Mohammad Rassoulof έχει κάνει τις ταινίες «Τα χειρόγραφα δεν καίγονται» (2013), «Ένας ακέραιος άνθρωπος» (2017) και «Δεν υπάρχει κακό» (2020). Δύο χρόνια μετά το ντοκιμαντέρ «Jenayat-e amdi» (2022) θα φέρει την ταινία «Ο σπόρος της ιερής συκιάς». Κάνει ταινίες που ασκούν έντονη κριτική στο θεοκρατικό καθεστώς της χώρας του, του Ιράν. Αυτός είναι ο λόγος που φυλακίστηκε κατά την διάρκεια της καραντίνας. Επίσης αυτός είναι ο λόγος που του είχαν απαγγελθεί κατηγορίες που, κατά σύμπτωση (;), ευσταθούσαν σύμφωνα με το σενάριο που είχε γράψει. Κινδύνευε εκ νέου να φυλακιστεί, μαζί με αυτόν η οικογένειά του αντιμετώπιζε παρόμοιους κινδύνους. Διάλεξε τον δρόμο της φυγής. Τέλειωσε το σενάριο γρήγορα, έδωσε οδηγίες για το μοντάζ και κατέφυγαν οικογενειακά, μετά από ένα ταξίδι 28 ημερών, στην Γερμανία.

Είναι πολύ δύσκολο το ιρανικό καθεστώς να φιμώσει τους δημιουργούς. Βρίσκουν τρόπο να εκφράσουν αυτά που πιστεύουν, κάνουν ταινίες, μετά όμως κινδυνεύει η ζωή τους. Σε αυτή την ταινία το θέμα της δίωξης και της λογοκρισίας είναι ένα μέρος, σημαντικό, όμως δεν θα πρέπει να μείνουμε εκεί. Όσο σοβαρό είναι αυτό το θέμα, άλλο τόσο ενδιαφέρον είναι αυτό της κινηματογραφικής ποιότητάς της. Θα πρέπει να εξετάσουμε το σενάριο με πολύ προσοχή και να δούμε, όσο πιο διεισδυτικά μπορούμε, τον τρόπο που το κινηματογράφησε.

Ο σπόρος της ιερής συκιάς: Οι μύθοι

«Ο σπόρος της ιερής συκιάς» ξεκινά με έναν μύθο. Αναφέρεται ότι αυτό το δέντρο είναι ιερό γιατί σχεδόν από μόνο του φύεται, αγκαλιάζει τα άλλα δέντρα, τα μαραζώνει και ζει ακμαίο, μετά. Αυτός ο μύθος έχει να κάνει με τα αφηγηματικά μέρη της ταινίας, όπως θα δούμε, στην συνέχεια. Το κεντρικό αφηγηματικό στοιχείο είναι η οικογένεια του Ιμάν. Ουσιαστικά είναι το σημαίνον της ιρανικής κοινωνίας, κατά συνέπεια ό,τι συμβαίνει στο Ιράν, ό,τι κάνει λαός, αυτό θα γίνει στην οικογένεια του Ιμάν. Με αυτό το σκεπτικό μπορούμε να κάνουμε την ανάγνωση των δομών της κινηματογραφικής αφήγησης.

Η οικογένεια του Ιμάν αποτελείται από τον ίδιο, την γυναίκα του και τις δύο κόρες του. Η γυναίκα του κουβαλά την πατριαρχική βία, σε έντονο βαθμό, έχει βρει στον άντρα της μια ισορροπία και μπορεί να αναπτυχθεί και να φτιάξει την κατεστραμμένη ταυτότητά της. Είναι το κέντρο της ισορροπίας ανάμεσα στις κόρες και τον πατέρα τους. Η ζωή του πατέρα αλλάζει δραματικά, αποκτά πλέον ενεργητικό ρόλο στην βία που θέλει και εξασκεί το θεοκρατικό καθεστώς. Αντίθετα, οι δύο κόρες έχουν καταλάβει τι γίνεται και μια άποψη έχει αποκρυσταλλωθεί στον ψυχικό τους κόσμο. Υπάρχουν δύο αντίπαλοι πόλοι: ο πατέρα και οι κόρες. Ανάμεσά τους η μάνα που προσπαθεί να μην διαλυθεί η οικογένειά της. «Ο σπόρος της ιερής συκιάς» μας δείχνει τα πρόσωπα ένα προς ένα.

Ο σπόρος της ιερής συκιάς: Τα αρχέτυπα

Ο πατέρας είναι γλυκός και έντιμος νομικός. Όταν διαπιστώνει ότι η θέση που αναλαμβάνει είναι μονόδρομος: ή κάνει αυτό που του λένε ή κινδυνεύει η ζωή η δική του και αυτή των οικείων του. Μπαίνει όλο και πιο βαθιά μέσα σε αυτό που θα χαρακτηρίζαμε βία της πατριαρχικής κοινωνίας, εκφρασμένη πλέον από το ιερατείο, ακολουθώντας τον νόμο του θεού. Το δόγμα αναφέρει ότι αυτός ο νόμος δεν μπορεί να αλλάξει. Αυτό θα το δούμε και στην συνέχεια. Όχι μόνο δέχεται, εξασκεί την βία και το όνομά του είναι επικηρυγμένο από αυτούς που αντιδρούν στο καθεστώς.

Η γυναίκα έχει ζήσει έναν πατέρα που είναι βάναυσος. Ο άντρας της δεν είναι έτσι, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Νομίζει ότι όλα θα είναι έτσι όπως βρίσκονται σε μια βιτρίνα όπου όλα είναι καλά. Αλλά δεν είναι. Παίρνει την ευθύνη όσων γίνονται και είναι το εξιλαστήριο θύμα.

Οι κόρες ξέρουν τι γίνεται. Οι δίαυλοι επικοινωνίας είναι το διαδίκτυο και οι φίλες τους. Έχουν καταλάβει ότι όλα αυτά είναι εναντίον του ανθρώπου και δεν το δέχονται. Το παράδειγμα μιας φίλης της μεγαλύτερης κόρης είναι κάτι που τις ταρακουνάει για τα καλά. Η αντίδρασή τους ξεπερνά τα μισόλογα και κάποιες αιχμηρές επισημάνσεις. Κλέβουν το όπλο. Αυτό το κάνει η μικρότερη κόρη. Τα πράγματα πλέον περιπλέκονται στην ταινία «Ο σπόρος της ιερής συκιάς».

Ο σπόρος της ιερής συκιάς: Οι συνδέσεις

Για να καταλάβουμε τι ακριβώς γίνεται θα καταφύγουμε στα αρχέτυπα. Ο πατέρας είναι ο αρχετυπικός Πατέρας, κάτι ανάμεσα στον Αγαμέμνονα και τον Κρέοντα, περισσότερο κλίνει προς τον δεύτερο. Δέχεται να θυσιαστεί η κόρη του, θέλει οπωσδήποτε να τηρηθούν αυτά που λέει ο νόμος, όπως θα έκανε ο Κρέοντας. Αυτό γίνεται γιατί ο νόμος έχει τις ρίζες του στην ύπαρξη και την δομή του θεού. Αν αυτός δεν αλλάζει τότε δεν μπορεί να αλλάξει και ο νόμος. Αυτό είναι ένα δόγμα και, σαν τέτοιο, η εφαρμογή του είναι μονόδρομος. Ο άνθρωπος υποκύπτει στον παντοδύναμο νόμο-θεό.

Η μητέρα σαν μια Δήμητρα ή Εκάβη θέλει τα παιδιά της να μην πάθουν κάτι και να είναι μαζί της. Για να επιτευχθεί αυτό είναι αποφασισμένη να κάνει τα πάντα. Δεν αντιδρά αποφασιστικά όπως η Δήμητρα, αλλά παθητικά όπως η Εκάβη. Παρακαλάει, αλλά δεν μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλία.

Ο σπόρος της ιερής συκιάς: Η πρωτοτυπία

Οι δύο κόρες διαφοροποιούνται. Η μεγαλύτερη τολμά να σταθεί αντίθετα στην θέληση του πατέρα της. Όπως η Ισμήνη πάει κόντρα στον νόμο και θα διωχθεί. Ο πατέρας της, αφού την ανακρίνει, θα την φυλακίσει σε ένα διπλανό δωμάτιο από αυτό που έχει κλειδώσει την γυναίκα του. Η μικρότερη κόρη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Είναι αυτή που έχει κλέψει το όπλο. Είναι η μόνη που έχει ενεργητικό ρόλο. Θα υποστηρίξει την αδελφή της, όπως η αδελφή της Ισμήνης, και θέλει να πάρει εκδίκηση, όπως η Ηλέκτρα. Εδώ, διαφοροποιείται η απόδοση του μύθου, «Ο σπόρος της ιερής συκιάς» μας δείχνει την αρχετυπική Ηλέκτρα που ενεργεί χωρίς να έχει ανάγκη έναν Ορέστη. Ταπεινώνει και τελειώνει τον Πατέρα. Ο Mohammad Rassoulof δεν δίνει βήμα σε έναν Ορέστη, άρα στην διαιώνιση της πατριαρχικής βίας, με άλλους όρους, αλλά καταφεύγει στην ήρεμη δύναμη της αρχετυπικής Μητέρας που, πλέον, εκπροσωπεί η μικρότερη κόρη. Αυτό είναι μια σημαντική και πρωτοπόρα πρόταση.

Το μόνο που μένει από τον πατέρα είναι το χέρι. Αυτό έρχεται σε άμεση αντιστοιχία με τον πατέρα που είναι υποχείριο μιας άλλογης εξουσίας. Εκτός αυτού, το χέρι μπορεί να ανήκει στον Ιμάν ή σε κάποιο άλλο εκτελεστικό όργανο της πατριαρχικής εξουσίας που επιμένει να μην βλέπει την εξέλιξη της κοινωνίας, θέλει να φρενάρει οποιαδήποτε εξέλιξη για να είναι αυτή η κοινωνία ένα διπλότυπο ενός θεού που δεν μπορεί να αλλάξει. Αλλά ο θεός δεν είναι παρά η ιδεολογική κατασκευή των ανθρώπων, όπως συμβαίνει σε όλες τις θρησκείες, άρα αυτό που δεν πρόκειται να αλλάξει είναι η νομή της εξουσίας σε μια ελίτ της κοινωνίας. Ο σάχης έχει φύγει και έχει επανέλθει με την μορφή των θρησκευτικών ηγετών.

Ο σπόρος της ιερής συκιάς: Τα χαρακτηριστικά της

Ο Mohammad Rassoulof φτιάχνει μια ταινία με τρομερές δυσκολίες. Τα πλάνα είναι γυρισμένα αλλού, οι βοηθοί του έχουν, παράνομα, γυρίσει σκηνές από τις διαδηλώσεις. Κάποια πλάνα είναι γυρισμένα στην Τεχεράνη. Το μοντάζ με έξοχο τρόπο δίνει ρυθμό και δένει όλα αυτά τα στοιχεία σε μια άριστα δομημένη αφήγηση. Οι ηθοποιοί παίζουν έτσι που υπηρετούν την αφήγηση της ταινίας «Ο σπόρος της ιερής συκιάς». Μεταλλάσσονται αριστοτεχνικά όταν πρέπει, κουβαλούν το αφηγηματικό τοπίο πάνω τους, το σώμα τους γίνεται κείμενο. Τα σκηνικά και τα κοστούμια αποδίδουν αυτόν τον ρεαλισμό που έχει ανάγκη η ποίηση της ταινίας, σαν ένα μέτρο σύγκρισης, για να αναπτύξει τον ποιητικό της λόγο.

Η ιερή συκιά είναι η μικρότερη κόρη που είναι το αναφερόμενο του λαού. Η συκιά-κοινωνία έχει την ικανότητα να αγκαλιάζει την εξουσία, να στραγγαλίζει μέρη της, να παίρνει δύναμη από αυτή την αντίσταση και να παραμένει δυνατή, ελισσόμενη μέσα από τα εμπόδια που η ίδια η εξουσία βάζει. «Ο σπόρος της ιερής συκιάς» ευχόμαστε να στραγγαλίσει το παράλογο και να γεννήσει μια κοινωνία πιο ανθρώπινη σε αυτή την χώρα που ο πολιτισμός της μετράει χιλιάδες χρόνια ύπαρξης.

Ο ΣΠΟΡΟΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΣΥΚΙΑΣ

(THE SEED OF THE SACRED FIG)

Σκηνοθεσία: Mohammad Rasoulof

Σενάριο: Mohammad Rasoulof

Φωτογραφία: Pooyan Aghababaei

Μοντάζ: Andrew Bird

Μουσική: Karzan Mahmood

Ήχος: Hassan Shabankareh, Kai Storck, Philipp Teichmann

Κοστούμια: Nazanin Tavassoli

Παραγωγοί: Rozita Hendijanian, Mohammad Rasoulof, Amin Sadraei, Jean-Christophe Simon, Mani Tilgner

Ηθοποιοί: Soheila Golestani (Ναϊμέχ), Missagh Zareh (Ιμάν), Setareh Maleki (Σάνα), Mahsa Rostami (Ρεζβάν), Niousha Akhshi (Σαντάφ), Reza Akhlaghirad (Γκαντέρι), Shiva Ordooie (Φατεμέχ)

Χώρα παραγωγής: Γαλλία, Γερμανία

Έτος παραγωγής: 2024

Γλώσσα: περσικά

Χρώμα: έγχρωμη

Είδος: πολιτικό θρίλερ, ψυχολογική τραγωδία

Διάρκεια: 167΄

Εταιρεία διανομής: Ama Films

Ημερομηνία εξόδου στις αίθουσες: 19/12/2024

Για περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά δείτε εδώ.

Δαβάστε τις κριτικές κινηματογράφου που έχουμε δημοσιεύσει

Ο σπόρος της ιερής συκιάς (η κριτική της Καλλίτσας Βλάχου)

Το αγαπημένο μου γλυκό