ΚΑΡΒΟΥΝΙΑΡΗΔΕΣ

Δεκ 23, 2013 Κινηματογράφος 0

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΚΑΡΒΟΥΝΟ

Σε ένα χωριό, αν δεν κάνω λάθος στην Ευρυτανία, υπάρχουν κάποιοι που φτιάχνουν κάρβουνο, ζουν κοντά στο χώρο εργασίας τους και ζουν από την παραγωγή κάρβουνου. Μια ταινία για αυτή την επαγγελματική δραστηριότητα θα μπορούσε να ήταν από ένα απλό ρεπορτάζ μέχρι ένα ντοκιμαντέρ καταγραφής, όπως είναι, στην καλύτερη περίπτωση, μια παραγωγή του National Geographic. Τι θα γίνει όμως να θέλουμε να μιλήσουμε για τους καρβουνιάρηδες, σα να ήταν το μέρος της ελληνικής κοινωνίας, το αναφερόμενό της; Αν βλέπαμε αυτή την περίπτωση σα μια ευκαιρία για να μιλήσουμε για την κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας;

Θα μπορούσαμε να ξεφύγουμε από την απλή καταγραφή και να δούμε το όλο θέμα πιο διεισδυτικά, πιο ερευνητικά. Στους «Καρβουνιάρηδες», της Αλίντας Δημητρίου, έχουμε μια ταινία που περνά από τα βασικά στάδια της αφήγησης: συλλογή πληροφοριών, επεξεργασία τους, ανάλυση, δημιουργία μιας άλλης αφήγησης, αυτής του δημιουργού, διέξοδος προς το φανταστικό. Αυτή είναι η λειτουργία μιας κινηματογραφικής ταινίας.

Για να γίνουμε πιο σαφείς. Η ταινία ξεκινά με την απλή παράθεση των δεδομένων. Ο θεατής ξέρει πολύ γρήγορα ποιο είναι το θέμα, ποια είναι η κοινωνική και η ταξική κατάσταση των καρβουνιάρηδων, μπορεί πλέον πάνω σε αυτή τη βάση να θεμελιώσει μια οποιαδήποτε αφήγηση. Η σκηνοθέτιδα αναλαμβάνει, για λογαριασμό του, αυτή τη δουλειά. Μιλά με τους εργαζόμενους, μπαίνει στην παρέα τους, γίνεται ένα με αυτούς. Μας καλεί να μπούμε και εμείς στον κόπο να μπούμε μέσα στην παρέα και να αναλάβουμε δουλειά.

Η φαντασία του θεατή αναλαμβάνει να κάνει αυτό που η σκηνοθέτιδα δεν μπορεί να κάνει. Του δίνει τα δεδομένα, του προσφέρει τις συμπεριφορές, υπάρχουν τα σημεία με τα οποία μπορεί ο ιδεολογικός του κόσμος να συνδεθεί και να δημιουργήσει, μετά τη θέαση, μια άλλη αφήγηση που θα είναι αυστηρά προσωπική για αυτόν. Οι αντιδράσεις του κοινού είναι διάφορες, ανάλογα με το περιβάλλον που ανήκει. Με αυτή την έννοια η ταινία δεν μπορεί να έχει την ίδια αντιμετώπιση από όλους τους Έλληνες. Η προσωπική ιστορία των εργαζομένων γίνεται ταξική και η απλή αφήγηση μετατρέπεται σε βαθιά πολιτική.

Ο θεατής έχει πλέον χρόνο να σκεφτεί για αυτή την πτυχή της Ελλάδας που αγνοεί. Ακόμα και αν ξέρει αυτή την κατάσταση πολύ καλά, σε ένα επαρχιακό περιβάλλον, μπορεί να μπει πιο βαθιά μέσα στο πολιτικό πεδίο. Η ταινία έχει στρώματα αφηγήσεων που το ένα επικοινωνεί με το άλλο, μέσω των αντιθέσεων, με τον τρόπο που η διαλεκτική ορίζει. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι έχουμε ακόμη μια ευκαιρία να ανακαλύψουμε τις στενές σχέσεις της θεωρίας του μοντάζ, όπως έχουν διατυπωθεί από τον Αϊζενστάιν, με τη διαλεκτική, όπως έχει εκφραστεί τελικά από το Χέγκελ και το Μαρξ.

Η ταινία τελειώνει. Η κοινωνία των καρβουνιάρηδων έχει απλωθεί σε όλη την Ελλάδα. Ένα χωριό που θα μπορούσε να ήταν οπουδήποτε, αυτή τη φορά δεν είναι παρά το αναφερόμενο του Έλληνα μεροκαματιάρη, του αγώνα για να βγει το ελάχιστο εισόδημα, σα να διαβάζουμε τα βασικά σημεία της μαρξιστικής θεωρίας. Δεν έχουμε λοιπόν να κάνουμε με ένα ντοκιμαντέρ, αλλά με μια ταινία μυθοπλασίας, μάλιστα με μια πολιτική ταινία που μπορεί να αντέξει τη φθορά του χρόνου.

Δεν έχουμε παρά να τη δούμε ξανά. Να κάνουμε ένα ταξίδι επιστροφής σε εκείνη την Ελλάδα και να συγκρίνουμε αυτές τις κοινωνικές καταστάσεις με τις σημερινές, να δούμε, τελικά, τι σημαίνει η ανάπτυξη για τον άνθρωπο, για την κοινωνία, για ποια κοινωνία αγωνιζόμαστε, ποιο κοινωνικό μοντέλο ονειρευόμαστε. Τα κάρβουνα των καρβουνιάρηδων μας δίνουν δύναμη, έχουν γίνει θησαυρός.

Γιάννης Φραγκούλης.