Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΤΕΛΕΤΗΣ

Φεβ 02, 2014 Θέατρο 0

ΕΝΑΣ ΤΡΟΠΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ

Ποιον ορισμό θα μπορούσαμε να δώσουμε στην τελετή; Οι όροι «τελετή» και «τελετουργικό» αποδίδονται πλέον με συγκεκριμένους τρόπους και σε συγκεκριμένο κοινωνικό περιεχόμενο: εκκλησιαστικό, στρατιωτικό, πολιτικό και ιεραρχικό σε μία κάστα, επαγγελματική ή φυλετική. Φτάνει όμως μόνο αυτή η θεώρηση για να έχουμε πλήρη απόδοση της έννοιας της τελετής; Εδώ θα προσπαθήσουμε να δώσουμε απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα και έναν ορισμό των όρων «τελετή» και «τελετουργικό».

ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΕΛΕΤΗΣ

Σε μια οποιαδήποτε τελετή θα πρέπει να δούμε στοιχεία που αναφέρονται σε κάποιες μυθολογικές-ιστορικές αναφορές έτσι όπως έχουν μεταφερθεί, από τον προφορικό ή το γραπτό λόγο, σε εμάς. Ας πάρουμε για παράδειγμα μια παρέλαση. Όλοι αυτοί που συμμετέχουν σε αυτή δρουν και για αυτό θα τους ονομάσουμε δρώντα πρόσωπα. Αυτός που έχει την εξουσιοδότηση να δώσει την εντολή να αρχίσει η παρέλαση ή τι θα γίνει, είναι ο συντονιστής και θα τον ονομάσουμε εκπαιδευτή, στον Ενιαίο Παραστατικό Χώρο. Όλα τα άλλα στοιχεία λειτουργούν για να ολοκληρωθεί αυτή η παράσταση με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, θα ονομαστούν τελεστές. Τρεις όροι που αναφέρονται στη θεωρία του Ενιαίου Παραστατικού Χώρου (Περφόρμανς), τους οποίος βρίσκουμε παράλληλα και στη μαθηματική θεωρία. Ο συντονιστής παίρνει την εντολή από την κοινωνία στην οποία αυτή η παρέλαση αναφέρεται και από τους νεκρούς που έχουν πέσει στις διάφορες μάχες, τους οποίους σε αυτή τη διαδικασία τους τιμούν, με ένα νοητό και πνευματικό τρόπο.

Οι ενδυμασίες έχουν στοιχεία που αναφέρονται ακόμα και στους ιστορικούς χρόνους της αρχαιότητας, όπως για παράδειγμα η κάλυψη των ώμων έχει να κάνει με το κομμάτι της πανοπλίας που υπήρχε εκεί για να προφυλάξει τον πολεμιστή από το χτύπημα του σπαθιού που θα τον έπληττε καίρια, σε αυτό το σημείο του σώματος. Η στάση, για παράδειγμα η στάση της προσοχής, είναι κάτι που αναφέρεται σε αυτούς για τους οποίους αυτή η παρέλαση γίνεται. Το βάδισμα είναι συγκεκριμένο και έχει τις ρίζες του στα αρχαία χρόνια, στο βάθος της ιστορίας αυτής της φυλής.

Θα παρατηρήσουμε λοιπόν ότι, στο παράδειγμά μας, υπάρχουν τα εξής στοιχεία: τα σύμβολα, το σημαίνον και το σημαινόμενο. Τα σύμβολα είναι αυτά τα στοιχεία που βρίσκονται είτε στην ενδυμασία είτε στη στάση του σώματος είτε στο διάκοσμο και αναφέρονται σε ιστορικά ή μυθολογικά αφηγήματα, τα οποία έχουν πάρει ιερό χαρακτήρα αφού έχουν φορτιστεί με γεγονότα και παθήματα αυτής της φυλής. Το σημαίνον είναι το απροσδιόριστο σημείο, που θα είναι ένα σύμβολο, το οποίο έχει πολλαπλές αποδόσεις, ανάλογα με τις αντιλήψεις αυτού που τον προσλαμβάνει. Το σημαινόμενο είναι αυτό που προσδιορίζει την έννοια με σχετικά απόλυτη ακρίβεια.

Τα σύμβολα επαναλαμβάνονται σε παρόμοια θέση στην αφηγηματική διαδικασία, για παράδειγμα ο χαιρετισμός, έτσι ώστε να χάσουν αυτή ή αυτές τις συγκεκριμένες αναφορές τους και να μπουν σε μια αφηγηματική διαδικασία, πιο συγκεκριμένα σε έναν κώδικα, ως σημαίνοντα, άρα αυθαίρετα και ανοιχτά σε πολλές αποδόσεις, αυτό που λέμε αμφισημία. Με αυτή την έννοια ο στρατιωτικός χαιρετισμός είναι στο σημείο εκκίνησής του, σαν αφηγηματική διαδικασία, απόλυτα συγκεκριμένος, κατόπιν όμως, αφού γίνεται οικείος, μπορούμε να δούμε σε αυτόν τη συμβολική του υπόσταση και να μεταλλαχτεί, κατόπιν, σε ένα σημαίνον.

Ο ΜΥΘΟΣ ΩΣ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ

Επιμένουμε να μιλάμε για «αφηγηματική διαδικασία» αφού ότι γίνεται στη ζωή μας έχει σα σκοπό να μεταφέρει έννοιες και απόψεις, να αφηγηθεί, δηλαδή, μια ιστορία μικρή ή μεγάλη. Θα μιλήσουμε επίσης για μυθολογικά στοιχεία δεχόμενοι ότι ο μύθος έχει μέσα του σπέρματα της ιστορίας, έτσι όπως αυτή έχει καταγραφθεί, ή είναι το σημείο από το οποίο θα ξεκινήσει μια ιστορική καταγραφή. Ο μύθος έχει μέσα του τόσο «πραγματικά» όσο και αυθαίρετα στοιχεία, λέει την «αλήθεια» με το δικό του τρόπο. Θα δούμε ακόμα στη συνέχεια ότι τις έννοιες «πραγματικότητα» και «αλήθεια» θα πρέπει να τις χρησιμοποιήσουμε με πολύ προσεχτικό τρόπο και, σε κάθε περίπτωση, γνωρίζοντας ότι έχουν διαφορετικές αποδόσεις, ακόμα και στο ίδιο άτομο. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι η διαδικασία της μετάστασης ενός συμβόλου σε σημαίνον και σημαινόμενο, σε κώδικα επικοινωνίας τελικά, είναι μια τελεστική διαδικασία, μια τελετή.

Τους μύθους και τα μυθικά στοιχεία θα πρέπει πλέον να τα δούμε στην ένταξή τους στο κοινωνικό τους περιβάλλον και με την προσέγγιση της συμβολικότητάς τους μέσα στο πρίσμα της ψυχανάλυσης. Η δομική ανάλυση, η ανάλυση των δομών τους, έτσι όπως αναπτύχθηκε από τον Claude Levis Strauss, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, έχει το πλεονέκτημα ότι σέβεται την ιδιαιτερότητα των μύθων, δεν τους θεωρεί απλά και μόνο κοινωνικά φαινόμενα, ούτε τους ταυτίζει μόνο με τα όνειρα. Το μυθικό στοιχείο δεν είναι ανεξάρτητο από τα άλλα επίπεδα της ζωής, οργανώνει τα δεδομένα της εμπειρίας, τα ταξινομεί, τα συσχετίζει και τα αντιθέτει. Η λειτουργία τους είναι ανάλογη της γλώσσας. Ουσιαστικά έχουμε να κάνουμε με μια προσομοίωση της ζωής που «διδάσκει» και οργανώνει το κοινωνικό σύνολο.

[Βλέπε για περισσότερα: «Ελληνική μυθολογία, εισαγωγή, ανάλυση και ερμηνεία του ελληνικού μύθου», συλλογικό, Εκδοτική Αθηνών, σ.σ. 354 και μετά, τα βιβλία του Claude Levis Strauss «Μύθος και νόημα», εκδ. Καρδαμήτσα, Αθήνα 1986, «La pensee sauvage», εκδ. Plon, Παρίσι 1962, «Anthropologie structurale», εκδ. Plon, Παρίσι 1958, «Anthropologie structurale deux», εκδ. Plon, Παρίσι 1973, «Le cru et le cuit», εκδ. Plon, Παρίσι 1964, Φρίντριχ Ένγκελς, «Η καταγωγή της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους», εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1976, Πλάτων «Τίμαιος», εκδ. Πόλις, Αθήνα 1995, Δήμητρα Μήττα, «Απολογία για το μύθο», εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1997, Κώστας Φίλινης, «Θεωρία των παιγνίων και πολιτική στρατηγική», εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 2008.]

Από αυτή τη θεώρηση των μύθων ξεκινά η ανάλυση της γλώσσας στην Julia Kristeva (βλέπε «La revolution du langage poetique», εκδ. du Seuil, Παρίσι 1974), η οποία δεχόμενη ότι η «χώρα» είναι το σημείο γέννησης των μύθων, όπως αναφέρεται στον Πλάτωνα, στον οποίο αναφέρεται αυτός ο όρος ως σπήλαιο (στο «Τίμαιο» ο.π.), και από εκεί ξεκινά η ανάπτυξη του ιδεολογήματος, του μικρότερου σημείου της ιδεολογίας, το ανάλογο του σημήματος στο γλωσσολογικό κώδικα. Με αυτό τον τρόπο το μυθολογικό στοιχείο μπαίνει στη διαδικασία της παραγωγής και της αναπαραγωγής του λόγου και, σε περιπτώσεις όπου διαμορφώνεται το συντακτικό και η γραμματική μιας γλώσσας, όπως για παράδειγμα με τη συνύπαρξη μυθικών στοιχείων από διάφορες γλώσσες, τότε μπορούμε να μιλάμε για την παραγωγή και αναδιαμόρφωση μια γλώσσας, όπως για παράδειγμα γίνεται στον Ενιαίο Παραστατικό Χώρο ή στο χαοτικό αφηγηματικό λόγο.

ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΤΗ

Μπορούμε πλέον να καταλάβουμε το τι περίπου είναι μια τελετή, αλλά, σε κάθε περίπτωση, είμαστε ικανοί να αντιληφθούμε τα μυθολογικά στοιχεία που περιέχει μια τελετή και πως αυτά λειτουργούν. Εργασίες που αναφέρονται ή αναλύουν λαογραφικά και εθνολογικά στοιχεία είναι πολύ χρήσιμες. Για να αντιληφθούμε όμως τη διαδικασία της παραγωγής και αναπαραγωγής της γλώσσας θα πρέπει να ανατρέξουμε τόσο στις εργασίες της Kristeva όσο και σε αυτές των Χηθ, Barthes, Jakobson, Μαρτέν, Δημητρίου, Chomsky, Έκο, Bakhtine, Αριστοτέλη κ.ά.

[Για περισσότερα: Roman Jakobson, «Essais de linguistique generale», τ.1 και 2, εκδ. De Minuit, Παρίσι 1973, Roaland Barthes «L’avenir semiologique», εκδ. du Seuil, Παρίσι 1985, Julia Kristeva, «Le langage cet inconu, une initiation a la linguistique», εκδ. Du Seuil, Παρίσι 1981, της ίδιας «Σημειωτική, recherches pour une semanalyse», εκδ. Du Seuil, Παρίσι 1969, και το προαναφερόμενο έργο της, Στήβεν Χηθ, «Σημειωτική του κινηματογράφου», εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 1990, Mikhail Bakhtine, «Esthetique et theorie de roman», εκδ. Gallimard, Παρίσι 1978, Luis Hjelmslev, «Le langage», εκδ. Gallimard, Παρίσι 1963, Μαρσέλ Μαρτέν, «Η γλώσσα του κινηματογράφου», εκδ. Κάλβος, Αθήνα 1984, Ουμπέρτο Έκο, «Θεωρία της σημειωτικής», εκδ. Γνώση, Αθήνα 1988, Αριστοτέλης, «Ποιητική», εκδ. Εστία, Αθήνα 1997, Σωτήρης Δημητρίου, «Μύθος, κινηματογράφος, σημειολογία, κρίση της αισθητικής, ανθρωπολογική μελέτη», εκδ. Άλμα, Αθήνα 1973, Noam Chomsky, «Συντακτικές δομές», εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1991.]

Μπορούμε πλέον να δούμε, να αναλύσουμε και να μελετήσουμε τα δομικά στοιχεία μιας τελετής, σα μια στατική μελέτη, η οποία όμως έχει μέσα της στοιχεία της διαχρονικότητας. Τα ίδια πονήματα και αυτά της ψυχολογίας και ψυχανάλυσης θα μας βοηθήσουν να δούμε την εξέλιξη του λόγου και της γλώσσας μέσα σε μια τελετή, όπως επίσης και για ποιο λόγο είναι σημαντική μια τελετή, ακόμα και ιδίως στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου.

Θα αναφέρουμε ένα παράδειγμα ψυχαναλυτικής συνεδρίας, όπως αναφέρεται από τον Karl Jung (Καρλ Γιούνγκ, «Ψυχολογία και θρησκεία», εκδ. Μαρή, Αθήνα 1962, σ.σ. 59-100 και στην περαιτέρω ανάλυσή του σ.σ. 101-157). Έχουμε ένα διανοούμενο ο οποίος βλέπει κάποια όνειρα και, με την καθοδήγηση του Jung, συνεργάζεται για την ανάλυσή τους, έτσι ώστε να μπορέσει να θεραπευτεί από τη νεύρωσή του. Τα όνειρα αυτά είναι γεμάτα από αρχέτυπα, ορισμένων από τα οποία αγνοούσε την ύπαρξη τους, με αυτή τη μορφή. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε, στην ανάλυση του Jung, πως εμφανίζονται τα αρχέτυπα με έναν τρόπο, μέσα από καταγραφές, προφορικές αναζητήσεις, μένοντας μακριά από ιδεαλιστικές διαδικασίες, όπως υπάρχουν σε άλλους ερευνητές που ασχολούνται με το συμβολισμό. Το όνειρο «καθοδηγεί» τον άρρωστο στο να λάβει μια νέα στάση ζωής, να μεταμορφωθεί σε έναν καινούργιο άνθρωπο, να ζήσει μιας μεγάλης σημασίας εμπειρία που θα προσδιορίσει μια βαθιά μεταβολή στη στάση του απέναντι στη ζωή και στην ανθρωπότητα, όπως αναφέρει ο Jung.

Έχουμε να κάνουμε με μια τελετή που έρχεται από το ασυνείδητο και μιλάει στον ασθενή, μέσα από ιστορικά και μυθολογικά στοιχεία, για την ίδια τη ζωή του. Θα δούμε πολλά παραδείγματα στις δύο εργασίες του Carl Yung, «Ο άνθρωπος και τα σύμβολά του», εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα, και «Σύμβολα της μεταμόρφωσης», εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα 1991. «Όποιος πιστεύει ότι ζει χωρίς ή έξω από κάποιο μύθο, είναι εξαίρεση. Ακόμη περισσότερο είναι ένα ξεριζωμένος που δεν έχει καμία σύνδεση ούτε με το παρελθόν, τη ζωή των προγόνων, οι οποίοι ζουν πάντα μέσα του, ούτε με την τωρινή κοινωνία των ανθρώπων. (…) Αυτό το παιχνίδι του νου δε συγκλονίζει τα σπλάχνα του. (…) Η ψυχή δεν είναι σημερινή! Η ηλικία της μετράει πολλά εκατομμύρια χρόνια. Μόνο η ατομική συνείδηση είναι ο εποχιακός βαστακτής των λουλουδιών και των καρπών που ξεφυτρώνει από το αειθαλές υπόγειο ρίζωμα. Κι αυτή βρίσκεται σε καλύτερη συμφωνία με την αλήθεια, αν συνυπολογίσει την ύπαρξη της ρίζας. Γιατί η ρίζα είναι η μάνα όλων.», αναφέρει στον πρόλογο στα «Σύμβολα της μεταμόρφωσης» ο Ελβετός ψυχαναλυτής. Μπορεί ο αναγνώστης να διαβάσει την ερμηνεία των συμβόλων, μέσα και από συνεδρίες ασθενών του συγγραφέα και να ανακαλύψει τόσο τη δύναμη όσο και την αέναη ζωή των συμβόλων.

ΛΟΓΟΣ-«ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»-ΝΕΥΡΩΣΗ

Ο λόγος, όπως και η αντίληψη της «πραγματικότητας», δεν είναι παρά μια νεύρωση, μια νεύρωση δημιουργική, αν δεν είναι αυτή που θα μας οδηγήσει στην ψύχωση, ακλουθώντας τη θεωρία του Ζακ Λακάν μπορούμε να φτάσουμε σε ένα σημείο της αναζήτησής μας.

Αναφέρει ο ίδιος: «Το συμβολικό, το είδατε να εμφανίζεται πριν από λίγο, τη στιγμή που υπαινίχθηκα, με δύο διαφορετικές προσεγγίσεις, κάτι που είναι πέρα από κάθε κατανόηση, στο εσωτερικό του οποίου εντάσσεται κάθε κατανόηση και το οποίο ασκεί εμφανώς αποσταθεροποιητική επίδραση στις ανθρώπινες και διανθρώπινες σχέσεις.

Το φαντασιακό, το είδατε επίσης να ξεπροβάλλει με την αναφορά που έκανα στην ηθολογία των ζώων, δηλαδή σ’εκείνες τις δεσμευτικές ή σαγηνευτικές μορφές που συγκροτούν τις ράγες που οδηγούν τη ζωική συμπεριφορά στους ζωικούς σκοπούς της. (…) Το σωστό, στο πλαίσιο αυτής της προοπτικής είναι ότι το φαντασιακό είναι σίγουρα οδηγός ζωής για όλο το ζωικό βασίλειο. Η εικόνα παίζει κεφαλαιώδη ρόλο και στο δικό μας βασίλειο, μόνον που αυτό το ρόλο τον ξαναπιάνει, τον ξαναζυμώνει, τον ξαναζωντανεύει εξ ολοκλήρου η συμβολική τάξη, η οποία, σας το υπενθυμίζω, ορίζεται στον άνθρωπο από το χαρακτήρα οργανωμένης δομής που έχει.

Ποια διαφορά υπάρχει ανάμεσα σε ότι είναι φαντασιακής ή πραγματικής τάξεως και σε ότι είναι συμβολικής τάξεως; Στη φαντασιακή τάξη ή στην πραγματική, έχουμε πάντα το περισσότερο ή το λιγότερο, έναν ουδό, ένα περιθώριο, μια συνέχεια. Στη συμβολική τάξη, κάθε στοιχείο έχει αξία ως αντιτιθέμενο προς ένα άλλο.» (Ζακ Λακάν, «Οι ψυχώσεις», εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2008, σ.σ. 22-23)

Τι γίνεται άραγε στο θέμα της γλώσσας και του λόγου όσον αφορά στο συμβολικό και στο όνειρο, εκεί όπου ελλοχεύει η αφηγηματική διαδικασία της τελετής; Θα ανατρέξουμε ξανά στο Λακάν για να θυμηθούμε ότι «το όνειρο έχει τη δομή μιας φράσης ή, μάλλον, αν θέλουμε να μείνουμε πιστοί στο γράμμα του, ενός γρίφου, δηλαδή μιας γραφής, της οποίας το όνειρο ενός παιδιού αναπαριστά, λες, την πρωταρχική ιδεογραφία, και η οποία στον ενήλικο αναπαράγει ταυτόχρονα τη φωνητική και τη συμβολική χρήση των σημαινόντων στοιχείων που ξαναβρίσκουμε τόσο στα ιερογλυφικά της αρχαίας Αιγύπτου όσο και στους χαρακτήρες που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται στην Κίνα. (…) Ας επανέλθουμε στο συμβολικό μας αντικείμενο το οποίο είναι καθ’εαυτό λίαν συνεκτικό ως προς την ύλη του, καθώς έχασε το βάρος της χρήσης του, αλλά το αστάθμητο νόημά του θα επιφέρει μετατοπίσεις ικανού βάρους. Βρίσκεται λοιπόν εκεί ο νόμος και η γλώσσα; Ίσως όχι ακόμη. (…) Ο άνθρωπος μιλά επειδή το σύμβολο τον κατέστησε άνθρωπο» (Ζακ Λακάν, «Λειτουργία και πεδίο της ομιλίας και της γλώσσας στην ψυχανάλυση», εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα 2005, σ.σ.108-124).

ΜΙΑ ΞΕΧΑΣΜΕΝΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Όνειρο, «πραγματικότητα», «αλήθεια», νεύρωση, ορμές, αντίληψη του πραγματικού μέσα από το φαντασιακό, όροι που υπάρχουν στη θεωρία της ψυχανάλυσης και μας βάζουν μέσα στο πεδίο του λόγου και της γλώσσας. Εδώ όμως παίζει σημαντικό ρόλο ο λόγος, ο οποίος αναπαριστά αυτό που θα θεωρήσουμε «πραγματικό», αν θυμηθούμε την Kristeva, στη διαδρομή του ιδεολογήματος μέσα στη σημειωτική διαδικασία από το σύμβολο μέχρι τη δημιουργία μιας ιδεολογικής θέσης, μιας άλλης θεώρησης της ζωής.

Προοδευτικά, μετά τη βιομηχανική επανάσταση και την εγκαθίδρυση του καπιταλισμού ή, πιο συγκεκριμένα, του ιμπεριαλισμού, έχουμε την αλλοτρίωση του ανθρώπου από την παραγωγική διαδικασία. Το θέμα αυτό μπορεί να νομίζει κάποιος ότι δεν έχει μεγάλη σημασία, όμως θα δούμε ότι φτάνει μέχρι τη σχάση του πυρήνα της ψυχής του ανθρώπου. Πως γίνεται αυτό;

Το σημαίνον και το σημαινόμενο διαχωρίζονται πλέον οριστικά. Για την Kristeva (στο «La revolution du langage poetique») είναι το σημείο που φτάνουμε στη σχιζοφρένεια, η οποία εκδηλώνεται σε σοβαρές εξάρσεις των νευρώσεων, έτσι όπως τις περιγράφει ο Ράιχ, στην ανάλυση του χαρακτήρα. Μπορούμε πλέον να μιλήσουμε για ένα ξεχασμένο λόγο. Σε αυτό αναφέρεται ο Έριχ Φρομ. Θα ξεκινήσει από την ερμηνεία των ονείρων για να αναφέρει τις ερμηνείες τους: την αρχέγονη μη ψυχολογική και την ψυχολογική, για να καταλήξει ότι στα όνειρα υπάρχουν και οι δύο φύσεις, τόσο η παράλογη όσο και η λογική (Έριχ Φρομ, «Η ξεχασμένη γλώσσα», εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1975, σ.σ.113-150) ή, ακόμα, ότι το όνειρο είναι μια από τις πολλές εκφράσεις του άγχους, εκφράζει συνήθως το κύριο θέμα, το λάιτ μοτίφ, στη ζωή ενός ανθρώπου, είναι το κλειδί για την κατανόηση της νεύρωσής του ή την πιο σημαντική άποψη της προσωπικότητάς του (ο.π. σ.σ.170-192).

Με αυτό τον τρόπο επιχειρεί να εξηγήσει βασικές μυθολογικές αφηγήσεις: τον οιδιπόδειο μύθο (ο.π. σ.σ.196-231), το μύθο της δημιουργίας (ο.π. σ.σ. 231-235), το παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας (ο.π. σ.σ. 235-240), το τυπολογικό του Σαββάτου (ο.π. σ.σ. 241-249) και τη «Δίκη» του Κάφκα (ο.π. σ.σ. 249-262). Μια προσπάθεια ερμηνείας που μας δείχνει μέχρι ποιο βαθμό έχουμε χάσει την επαφή με το σημαινόμενο, δηλαδή μια έκφανση του «πραγματικού». Αυτό όμως είναι μια καλή ευκαιρία να δούμε ότι στην καθημερινή ζωή μας πολλά πράγματα έχουν χάσει το νόημά τους: το καθημερινό φαγητό και ειδικά η τελετουργία της προετοιμασίας του, η μετακίνηση τους ανθρώπου, η εργασία του, οι συναναστροφές και ειδικά ο έρωτας.

Σε αυτό το τελευταίο σημείο ανακαλύπτουμε τις νευρώσεις του δυτικού ανθρώπου, αυτές με τις οποίες ασχολείται η ψυχανάλυση. Οι καταπιεσμένες ορμές, όπως θα εκφράζονταν σε έναν «πρωτόγονο» έρωτα, εδώ θα θυμηθούμε ξανά τις αναλύσεις και έρευνες του Claude Levi Strauss, όπου αποδεικνύεται ότι ουσιαστικά δεν υπάρχει πρωτόγονος ή άγριος άνθρωπος αλλά πρωτόγονη ή άγρια σκέψη, αυτές οι ορμές δημιουργούν τις νευρώσεις, σύμφωνα με το Βίλχελμ Ράιχ, όπως το βλέπουμε στη θεώρησή του στο σύνολο του έργου του, ειδικά στην ανάλυση του χαρακτήρα.

Η τελετή εδώ παίζει ένα βασικό ρόλο, ανοίγοντάς μας ένα παράθυρο στη βιωματική διαβίωση, σε μια ειρηνική συνύπαρξη του σημαίνοντος και του σημαινομένου, στην πλήρη κατανόηση του μυθικού στοιχείου τόσο με την αφηρημένη όσο και με την προσδιορισμένη μορφή του, εκεί όπου το κάθε βιωματικό στοιχείο έχει τις ρίζες του κάπου, στα αρχέτυπα, και αναπτύσσεται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Όταν αυτή η ανάπτυξη καταπιέζεται, τότε ο άνθρωπος χάνει το νόημα της ζωής του και αυτή γίνεται ένα γράμμα νεκρό, μια αγχωτική διαδικασία. Η κατανόηση και η γνώση αυτών των θεμάτων απλά δεν υπάρχουν και περιοριζόμαστε σε μια μηχανιστική αναπαραγωγή του βιώματος. Το να αντιληφθούμε τη λειτουργία της τελετής είναι πρωταρχικής σημασίας για την ψυχική υγεία του ανθρώπου. Από αυτό το σημείο θα πάμε στις αναλύσεις και στις πρακτικές του Ενιαίου Παραστατικού Χώρου (Περφόρμανς).

Γιάννης Φραγκούλης