Η ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

Στο προηγούμενο κεφάλαιο εξετάσαμε τη διαδικασία απ’τη σύλληψη μίας ιδέας στην πραγμάτωσή της σε εικόνες, δηλαδή σε κινηματογραφική ταινία. Στα επόμενα κεφάλαια θα δούμε πως ο μύθος αυτής της ταινίας δομείται, εξετάζοντας ένα προς ένα τα δομικά του στοιχεία. Θα ξεκινήσουμε απ’την κίνηση επειδή είναι αυτή που δημιουργεί ένα πρώτο ρυθμό. Ο ρυθμός είναι η άρθρωση του κινηματογραφικού λόγου, όπως είναι τα σημεία στίξης, το συντακτικό και η γραμματική για το γραπτό ή προφορικό λόγο.

Η κίνηση στη ζωή είναι εντελώς διαφορετική από όπως αυτή αποτυπώνεται στο φιλμ. Ένας άνθρωπος μπορεί να περπατά πάνω, κάτω ή διαγωνίως, η κίνησή του στο χώρο δεν υπόκειται σε κανόνες, αν δεν υπάρχει ένα εμπόδιο όλα επιτρέπονται. Στον κινηματογράφο όμως έχουμε ένα παραλληλόγραμμο, το καρέ, μέσα στο οποίο κινείται οτιδήποτε. Αν χωρίσουμε αυτό το καρέ χοντρικά σε τέσσερα τετράγωνα, η σύνθεση της εικόνας υπόκειται σε δύο βασικούς κανόνες: πρώτον, το μάτι του ανθρώπου διαβάζει την εικόνα από αριστερά προς τα δεξιά και από πάνω προς τα κάτω και δεύτερον, ό,τι είναι στο κέντρο ή στο κάτω δεξιά τετράγωνο είναι αυτό που έχει τη λιγότερη δυναμική.

Βάσει αυτών των κανόνων και ανάλογα με το τι θέλουμε να τονίσουμε ή να αποδώσουμε ως αδύναμο, σχηματίζουμε το κάθε καρέ μας. Αυτό θα είναι καθοριστικό για τα επόμενα καρέ της ίδιας σεκάνς. Μία επίσης σημαντική αρχή είναι ότι πρέπει να υπάρχουν σύνδεσμοι μεταξύ των καρέ, δηλαδή στοιχεία που συνδέουν το ένα καρέ με το άλλο, οι οποίοι μας υπενθυμίζουν που βρίσκεται το κάθε αντικείμενο στην προηγούμενη κατάστασή του, αυτό που ονομάζουμε ρακόρ, δηλαδή σύνδεση. Το ίδιο ισχύει μεταξύ μίας αλληλουχίας καρέ, με την ίδια θεματική αφήγηση, της σεκάνς με μία άλλη, έτσι ώστε να υπάρχει αφηγηματική συνοχή στην ταινία μας.

Ξεκινώντας την κινηματογράφηση είμαστε υποχρεωμένοι να ορίσουμε το χώρο μας. Υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να κάνουμε αυτή την ενέργεια: να ορίσουμε τι βρίσκεται δεξιά και τι αριστερά, ορίζοντας τον άξονά μας, ότι βρίσκεται δεξιά ή αριστερά απ’τον άξονα θα πρέπει να παραμείνει σε αυτή τη θέση, εκτός και αν υπερβούμε αυτόν τον άξονα, αντιστρέφοντας τη διάταξη του χώρου, ότι ήταν πάνω θα έρθει κάτω και το αντίστροφο και, κατά συνέπεια, ότι ήταν δεξιά θα έρθει στα αριστερά και το αντίστροφο. Η αντιστροφή αυτή θα γίνει με ένα νοητό τρόπο.

Είναι αυτονόητο ότι αυτή η ενέργεια δεν αλλάζει τον άξονα αφού έχει γίνει μία απλή συμμετρική μεταφορά κάθετα ως προς αυτόν. Άρα, η κίνηση του υποκειμένου μας, άνθρωπος, ζώο ή αντικείμενο, είτε θα ξεπερνά τον άξονα είτε θα παραμείνει στην ίδια μεριά, δηλαδή στα αριστερά του αν ήταν αριστερά ή στα δεξιά του αν ήταν δεξιά ως προς αυτόν. Ανάλογα με τη λογική την οποία θα ακολουθήσουμε, τότε το υποκείμενο της κινηματογράφησής μας θα πρέπει στο επόμενο καρέ να μπει από το ανάλογο σημείο, σε σχέση πάντα με τον άξονα κινηματογράφησης. Για παράδειγμα: αν ξεπερνά τον άξονα μπαίνοντας από πάνω αριστερά και καταλήγοντας κάτω δεξιά, τότε στο επόμενο καρέ θα μπει από πάνω αριστερά, αλλιώς η κίνηση θα είναι αφύσικη.

Κρατώντας αυτούς τους βασικούς κανόνες έχουμε τρεις διαφορετικούς τρόπους να κινήσουμε τα υποκείμενα της κινηματογράφησής μας: Πρώτον, βάζοντάς τα αυτά τα ίδια να κινηθούν. Δεύτερον, κινώντας την ίδια την κάμερα. Τρίτον, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση της κίνησης, παίζοντας με το βάθος πεδίου, έχοντας το υποκείμενό μας καθαρό και το πίσω πεδίο φλου ή το αντίστροφο και αλλάζοντας αυτή τη διάταξη, ορίζοντας έτσι την κίνηση, κάτι που το κάνουμε με ένα φακό ζουμ. Άλλοι δύο τρόποι έχουν να κάνουν, ο ένας με το μοντάζ, τον οποίο θα δούμε στο αντίστοιχο κεφάλαιο, και ο δεύτερος με την κίνηση στο ίδιο το κάδρο, τον οποίο θα δούμε παρακάτω.

Οι τρεις τρόποι που αναφέρθηκαν πιο πάνω έχουν να με την κίνηση απ’το ένα κάδρο στο άλλο. Ο θεατής είτε είναι παρατηρητής, όταν το αντικείμενο κινείται, είτε μπαίνει μέσα στην κίνηση, όταν η κάμερα κινείται, κάνοντας ένα υποκειμενικό πλάνο, δηλαδή όταν θεωρούμε ότι η κάμερα παίρνει τη θέση κάποιου προσώπου ή, ακόμα, του ίδιου του θεατή.

Με την κίνηση δημιουργούμε ρυθμό είτε από καρέ σε καρέ  είτε μέσα στο ίδιο το πλάνο, όταν κινείται η κάμερα ή όταν δεν κινείται αντίστοιχα. Αν πάρουμε ως υπόθεση ότι δεν κινούνται τα υποκείμενά μας, αλλά κινούν κάποια μέλη τους, π.χ. το χέρι τους, ή, ακόμα, ότι κινούνται κάποια αντικείμενα, τότε έχουμε την κίνηση μέσα στο ίδιο το πλάνο χωρίς η κάμερα να έχει κινηθεί καθόλου. Οι δύο διαφορετικές κινήσεις, το αντικείμενο που κινείται ή η κάμερα που κινείται, έχουν η κάθε μία τη δική τους λογική. Όταν έχουμε την κίνηση ενός αντικειμένου, τότε έχουμε μία δυναμική κινηματογράφηση, ενώ όταν το αντικείμενο μένει σταθερό έχουμε μία στατική κινηματογράφηση, η οποία μας θυμίζει περισσότερο θέατρο.

Οι δύο αυτές λογικές χρησιμοποιούνται στον κινηματογράφο για να αποδώσουν την αφήγησή μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Το πέρασμα απ’τη δυναμική στη στατική κινηματογράφηση, ή το αντίστροφο, που θα πρέπει να εντάσσεται αρμονικά στην αφήγησή μας, δημιουργεί μία αντίθεση η οποία θα πρέπει να δικαιολογείται και αφηγηματικά. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να δώσουμε προσοχή σε ένα πρόσωπο θα παγώσουμε την κίνηση πάνω του, τότε όμως θα περιμένουμε κάτι να γίνει, το οποίο θα αφορά αυτό το πρόσωπο, ή να ειπωθεί, το οποίο θα έχει σχέση με το πρόσωπο που κινηματογραφούμε.

Ας δούμε την κίνηση στα πρώτα πλάνα της ταινίας μας. Βλέπουμε σε κοντινό πλάνο το Δήμαρχο να βγάζει λόγο, η κάμερα απομακρύνεται ελαφρώς, δείχνει τα άλλα δύο πρόσωπα που έρχονται, μετά πλησιάζει ξανά, η κυρία μιλάει στο πλήθος, απομακρύνεται πάλι για να βλέπουμε όλο το άγαλμα, τραβά το σκοινί, το σεντόνι πέφτει θεαματικά και τελικά η κάμερα κινείται, υποκειμενικό πλάνο, προς το άγαλμα όπου βρίσκεται ο Σαρλό. Μένει εκεί. Τότε έχουμε την κίνηση του Σαρλό που μας αυτοσυστήνεται κατά κάποιο τρόπο. Το κύριο στοιχείο μας είναι ο Σαρλό, σε αυτό θα πρέπει να εστιάσουμε. Αφηγηματικά, αυτή η κίνηση είναι τέλεια: έχουμε τον προσδιορισμό του κοινωνικού περίγυρου και του πρωταγωνιστή μας, με τις λιγότερο δυνατές κινήσεις, χωρίς επίσης να χρησιμοποιούμε διευκρινιστικό σχόλιο.

Αυτός είναι ένας τρόπος. Σίγουρα υπάρχουν και άλλοι οι οποίοι θα πρέπει να υπηρετούν την αφήγηση που θέλουμε να ολοκληρώσουμε. Ο σκοπός μας είναι να μεταφέρουμε ένα στοιχείο απ’τον ένα στον άλλο χώρο. Κάνοντας εξάσκηση, βλέποντας ταινίες, μπορούμε να δούμε πως η κίνηση εννοείται, πως κάνουμε μία στατική κινηματογράφηση , χρησιμοποιώντας τα βλέμματα ή κάποια αντικείμενα που κινούνται, πως μειώνουμε ή αυξάνουμε το ρυθμό στην κινηματογράφησή μας. Θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο πως αποδίδεται ο χώρος στον κινηματογράφο.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ