OLD AND NEW

Μάι 04, 2017 Κινηματογράφος 0

ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΣ ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟΣ

Η Μάρθα, μετά το θάνατο του πατέρα της, θα κληρονομήσει μία αγελάδα και ένα μικρό κομμάτι γης. Δεν μπορεί όμως να κάνει και πολλά πράγματα αν δεν έχει ένα άλογο για να καλλιεργήσει. Το ζητάει από έναν εύπορο αγρότη, της ίδιας περιοχής, αλλά αυτός αρνείται. Το δίκιο πνίγει τη Μάρθα, βλέπει ότι η επανάσταση είναι μονόδρομος. Μία επαναστατική ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν. Με το μοντάζ για εργαλείο καταφέρνει να δομήσει ιδεολογικές θέσεις στο θεατή, από απλές καταγραφές της κάμερας. Μία ταινία του 1929 που είναι ακόμη επίκαιρη.

Μπορεί να έχουν περάσει 88 χρόνια από τότε που ολοκληρώθηκαν τα γυρίσματα της ταινίας «Το παλιό και το νέο» («Old and new») ή «Γενική γραμμή» («General line»), έτος παραγωγής 1929, αλλά η ταινία παραμένει επίκαιρη και φρέσκια ακόμα. Δεν υπάρχει ίσως καλύτερος τρόπος για να δείξουμε, μέσα από μία ταινία, τη διαμάχη του παλιού και του νέου, τις αντιξοότητες που υπάρχουν και το πώς τελικά νικάει το νέο, μέσα από επαναστατικές διαδικασίες.

Η ταινία ξεκινά πολύ περίεργα. Δείχνει τους χωρικούς που κοιμούνται σε μία νωθρή κατάσταση. Ο ύπνος τους είναι σα λήθαργος και ελάχιστα διαφέρει από το θάνατο. Ξυπνούν μόνο όταν τους σκουντά η γριά που έχει καπνίσει όλο το σπίτι, στην προσπάθειά της να ανάψει το φούρνο. Περπατούν σα ζωντανοί νεκροί. Στη συνέχεια υπάρχει η σκηνή των δύο αδελφών που μοιράζουν την περιουσία τους, με έναν τρόπο απόλυτα ρεαλιστικό, παίρνει ο καθένας το μισό, το σπίτι, το μισό χωράφι κ.λπ. Αυτό έρχεται σε αντιπαράθεση με τα συνθήματα του Λένιν περί ενότητας, όπως αναφέρονται στην αρχή της ταινίας. Αμέσως μετά βλέπουμε τους χωρικούς φτωχούς με σκυμμένο το κεφάλι.

Αυτή είναι η εισαγωγή. Το κυρίως θέμα είναι η Μάρθα που βρίσκεται ξαφνικά μόνη της και αβοήθητη, μετά το θάνατο του πατέρα της. Η άρνηση του πλούσιου χωρικού να τη βοηθήσει, δίνοντάς της ένα άλογο για να οργώσει, την ωθεί να αντιδράσει. Στην αρχή θα προσπαθήσει να οργώσει με την αγελάδα της, μετά μόνη της. Παράλληλα βλέπουμε δύο άλλους ανήμπορους χωρικούς να σέρνουν το αλέτρι. Δεν υπάρχει άλλη λύση από την ενότητα. Αυτό είναι το κήρυγμα της Μάρθας στους άλλους χωρικούς, οι οποίοι γελούν μαζί της. Μόνο ένας συμφωνεί. Όλοι οι άλλοι φεύγουν αντί να τη βοηθήσουν. Η μοιρολατρία έχει κερδίσει. Απρόσμενη βοήθεια είναι ο κομισάριος που θέλει τη συλλογικότητα, τελικά διατάζει να ιδρυθεί ο συνεταιρισμός, το κολχόζ.

Είμαστε μετά από τη νίκη της οτωβριανής επανάστασης στη Ρωσία, αλλά στην περίοδο που οι μπολσεβίκοι δεν έχουν ακόμα έρθει στην εξουσία συμμαχούν με τους μενσεβίκους, πριν από τον εμφύλιο πόλεμο που θα φέρει τους μπολσεβίκους στην εξουσία και στην ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης. Με αυτό τον πολύ όμορφο τρόπο ο Αϊζενστάιν δείχνει τις διάφορες αποσχιστικές τάσεις που υπήρχαν τότε, μετά από την επανάσταση, στη Ρωσία και πιο ειδικά τη διαμάχη του παλιού και του νέου. Το παλιό είναι αυτό που θέλει τη διατήρηση της παραδοσιακής κοινωνίας, ακόμα και αν έχει αποτύχει παταγωδώς, ουσιαστικά βοηθά να υπάρχει η εκμετάλλευση των ανθρώπων και οι δομές του καπιταλισμού στην κοινωνία. Το νέο θέλει να ανατρέψει αυτό το σκηνικό και να δομήσει μία άλλη κοινωνία πιο ανθρώπινη.

Η σεκάνς με τη θρησκευτική λιτανεία που γίνεται για να έρθει η βροχή, με αρνητικό αποτέλεσμα, τελικά με τη συνειδητοποίηση από τους χωρικούς ότι η χριστιανική μαγεία δεν υπάρχει και είναι μία ουτοπία, είναι πριν από την άλλη σεκάνς που ο κομισάριος δείχνει τη μηχανή που κάνει το γάλα βούτυρο. Ο Αϊζενστάιν δείχνει με πολύ απλό τρόπο την πάλη παλιού-νέου, τις δομές της συντήρησης, το ρόλο της θρησκείας, την αποχαύνωση που φέρνει αυτή, την άρνηση να πιστέψουν οι χωρικοί στις δυνάμεις τους, τελικά την κοντόφθαλμη λογική τους για εύκολο κέρδος, όταν παίρνουν τα πρώτα κέρδη από το κολχόζ και είναι έτοιμοι να το διαλύσουν.

Η ταινία είναι βωβή. Με άκρως φορμαλιστικό τρόπο περιγράφεται η ιστορία. Εδώ η φόρμα, δηλαδή η ψυχή, περιγράφει την πραγματικότητα, δηλαδή το σώμα. Ψυχή και σώμα γίνονται ένα, ο κινηματογράφος ξαναβρίσκει τη μαρξιστική φιλοσοφία και εμβαθύνει στη διαλεκτική. Η διαλεκτική του μαρξισμού, συνέχεια της φιλοσοφίας του Ηράκλειτου και σχετικώς του Χέγκελ, βρίσκεται ακριβώς στο μοντάζ. Η σύνδεση των πλάνων και των σεκάνς μας δείχνουν τη θέση και την αντίθεση, τις πρωταρχικές και δευτερεύουσες αντιθέσεις, την πάλη μεταξύ των μεν και των δε, την επιβολή των πρωταρχικών συνθηκών μέχρι να νικηθούν από τις δευτερεύουσες, μέσα από μία επαναστατική διαδικασία.

Η θέση-αντίθεση είναι η σύνδεση του παλιού και του νέου, τόσες φορές μέχρι να γίνει αυτό κατανοητό από τον άνθρωπο. Αυτό που θέλει να πει ο Αϊζενστάιν είναι ότι στη ρώσικη κοινωνία, μετά τη νίκη της οκτωβριανής επανάστασης οι δυνάμεις της συντήρησης υπήρχαν και δεν έγινε χωρίς αγώνα η επικράτηση του κομμουνισμού. Ακόμα, όμως, μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων και την ίδρυση πλέον της Σοβιετικής Ένωσης αυτές οι δυνάμεις της συντήρησης δεν έπαψαν ποτέ να υπάρχουν, ακόμα και στα ηγετικά κλιμάκια της σοβιετικής κοινωνίας.

Το βλέπουμε και σήμερα, το ζήσαμε με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, καταλάβαμε ότι το κομμουνιστικό κόμμα δεν κατάφερε να αλλάξει τις δομές της κοινωνίας, να ριζώσει στην ψυχή του ανθρώπου την ανάγκη για ανανέωση, τη διαρκή επαναστατική διαδικασία, αλλά επέβαλε τελικά ένα είδος καπιταλιστικής δομής, η οποία εδώ εκφράζεται με την επιβολή της κομματικής ελίτ. Ο άνθρωπος έρχεται πάλι σε δεύτερη μοίρα, ενώ οι δομές της συντήρησης δεν μπορούν να αμφισβητηθούν ουσιαστικά. Η μοιρολατρία, η τυφλή πίστη στη θρησκεία, η βοήθεια του «πατερούλη», τώρα πλέον με τη μορφή της μαφίας, εμπλουτισμένη με πρώην ηγετικά στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος, όλα αυτά υπερισχύουν και διαλύουν ότι είχε δημιουργηθεί τόσα χρόνια.

Παρακολουθώντας την ταινία, μπορούμε να καταλάβουμε πολύ καλά την ανάγκη της οκτωβριανής επανάστασης, της επιβολής της δικτατορίας του προλεταριάτου, αλλά και την απαίτηση μιας άλλης ιδεολογικής στάσης που θα άλλαζε τη νοοτροπία του ανθρώπου, που θα τον εκπαίδευε στο να ανατρέπει το παλιό, όταν πρέπει, να φέρνει στην εξουσία το νέο και να το ανατρέπει αυτό όταν έχει πλέον ξεπεραστεί. Αυτή η τελευταία ενέργεια δεν συνέφερε την κομματική νομακλατούρα γιατί έβλεπαν ότι θα ερχόταν και η δική τους ανατροπή. Ήταν πιο εύκολο να διατηρήσουν την πατρική εξουσία, παρά να υπάρχει μία σύζευξη πατρικής και μητρικής εξουσίας. Έγινε, δηλαδή, κάτι ανάλογο με αυτό που υπήρχε στις καπιταλιστικές κοινωνίες, με άλλη μορφή φυσικά.

Αυτοί είναι οι λόγοι που αυτή η ταινία είναι ακόμα επίκαιρη και θα είναι για πολλά χρόνια ακόμα, μέχρι ο άνθρωπος να καταλάβει την ουσία της φιλοσοφίας του Ηράκλειτου και του Μαρξ και να καταφέρει να την εφαρμόσει ουσιαστικά και πρακτικά στη ζωή του.

ΑΛΛΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Κριτική Ριζοσάστης

Η ταινία «Το παλιό και το νέο – Γενική Γραμμή», η οποία άρχισε να γυρίζεται μετά το «Θωρηκτό Ποτέμκιν», το 1926, και ολοκληρώθηκε μόνο μετά τον «Οκτώβρη», το 1929, αποτελεί ουσιαστικά μια «γέφυρα» που «ενώνει» τις δύο αυτές ταινίες. Με την ταινία αυτή, ο Αϊζενστάιν εικονοποιεί το ιστορικό γίγνεσθαι της περιόδου, της σταδιακής δηλαδή συνένωσης των μικρών αγροτικών καλλιεργειών, ώστε οι φτωχοί αγρότες να γλιτώσουν την εκμετάλλευση και τους εκβιασμούς των κουλάκων… Περισσότερα

Κριτική culturenow.gr

Το δέσιμο των, «απλά» συγκλονιστικών, πλάνων με το κείμενο, ο τρόπος που η κάμερα διηγείται, όχι μόνο την δράση, αλλά τα πολυεπίπεδα, λανθάνοντα, συναισθηματικά «στρώματα», αποκαλύπτοντάς τα, η διαλεκτική μετάθεση από το ειδικό στο γενικό και τούμπαλιν, η αποκάλυψη της βασικής αντίθεσης ως ουσίας που διατρέχει την ιστορία της ανθρωπότητας, αποκομμένης και, ταυτόχρονα, απόλυτα δεμένης με το ιστορικό παρόν, στην προκειμένη περίπτωση την απελευθέρωση των αγροτών – σκλάβων από αιώνες δουλείας, καθιστά την ταινία απόλυτα και βαθιά κλασική. Αριστουργηματική. Περισσότερα

Κριτική Κώστας Τερζής (Αυγή)

Από τη βουβή περίοδο του σοβιετικού κινηματογράφου, η ταινία ξεκίνησε να γυρίζεται μετά το «Θωρηκτό Ποτέμκιν», το 1926, και ολοκληρώθηκε μόνο μετά τον «Οχτώβρη», το 1929. Είναι μια «γέφυρα» ουσιαστικά ανάμεσα σε αυτές τις δύο σπουδαίες ταινίες, που περιλαμβάνει ωστόσο και ορισμένες πρωτότυπες σκηνοθετικές «εμπνεύσεις», όπως π.χ. την παρουσίαση της μηχανής γάλακτος σαν ένα ιερό Γκράαλ που οι αγρότες αντιμετωπίζουν με δέος… Περισσότερα

ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟ

(ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ)

(OLD AND NEW)

Σκηνοθεσία: Sergei Eisenstein

Σενάριο: Sergei Eisenstein

Φωτογραφία: Eduard Tisse

Μοντάζ: Sergei Eisenstein, Grigori Aleksandrov

Μουσική: Taras Buyevsky, Robert Israel

Παίζουν: Marfa Lapkina (Μάρθα), M. Ivanin (γιος της Μάρθας), Konstantin Vasilyev (οδηγός τρακτέρ), Vasili Buzenkov (γραμματέας κοοπερατίβας του γάλακτος), Nejnikov (Μιρόσκιν), Chukamaryev (χασάπης)

Χώρα παραγωγής: Σοβιετική Ένωση

Έτος παραγωγής: 1929

Γλώσσα: ρώσικα

Διάρκεια: 121΄

Είδος: δράμα

Εταιρεία διανομής: New Star

Ημερομηνία εξόδου: 4/5/2017

Περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά: διαβάστε εδώ.

Γιάννης Φραγκούλης

• Κριτικές ταινιών