Ο ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΤΑΣ

Αυγ 21, 2017 Κινηματογράφος 0

THE CONFORMIST

του Γιάννη Φραγκούλη

Στις 17/8/2017 στις κινηματογραφικές αίθουσες. Μετά την ανάγνωση αυτής της κριτικής μπορείτε να διαβάσετε τις κριτικές των άλλων κριτικών κινηματογράφου.

Υπάρχουν πολλές, χωρίς αμφιβολία, μεγάλες ταινίες, είναι αδύνατο για έναν προσεχτικό θεατή να ξεδιαλύνει την ομίχλη στο κινηματογραφικό τους πεδίο, χωρίς κάποια βοήθεια, «Ο κονφορμίστας», όμως, του Bernardo Bertolucci, είναι μία ξεχωριστή περίπτωση. Είναι από τα λίγα τέλεια αριστουργήματα που μπορούμε εύκολα να τα καταλάβουμε και να τους αποδώσουμε τιμές, οι αρετές του ξεπερνούν τις νόρμες της εποχής του και, μέχρι σήμερα, θέλγουν και τον πιο απαιτητικό θεατή.

Η δουλειά του Vittorio Storaro, στη φωτογραφία, κερδίζει κάθε εκτίμηση, μπορούμε, χωρίς αμφιβολία, να πούμε ότι αυτή η ταινία είναι η πιο έξοχα γυρισμένη στην έγχρωμη περίοδο του παγκόσμιου κινηματογράφου. Το πιο γοητευτικό σε αυτή την ταινία είναι οι εκπληκτικές συνθέσεις του φωτός, των σκιών και των διαγωνίων γραμμών που κυριαρχούν στην κινηματογράφηση. Το οπτικό φαινόμενο που μας χαρίζει ο φωτισμός της είναι η αναγέννηση της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και διακόσμησης της φασιστικής Ιταλίας, σε αντίθεση με το «Εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι», του Robert Wiene, που βασίζεται πολύ στην παλιά αρχιτεκτονική, γοτθικού ρυθμού.

Πιστεύω ότι δεν υπάρχουν πολλές ταινίες που με τρόπο άμεσο συνδέουν τον κόσμο του σχεδιασμού με την πραγματική έκφανσή του, την αίσθηση και τη νοηματοδότηση που αυτά τα σχεδιάσματα παράγουν. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μία ταινία που μιλά για την πνευματική επιβολή σε έναν άνθρωπο που ήθελε τόσο πολύ να είναι ανώνυμος, ένας τέλειος φασίστας, που βαδίζει σε επιλεγμένους χώρους του φασισμού, παράγοντας ξεχωριστές φασιστικές συνθέσεις. Μη γνωρίζοντας πολλά πράγματα για τις πλαστικές τέχνες, ένας μέσος θεατής, η ταινία το βάζει μέσα στη φύση του φασισμού, στη θεωρία του που μπολιάζει τις τέχνες, τις προθέσεις του. Μπαίνουμε μέσα στο φιλμικό κείμενο και το κατανοούμε πλήρως, είμαστε ικανοί να σχηματίσουμε τη δική μας άποψη.

Λέγοντας αυτά, μιλάμε για την καλύτερη διασκέδαση που θα θέλαμε να είχαμε, την πιο ολοκληρωμένη. Μία ταινία που βλέπεται πολύ πιο εύκολα, είναι πιο δύσκολο όμως να την αναλύσεις. Έχουμε ένα έργο με γκάνγκστερ, ένα θρίλερ, αν πιστέψουμε ότι το φασιστικό κόμμα στην Ιταλία ήταν μία συμμορία, όπου οι επιπόλαιες σκέψεις του Μαρτσέλο Κλερίσι, εδώ ο Jean-Louis Trintignant, στην πιο καλή ερμηνεία του στον κινηματογράφο, ταξιδεύει σε ένα αυτοκίνητο που το οδηγεί Μανιανιέλο, ένα άλλο μέλος του κόμματος, βρίσκονται σε μία αποστολή, χωρίς πολλές λεπτομέρειες, και με δεδομένο ότι, για το Μαρτσέλο, η ευτυχία είναι θέμα υπολογισμού. Για τον υπόλοιπο χρόνο της ταινίας, το αυτοκίνητο θα είναι ο βασικό φιλμικός χώρος, όπου ανασυντίθεται, ως παζλ, η ζωή του Μαρτσέλο, ο χωρίς νόημα γάμος του, η υπολογισμένη και όχι αυθόρμητη ένταξή του στο φασιστικό κόμμα, η σχέση του με τον ανιφασίστα και καθηγητή του, Κουάντρι, και η εμμονή του με τη γυναίκα του καθηγητή του, την Άννα.

Ως ψυχολογικό πορτρέτο, ο «Κονφορμίστας» είναι αρκετά αμβλύ, υπερβολικά φροϋδικό και όχι τρομερά φανταστικό. Όπως βλέπουμε μέσα από τα φλασμπάκ, ο Μαρτσέλο γνωρίζει τις προσποιητές ομοφυλοφιλικές προτροπές του και ιδιαίτερα με τις άσχημες εμπειρίες με τον παιδεραστή οδηγό της οικογένειάς του, το Λίνο, που τέλειωσε με το να πεθάνει από τα χέρια του Μαρτσέλο. Απορροφημένος από τις ενοχές του και απωθημένος από τις επιθυμίες του, ξόδεψε όλη τη ζωή του προσπαθώντας να εξαφανίσει την ταυτότητά του, να την κουκουλώσει κάτω από το μανδύα ενός τέλειου κομφορμιστή, συμπεριφερόμενος λιγότερο ανώμαλα, όσο τουλάχιστον μπορούσε, βασιζόμενος σε ότι είχε αξία στην κοινωνική τάξη της εποχής του. Και αυτό είναι υπερβολικά σχηματικό. Οι ταινίες που αναφέρονταν στη σεξουαλική υποκρισία, βασισμένη πάνω στον ολοκληρωτισμό των κομμάτων, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν αρκετές εκείνη την εποχή, ήταν πιο προσεχτικές και δισταχτικές στην εξιστόρηση αυτού του θέματος, εκτός τον «Κονφορμίστα», όπου, εδώ, με ειλικρινή τρόπο η αναφορά στην ομοφυλοφιλία ήταν μεταφορική, όπως και στην έξοχη ταινία του Luchino Visconti, «The damned» (1969).

Αλλά, ποιος χρειάζεται ένα ακριβώς δομημένο σενάριο όταν έχουμε αυτό το εξαιρετικό είδος της ψυχανάλυσης, με αυτό τον τρόπο; Οι σκηνές είναι εντελώς ξεκάθαρες: Η σκηνή με την οποία ξεκινά η ταινία, ο Μαρτσέλο ετοιμάζεται να κάνει τη χειρότερη αμαρτία που θα μπορούσε να φανταστεί, βρίσκει το φως από μία πινακίδα νέον και τον περιλούζει με κόκκινο χρώμα. Εδώ έχουμε την αλληγορία του σπηλαίου, όπου η σκιά ενός αντικειμένου καλύπτεται από το ίδιο το αντικείμενο, έτσι η σκιά του Μαρτσέλο φωτίζεται από ένα άλλο φως, δηλώνοντας την επικείμενη κάθαρση, με πολύ όμορφο τρόπο.

Στην ταινία υπάρχουν πιο τολμηρές σκηνές. Σε μία σκηνή, στην αρχή της ταινίας, ο Μαρτσέλο είναι σφιγμένος και μιλά για το πόσο πολύ θέλει να είναι φυσιολογικός, ενώ αυτά γίνονται σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, σε ένα στούντιο καταλαβαίνουμε πόσο ζοφερός είναι ο κόσμος μέσα στον οποίο ο Μαρτσέλο θέλει να μπει. Γυμνές, αισθησιακές γυναίκες φαίνονται στην ταινία, όμως, έτσι όπως φωτίζονται, είναι σα να έχουν χάσει το ανθρώπινο χαρακτήρα τους και να είναι απρόσιτες, η ονειρεμένη ετεροφυλία από το Μαρτσέλο που θέλει να την πετύχει, αλλά δεν τα καταφέρνει.

Σε όλη την ταινία κυριαρχούν τα σημάδια της απόσπασης, τόσο με τον πλάγιο τρόπο της σκηνοθεσίας όσο και με αυτό του φωτισμού, φυλακίζουν το Μαρτσέλο, τον απομακρύνουν από τον κόσμο και τον τεμαχίζουν. Είναι η πιο εξπρεσιονιστική έγχρωμη ταινία που έχει γίνει, τόσο όσον αφορά στην περιγραφή, αφού, όπως ισχύει στο εξπρεσιονιστικό κίνημα, η έκφραση έρχεται από τον εσωτερικό κόσμο και μεταβιβάζεται στην εξωτερική μορφή, όσο και στην αισθητική, αφού  χρησιμοποιεί τις γραφιστικές τεχνικές του γερμανικού εξπρεσιονισμού, τα ριγέ ρούχα μέσα σε ραβδωτούς φωτισμούς, ο εξπρεσιονισμός εφαρμόζεται με μεγαλύτερη ακρίβεια απ’ότι σε ταινίες μετά το 1930.

Θα μπορούσαμε να πάμε από καρέ σε καρέ και να αναλύσουμε πως η σύνθεση, το χρώμα και ο φωτισμός αντανακλούν το χαρακτήρα του Μαρτσέλο, την κυριαρχία της ατομικότητας, που τον οδηγεί στην καρδιά του φασισμού και άλλα πολλά θέματα. Όπως, για παράδειγμα, τη γυναίκα που τραγουδά τη «Διεθνή», η οποία είναι φωτισμένη σε μπλε χρώμα και υποφωτισμένη, σε αντίθεση με αυτόν και την ξανθιά ερωμένη του που είναι υπερφωτισμένοι. Δεν υπάρχει ούτε ένα καρέ που να έχει δημιουργηθεί τυχαία, ο «Κονφορμίστας» είναι μία λατρεμένη ταινία για όποιον θέλει να ασχοληθεί με την ανάλυση της εικόνας, παίρνοντας ένα καρέ, στην τύχη, και να μελετήσει τη λήψη, την κίνηση της κάμερας, το πάντρεμα της μορφής με το συναίσθημα που αποδίδεται, μία εξαιρετική περίπτωση της δεκαετίας του 1970.

Είναι ένα μεγάλο και άφθαρτο έργο, επιβλητικά προσδιορίζει τη συμφωνία των μεμονωμένων στοιχείων και της σύνθεσής τους από τον Bertolucci, με κεντρικό αφηγηματικό άξονα ότι ο φασισμός θρηνήθηκε από τους ανθρώπους ενώ δημιουργήθηκε και ενισχύθηκε από τους ίδιους. Η ταινία είναι τόσο άμεση και λειτουργική, όσον αφορά στο συμβολισμό της, που, βλέποντας όλα αυτά τα στοιχεία, νομίζεις ότι έχουν γίνει για εσένα. Όταν την ξαναδείς θα ανακαλύψεις καινούργια στοιχεία και θέματα, θα είναι πάντα φρέσκια, ένα αριστούργημα που ζει μαζί με εσένα και μέσα σε εσένα.

ΑΛΛΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Κριτική Γιάννης Καντέας-Παπαδόπουλος (Αθηνόραμα)

Ο Μπερτολούτσι ρίχνει μια καυστική κριτική ματιά στο παρελθόν της Ιταλίας και ανοίγει ένα νέο κινηματογραφικό κεφάλαιο, καθώς δημιουργεί αρχιτεκτονικά στιλιζαρισμένες εικόνες χάρη στην πρωτοποριακή δουλειά του διευθυντή φωτογραφίας Βιτόριο Στοράρο… Περισσότερα

Κριτική Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (Lifo)

Παντρεύεται μια ωραία γυναίκα γιατί έτσι είναι το σωστό, αλλά ποθεί τη νεότερη σύζυγο του πρώην καθηγητή του, που το φασιστικό κόμμα του έχει υποδείξει να δολοφονήσει στο Παρίσι και μάλιστα κατά τη διάρκεια του μήνα του μέλιτος. Αλλά και τότε, στην κρίσιμη στιγμή, δεν του είναι εύκολο να πατήσει τη σκανδάλη. Μια πάλη του φωτός με τη σκιά από την κάμερα του μαέστρου Βιτόριο Στοράρο στην πιο κατάπτυστη ιστορική στιγμή της Ιταλίας, όταν η παρακμή της ανώτερης τάξης έδινε το έρεισμα στην ακροδεξιά αντίδραση που προέκυψε και στηρίχτηκε από το λαό… Περισσότερα

Κριτική Ριζοσπάστης

Η ταινία στηρίζεται στο ομότιτλο βιβλίο ενός άλλου πολύ μοντέρνου στιλίστα. Του πολυγραφότατου (27 βιβλία, άρθρα, δοκίμια, κριτικές, κλπ.) Αλμπέρτο Μοράβια. Αναφέρεται σε μια ιστορία που εξελίσσεται στο Παρίσι δυο χρόνια πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ενας νεαρός Ιταλός άντρας, ο οποίος θέλοντας να ικανοποιήσει τον …κομφορμισμό του υπηρετεί άκριτα το φασισμό, στέλνεται στο Παρίσι να εκτελέσει έναν Ιταλό καθηγητή, ο οποίος δημιουργεί προβλήματα στον Μουσολίνι. Εκεί ο Ιταλός εκτελεστής, ο οποίος ό,τι κάνει το κάνει για την καλοπέρασή του, και όχι από πίστη στο φασισμό, διαπιστώνει πως ο καθηγητής που καλείται να εκτελέσει υπήρξε δικός του καθηγητής. Από τους αγαπημένους του!.. Περισσότερα

Ο ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΤΑΣ

(IL CONFORMISTA

THE CONFORMIST)

Σκηνοθεσία: Bernardo Bertolucci

Σενάριο: Bernardo Bertolucci, Alberto Moravia (μυθιστόρημα)

Φωτογραφία: Vittorio Storaro

Μοντάζ: Franco Arcalli

Μουσική: Georges Delerue

Παραγωγοί: Maurizio Lodi-Fè

Παίζουν: Jean-Louis Trintignant (Μαρτσέλο), Stefania Sandrelli (Τζούλια), Gastone Moschin (Μανιανιέλο), Enzo Tarascio (καθηγητής Κουάντρι), Fosco Giachetti (συνταγματάρχης), José Quaglio (Ίταλο), Yvonne Sanson (μητέρα της Τζούλια), Milly (μητέρα του Μαρτσέλο), Antonio Maestri (εξομολογητής), Alessandro Haber (τυφλός), Pierangelo Civera (Φραντς), Giuseppe Addobbati (πατέρας του Ματσέλο)

Χώρα παραγωγής: Ιταλία, Γαλλία, Δυτική Γερμανία

Έτος παραγωγής: 1970

Γλώσσα: ιταλικά, γαλλικά, αγγλικά, λατινικά, κινέζικα

Διάρκεια: 113΄

Είδος: δράμα

Ημερομηνία εξόδου: 17/8/2017 (σε επανέκδοση, αποκλειστικά στον κινηματογράφο Ζέφυρο)

Εταιρεία διανομής: New Star.

Περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά: διαβάστε εδώ.

• Κριτικές ταινιών