ΘΕΛΩ ΝΑ ΓΙΝΩ ΣΕΝΑΡΙΟΓΡΑΦΟΣ ΑΑ02ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ιούλ 30, 2018 Βιβλία 0

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στη Ζωή-Μαρίνα

για τη χαρά της δημιουργίας που μου δίνει

Στον πρόλογο του βιβλίου «Τι είναι ο κινηματογράφος;» αναφέρεται ότι αυτό το βιβλίο «έχει σα σκοπό να εξοικειώσει τα παιδιά με τον κινηματογράφο, τον οποίον το βλέπει περισσότερο σαν τέχνη, παρά σαν τεχνική, αφού τα τεχνικά θέματα είναι πιο πολύπλοκα και άνευ σημασίας για παιδιά μικρών ηλικιών. (…) Σκεφτήκαμε ότι θα ήταν ενδιαφέρον να μάθουν τι ακριβώς είναι αυτό που βλέπουν, πως δημιουργήθηκε, τι είναι αυτό που κάνει τον κινηματογράφο τέχνη. (…) Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά, ακόμη και των πολύ μικρών ηλικιών, θα μπορούν να καταλαβαίνουν τι είναι αυτό που βλέπουν και, αργότερα, θα μπορούν να εμβαθύνουν περισσότερο στα θέματα και τους προβληματισμούς που η κινηματογραφική τέχνη θέτει».

Έχουν περάσει δεκατέσσερα χρόνια από την έκδοση αυτού του βιβλίου. Πολλά έχουν γίνει στη ζωή μου, πάρα πολλά έχουν αλλάξει. Είμαι στη θέση πλέον να καταλάβω καλύτερα αυτό που τα παιδιά θέλουν να μάθουν, τον τρόπο που αναπτύσσονται. Αποφάσισα να κάνω το επόμενο βήμα, να γράψω αυτό το βιβλίο που διαβάζετε, το οποίο μας βάζει στο πρώτο στάδιο της κινηματογραφικής παραγωγής, στο σενάριο. Στη συγγραφή ενός κειμένου που έχει σχέση με τη λογοτεχνία, με το γραπτό και προφορικό λόγο, και με την κινηματογραφική γραφή. Είναι η πρώτη ύλη που θα μετουσιωθεί από λέξεις σε εικόνες, σε αυτή την αλληλουχία εικόνων που θα δούμε στη μεγάλη οθόνη, σε σκηνοθεσία είτε ενός άλλου είτε του ίδιου του σεναριογράφου.

Αυτό το βιβλίο απευθύνεται στα μικρά ή μεγάλα παιδιά, είναι  όμως χρήσιμο και σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, σε αυτούς που θέλουν να δοκιμαστούν στη συγγραφή ενός σεναρίου, να μάθουν πως θα διηγηθούν μία ιστορία με διαφορετικό τρόπο, αυτόν που θα λέγαμε κινηματογραφικό. Το πρώτο ερώτημα που θέτει είναι οντολογικό: «τι είναι το σενάριο;». Ακολούθως έρχονται τα άλλα: «πως μπορώ να γράψω ένα σενάριο;», «ποιοι είναι οι κανόνες συγγραφής ενός σεναρίου;», «που μπορώ να βασιστώ για να μπορέσω να ολοκληρώσω τη σεναριακή γραφή μου;».

Μπορεί να θέσει κανείς αυτές τις ερωτήσεις, οι οποίες θα του δημιουργήσουν και άλλες, υπάρχει όμως ο κίνδυνος να χτίσουν έναν τοίχο μπροστά του, αυτό το εμπόδιο που δύσκολα θα μπορέσει να το ξεπεράσει, για να πάρει την απόφαση, κατά πρώτο λόγο, και να καταφέρει να ξεκινήσει, κατά δεύτερο λόγο, να γράψει ένα σενάριο που αργότερα θα γίνει μία ταινία. Η καλύτερη λύση είναι να ακολουθήσει αυτά τα θεωρητικά βήματα που θα τον απελευθερώσουν και θα του δώσουν τα όπλα να βγει νικητής στον αγώνα του εναντίον των ανασφαλειών και των αμφισβητιών που όλο και πιο πολύ θα ορθώνονται μπροστά του. Να καταλάβει, τελικά, ότι η συγγραφή ενός σεναρίου δεν είναι κάτι το ακατόρθωτο, αντίθετα είναι αυτό που μπορεί κάποιος να κάνει αρκεί να εξασκηθεί σε αυτή.

Αυτός είναι ο λόγος που θα αναφερθούμε εκτενώς στη θεωρία της αφήγησης για να δομήσουμε τη βάση αυτής της σεναριακής γραφής. Δε θέλουμε να δώσουμε έτοιμες συνταγές γιατί αυτό θα καθοδηγούσε τόσο στενά τον αναγνώστη αυτού του βιβλίου που δε θα του έδινε την ελευθερία να δημιουργήσει το δικό του τρόπο γραφής, με άλλα λόγια να γίνει ένας δημιουργός ενός οπτικοακουστικού έργου. Γνωρίζοντας καλά ότι η τέχνη θέτει κανόνες που θα αμφισβητηθούν για να δημιουργηθεί από το παλιό το καινούργιο, θέτουμε απλώς τις βάσεις, σε πρώτη φάση, όπου μπορεί κάποιος να «πατήσει» και να αισθανθεί δυνατός να δημιουργήσει το δικό του σενάριο, ξεκινώντας από κάτι συγκεκριμένο.

Έχοντας καταλάβει τη θεωρία της αφήγησης, μπορούμε πλέον να «βουτήξουμε» στη γραφή του κινηματογραφικού λόγου. Να δούμε ποια είναι η δομή της σεναριακής γραφής, το σκρίπτ, να μπούμε στα διαφορετικά είδη και τις σχολές του κινηματογράφου, να καταλάβουμε αυτά τα στοιχεία που κάνουν τη διαφορά, τόσο ανάμεσα στα είδη και τις σχολές όσο και στις ταινίες μέσα στην ίδια κατάταξη. Με αυτό τον τρόπο καταλαβαίνουμε πως θα εξελίξουμε το λόγο μας, βαδίζοντας τους ήδη χαραγμένους δρόμους που ορίζει η ιστορία του κινηματογράφου, προσθέτοντας, τελικά, τα δικά μας αφηγηματικά στοιχεία, έτσι ώστε να φτιάξουμε το δικό μας έργο.

Ξεκινούμε από μία ιδέα, μία αναφορά στον τύπο, ένα διήγημα, ένα μυθιστόρημα ή ένα ποίημα. Αυτός θα είναι ο πυρήνας της σεναριακής γραφής μας. Σχεδόν αμέσως θα δούμε ότι σε αυτή την αφήγηση υπάρχουν χαρακτήρες που δρουν ή αντιδρούν σε κάτι που έχει γίνει ή πρόκειται να συμβεί. Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα: ποιοι είναι αυτοί οι χαρακτήρες; Θα πρέπει να αναλύσουμε το κάθε χαρακτήρα ξεχωριστά, να κάνουμε ένα είδος βιογραφικού αρκετά αναλυτικού και, κατόπιν, να θέσουμε αυτές τις γραμμές που συνδέουν τον ένα χαρακτήρα με τον άλλον, δημιουργώντας έτσι ένα πλέγμα που θα είναι η βάση για να τοποθετήσουμε τις δράσεις και τις αντιδράσεις του κάθε χαρακτήρα, να ολοκληρώσουμε, δηλαδή, το  σενάριό μας.

Η ανάλυση των χαρακτήρων θα γίνει με τις εμπειρίες από τη ζωή μας και ακολουθώντας τη θεωρία της ψυχολογίας. Τότε θα συνειδητοποιήσουμε ότι θα δανειστούμε στοιχεία από τη μυθολογία, αρχαία, νεότερη ή σύγχρονη, για να δομήσουμε έτσι την αφήγησή μας που να ακουμπά τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου, του θεατή της ταινίας. Αυτή η διαδικασία θα είναι το προϊόν μιας έρευνας, μεγάλης ή μικρής, πάνω στο θέμα στο οποίο αναφερόμαστε. Φτιάχνουμε έτσι τις συμπεριφορές αυτών των χαρακτήρων, οι οποίες θα πρέπει να είναι αληθοφανείς, σα να υπήρχαν στην πραγματικότητα αυτοί οι άνθρωποι και να δρούσαν με αυτό τον τρόπο.

Όλα αυτά καταλήγουν κάπου. Το σημείο της κατάληξής τους είναι η δόμηση του κόσμου, έτσι όπως η αφήγησή μας τον προτείνει. Έτσι καταλαβαίνουμε ότι αυτή η σεναριακή γραφή είναι λίγο ή πολύ διαφορετική από άλλες, αν και ξεκινά από ένα σημείο, το οποίο και σε άλλες αφηγήσεις έχει χρησιμοποιηθεί ως αφηγηματική αφετηρία, όμως αυτά τα στοιχεία, με τα οποία δομούμε τους χαρακτήρες μας, δημιουργούν τη διαφορά από άλλες αφηγήσεις, πάνω στο ίδιο θέμα, ακολουθώντας πάντα ένα αισθητικό στιλ, αυτό της σχολής ή του ρεύματος της κινηματογραφίας που έχουμε επιλέξει, καθιστώντας την έτσι μοναδική. Μετά από έρευνα στον τομέα της λογοτεχνίας, της αισθητικής, της ψυχολογίας, της μυθολογίας και των ειδικών θεμάτων, τα οποία αναφέρονται στο σενάριό μας, όπως τα μαθηματικά, η φυσική κ.λπ., ανάλογα με τα ειδικά χαρακτηριστικά και δράσεις, με τις οποίες ο κάθε χαρακτήρας έχει επιφορτισθεί, το σενάριό μας είναι έτοιμο.

Μένει πλέον να το διορθώσουμε, μία, δύο ή περισσότερες φορές, και να το προτείνουμε σε ένα σκηνοθέτη για να γίνει ταινία. Η δουλειά μας έχει τελειώσει, είμαστε όμως πάντα στη διάθεση του σκηνοθέτη για να κάνουμε κάποιες αλλαγές, να δώσουμε κάποιες συμβουλές ή να βοηθήσουμε στο μοντάζ, αν χρειαστεί, έτσι ώστε η ταινία που θα παραχθεί να είναι αφηγηματικά καλή και η άρθρωσή της, δηλαδή ο ρυθμός της αφήγησής της, να είναι τέτοιος που δε θα κάνει το θεατή να βαρεθεί. Σε αυτό το βιβλίο θα βρείτε αυτά τα σημεία από τα οποία θα ξεκινήσετε να ερευνάτε τον αφηγηματικό κόσμο, τις βάσεις για να μπορέσετε να χτίσετε τη δική σας αφήγηση. Θα ήθελα όμως να τονίσω ότι είναι αδύνατον, σε αυτό το βιβλίο, να βρείτε τα πάντα για τη θεωρία της αφήγησης στη σεναριακή γραφή, το διάβασμα και άλλων βιβλίων, σύμφωνα με την προτεινόμενη βιβλιογραφία, είναι απαραίτητο για την άρτια συγκρότηση ενός σεναριογράφου. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου θα υπάρχουν ασκήσεις, έτσι ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να εφαρμόσει στην πράξη αυτά που έχει διαβάσει στη θεωρία, έστω σε ένα πρώτο βαθμό. Τέλος, οι εξειδικευμένοι όροι της ψυχολογίας, της ψυχανάλυσης, της σημειολογίας, της σημειωτικής και της σημαντικής παραπέμπουν στο γλωσσάρι που υπάρχει μετά τη βιβλιογραφία. Ο κάθε όρος θα είναι γραμμένος με πλάγια γράμματα και με κόκκινο χρώμα, θα παραπέμπει κατευθείαν στο γλωσσάρι, για την ευκολία του αναγνώστη.

Το βιβλίο αυτό αφιερώνεται στην κόρη μου, τη Ζωή-Μαρίνα, η οποία είναι η αφορμή για τα διαβάσματα και τις μελέτες μου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Μπάμπη Τσαϊρίδη, την Κατερίνα Σταυρίδη για τη βοήθειά τους, τους δασκάλους μου Νίκο Κολοβό, Σωτήρη Δημητρίου και Θανάση Ρεντζή και τους μαθητές μου στα διάφορα σεμινάρια όπου έχω διδάξει, για τις γνώσεις που μου μετέφεραν και με βοήθησαν να αναπτύξω το γνωστικό μου πεδίο.

Θεσσαλονίκη Μάιος 2018

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Γιάννης Φραγκούλης “Θέλω να γίνω σεναριογράφος”

• Θεωρία κινηματογράφου