ALPHAVILLE

Οκτ 26, 2018 Κινηματογράφος 0

μία άλλη θεώρηση

του Γιάννη Φραγκούλη

Ένας ντετέκτιβ θα επιφορτιστεί με την αποστολή να βρει έναν καθηγητή που είναι υπό περιορισμό στον πλανήτη Αλφαβίλ. Θα πρέπει να επιστρέψει μαζί του στη γη. Μία ταινία επιστημονικής φαντασίας ή ένα φιλμ νουάρ; Ο Γάλλος δημιουργός Jean-Luc Godard θα φτιάξει αυτό το έργο και θα κάνει τομή σε αυτό το είδος παγκοσμίως.

Ο πλανήτης Αλφαβίλ είναι ένας κόσμος που κανονίζεται από ένα γιγαντιαίο υπολογιστή που ονομάζεται Άλφα. Από αυτόν έχει πάρει το όνομά του. Είναι ευνόητο ότι αυτό το «ον» είναι υπεράνω όλων, μία υπέρτατη παρουσία, ένας θεός. Κανονίζει τις συμπεριφορές, τα συναισθήματα είναι απαγορευμένα, οι άνθρωποι δεν πρέπει να χρησιμοποιούν τη συναισθηματική νοημοσύνη, αλλά ένα συμπερασματικό λόγο, όπως αυτός υπαγορεύεται από τις υπολογιστικές δομές αυτού του υπολογιστή. Όσοι παρακούν θα τιμωρηθούν και θα εκτελεστούν.

Ο θεατής βλέπει τα τεκταινόμενα μαζί με το ντετέκτιβ, το Λέμι Κόσιον, φιγούρα «κλεμμένη» από το γνωστό κόμικ, σαν ένας αντικειμενικός παρατηρητής, σα να βλέπει έναν άλλο κόσμο. Είναι όμως έτσι; Ο κόσμος που η ταινία περιγράφει δεν είναι πολύ μακριά από την κοινωνία της εποχής της, η ταινία γυρίστηκε, το 1965, στη Γαλλία και σε άλλες χώρες. Ακόμη, το κείμενό της θα είναι προφητικό και για σήμερα, ιδιαίτερα για τον κόσμο, έτσι όπως τον αντιλαμβανόμαστε εμείς, στις μέρες μας.

Η αισθητική του Godard είναι πολύ ακριβής. Η ταινία είναι ασπρόμαυρη, η αντίθεση του φωτός πολύ σκληρή για να αποδώσει αυτό το συναίσθημα της βίας, της επιβολής απόψεων, του ολοκληρωτισμού. Με αυτή την έννοια μπορεί κάποιος να την κατατάξει στο φιλμ νουάρ, αλλά τα στοιχεία της αστυνομικής βίας της δίνουν στοιχεία ταινίας αστυνομικής πλοκής, ενώ το θέμα της την εντάσσει στην επιστημονική φαντασία. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι αυτή η ταινία είναι πέρα από είδη, τα διαπερνά και βάζει το στίγμα της, το δικό της και το αυτούσιο, έτσι ώστε να είναι ένα από τα σημάδια του οδικού χάρτη στην παγκόσμια ιστορία του κινηματογράφου.

Η πραγματική αντίσταση, σύμφωνα με το Godard, είναι η εκφορά μιας κριτικής σκέψης ή ενός συναισθήματος. Το «σε αγαπώ», που απαιτεί ο ντετέκτιβ να πει η κόρη του καθηγητή σε αυτόν, είναι ο «ιός» που αλλάζει όλο τον άνθρωπο. Η εικόνα της γυναίκας που αλλάζει όταν εκφέρει, μετά από μεγάλη προσπάθεια, αυτές τις λέξεις, είναι σε αντιδιαστολή με τις εικόνες που κατευθύνουν τη σκέψη του ανθρώπου, οι οδικές πινακίδες, «Βορράς», «Νότος», τα βέλη που σε κατευθύνουν προς μία ή άλλη κατεύθυνση, δείχνουν μία κοινωνία που θέλει τους ανθρώπους με ρομποτική συμπεριφορά, με άλλα λόγια να φέρονται ως αυτιστικοί. Τρία χρόνια μετά την ταινία θα γίνει ο Μάης του ΄68. Αυτά τα θέματα θα είναι τα σλόγκαν αυτού του κινήματος, το ζητούμενο που θα οδηγήσει τους διαδηλωτές στις έντονες εργασιακές διεκδικήσεις.

Ο Godard θα μας πει ότι θα πρέπει να έχουμε κριτική σκέψη, θα πρέπει να μην αναφερόμαστε με το «πρέπει», ότι απαγορεύεται το «απαγορεύεται». Το στιλ της ταινίας είναι εξαιρετικό στη σύλληψή του. Ψυχρό ύφος, υπολογισμός των κινήσεων, καταπληκτικές κινησιολογίες για να αποδοθεί η έννοια του ανθρώπου-ρομπότ, πολύ κοντινά πλάνα στο πρόσωπο της γυναίκας που αλλάζει την ψυχοσύνθεσή της όταν μπολιάζεται με τον ιό του συναισθήματος  και γίνεται ξανά άνθρωπος.

Σήμερα μπορούμε να δούμε αυτή την ταινία με πολύ διαφορετικό τρόπο. Έχοντας βιώσει και δεχτεί ουσιαστικά τη βία, αστυνομική, κρατική και ιδεολογική, έχοντας κάνει βίωμά μας το «πρέπει», έχοντας, τελικά, δομήσει μία κοινωνία όπου ο αποκλεισμός του Άλλου είναι συχνό φαινόμενο και κανόνας, η ταινία μπορεί να μας επαναφέρει στα ανθρώπινα πλαίσιά μας, αν δεχτούμε να μπούμε στην ουσία του λόγου της.

Μπορούμε, άραγε, να απαγορέψουμε το «απαγορεύεται» και το «πρέπει»; Μπορούμε μετά να ξεχάσουμε αυτή την απαγόρευση και να αισθανθούμε άνθρωποι; Κάπου, σε μία γωνιά, μπορούμε να φανταστούμε τον Ελβετό σκηνοθέτη να μας βλέπει και να μας κλείνει το μάτι. Κάπου, σε μία άλλη γωνιά, θα φαντασιωθούμε το Βίλχελμ Ράιχ να μας καλεί να απελευθερωθούμε, να αφήσουμε τη λίμπιντό μας ελεύθερη και να αγαπήσουμε. Τι να αγαπήσουμε; Αυτά τα στοιχεία που το Εγώ μας κοιτά και θέλει να κρατήσει από αυτά την ουσία. Αυτό το όλο και το μέρος. Για να γίνουμε ξανά άνθρωποι και να ξεχάσουμε τη ρομποτική μας υπόσταση.

Θα μείνουμε στην υψηλή αισθητική της ταινίας, την οικονομία του φιλμικού της λόγου, την ακρίβεια των νοημάτων της, το προσεχτικό βλέμμα της, το πολύ καλό μοντάζ που προσδιορίζει, νοηματοδοτεί και αποδομεί το λόγο για να τον ανασυνθέσει. Λίγες ταινίες παγκοσμίως έχουν αυτή τη διαχρονική δυναμική, το ποιητικό αίτιο κρύβεται τόσο καλά για να φανερωθεί μετά τη θέαση και ξανά την επόμενη ή τις επόμενες φορές που θα τη δεις, τότε που θα συνειδητοποιήσεις ότι κάθε φορά που τη βλέπεις κτίζεις ένα άλλο κείμενο τόσο διαφορετικό από το προηγούμενο, αλλά πάντα σημαντικό για εσένα. Για αυτό το λόγο επανερχόμαστε σε αυτή την ταινία.

ALPHAVILLE

Σκηνοθεσία: Jean-Luc Godard

Σενάριο: Jean-Luc Godard,  Paul Éluard

Φωτογραφία: Raoul Coutard

Μοντάζ: Agnès Guillemot

Μουσική: Paul Misraki

Παραγωγοί: André Michelin

Παίζουν: Eddie Constantine (Λέμι Κόσιον), Anna Karina (Νατάσα φον Μπράουν), Akim Tamiroff (Χένρι Ντίκσον), Valérie Boisgel (δεύτερη σαγηνεύτρια δευτέρου επιπέδου), Jean-Louis Comolli (καθηγητής Τζέκελ), Michel Delahaye (βοηθός του καθηγητή φον Μπράουν), Jean-André Fieschi (καθηγητής Χέκελ), Christa Lang (πρώτη σαγηνεύτρια τρίτου επιπέδου), Jean-Pierre Léaud  (σερβιτόρος), László Szabó (επικεφαλής μηχανικός), Howard Vernon (καθηγητής Λεονάρ Νοσφεράτου ή φον Μπράουν)

Χώρα παραγωγής: Γαλλία, Ιταλία

Έτος παραγωγής: 1965

Γλώσσα: γαλλικά, αγγλικά

Διάρκεια: 99΄

Είδος: δράμα, μυστήριο, επιστημονική φαντασία

Περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά: διαβάστε εδώ.

• Κριτικές ταινιών