EASY RIDER

Αυγ 05, 2019 Κινηματογράφος 0

μία ταινία-ένα όχημα

του Γιάννη Φραγκούλη

Ανάμεσα στις ταινίες που σημάδεψαν τη ζωή των ανθρώπων είναι και αυτή, η «Easy rider» (1969), του Dennis Hopper. Οι λόγοι είναι πολλοί, θα αναφερθούμε εν συντομία στους άλλους και θα κρατήσουμε αυτόν που έχει να κάνει με την επιλογή ενός οχήματος, ως τρόπου ζωής, ο λόγος για την «τσοπεριά», όπως τη λέγαμε στην αργκό.

Η ταινία περιγράφει τον μποέμικο ή χίπικο, αν θέλετε, τρόπο ζωής δύο νέων στην Αμερική. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους θα δούμε το σκηνοθέτη, τον Peter Fonda και τον Jack Nicholson. Ο Dennis Hopper ξεκίνησε τη σκηνοθετική του καριέρα με αυτή την ταινία, το 1969, και έκανε άλλες 8 ταινίες ως σκηνοθέτης, μέχρι το 2008, μεγάλου και μικρού μήκους, η τελευταία του, «Pashmy dream» (2008) ήταν μικρού μήκους, με άλλα λόγια δεν είχε την ταινία μικρού μήκους σαν ένα σκαλοπάτι της ανέλιξής του, αλλά σαν ένα μέσο έκφρασης. Ως ηθοποιός είχε κάνει 204 ταινίες, ξεκινώντας με το «Easy rider» (1969) και τελειώνοντας με την «The other side of the wind» (2018), ανάμεσα σε αυτές και η «Blue velvet» (1986), του David Lynch, όπου ενσάρκωνε το Φρανκ Μπουθ. Οι άλλοι δύο είχαν ήδη κάνει μία σημαντική καριέρα στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση.

Η ταινία είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα μελέτης της αφήγησης, των μερών της που είναι σχετικά ανεξάρτητα μεταξύ τους, δένουν όμως σα σύνολο, στο τελικό αποτέλεσμα. Επιπλέον είναι μία ταινία που βασίζεται πολύ στο όνειρο και την επιθυμία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλη η αφήγηση είναι ονειρική, ένα αίτημα για απόλαυση, έτσι όπως το εκφράζει η φροϋδική και οι άλλες σχολές της ψυχανάλυσης. Οι ψυχοτρόπες ουσίες βοηθούν στο ονειρικό, δεν εκθειάζονται ή θεοποιούνται. Η σκηνή στο νεκροταφείο είναι ο πυρήνας του ονείρου, είναι όμως, συγχρόνως, μία τελετή, με την έννοια της τελετουργίας, κατά συνέπεια, θα μπορούσαμε να βρούμε κάποια στοιχεία της γκροτοφσκικής θεωρίας στην Περφόρμανς (Ενιαίο Παραστατικό Χώρο). Μέσα από όλα αυτά αναδεικνύεται ο συντηρητισμός της αμερικάνικης κοινωνίας, ειδικά στην επαρχία, και οι ρατσιστικές αντιλήψεις που υπήρχαν στην καθημερινή ζωή του Αμερικάνου, οι οποίες ακόμα υπάρχουν σήμερα, σε μικρότερο βαθμό.

Αυτά που πρωταγωνιστούν στην ταινία είναι η μουσική ροκ και η μηχανή τσόπερ. Αυτή τη μηχανή τη συναντούμε στην Καλιφόρνια, στην Αμερική, προς το τέλος της δεκαετίας του 1950. Η τσόπερ (chopper) είναι μία από τις πιο ακραίες μορφές σχεδιασμού μηχανής. Τα πιρούνια της που προεξέχουν, οι ανοιχτές γωνίες, κάνουν αμέσως εντύπωση και επιβάλλονται με τον όγκο τους. Οι αναγκαστικά αργές κινήσεις του οδηγού όταν θέλει να κάνει ελιγμό, δυναμώνουν περισσότερο το συναίσθημα της επιβολής στο δρόμο, στα μάτια όσων τη βλέπουν. Δύο μάρκες έρχονται στο μυαλό μας η Harley Davidsons και η Captain America, αυτή η τελευταία πρωταγωνιστεί σε αυτή την ταινία που μελετάμε.

Αυτό που βλέπουμε είναι τον αναβάτη και τη μηχανή. Οι δύο μαζί σαν ένα ενιαίο σκηνικό «αντικείμενο». Αυτό που εισπράττουμε είναι η αμφισβήτηση της καθώς πρέπει ζωής, αυτή που το σύστημα σερβίρει. Η ταινία έγινε ένα χρόνο μετά την σημαδιακή χρονολογία, το Μάη του 1968 που ήταν η αρχή για μία σειρά αναταράξεων ή εξεγέρσεων σε όλο τον κόσμο. Στην Αμερική υπήρχαν κινήματα για την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά του, εναντίον του αποικιοκρατισμού, έτσι όπως εμφανίζεται και στον πόλεμο Αμερικής-Βιετνάμ. Η ταινία, με έμμεσο τρόπο, αμφισβητεί αυτή τη λογική του ολοκληρωτισμού και του καπιταλισμού. Ένα σημείο αυτής της αμφισβήτησης είναι το όχημα που δηλώνει ότι ο αναβάτης του είναι ακόλουθος αυτής της λογικής της αντίδρασης, οπαδός αυτού του κινήματος. Για να το δούμε πιο καλά.

Είναι κάτοικος της πόλης, αμφισβητεί τις δομές της κοινωνίας, έτσι όπως ο καπιταλισμός ή ο ιμπεριαλισμός τις έχει φτιάξει. Ανήκει στη μεσαία ή κατώτερη τάξη. Προσπαθεί να κάνει κάτι άλλο, διαφορετικό από αυτό που κάνουν οι πολλοί. Είναι μία διαμαρτυρία, σιωπηλή. Δεν μπορεί να οδηγήσει σε εξέγερση αν δεν αποκτήσει μαζικό χαρακτήρα και ιδεολογικό υπόβαθρο. Η τσόπερ είναι αυτό το αντικείμενο που σημασιοδοτεί μία παρόμοια αφήγηση. Με αυτή την έννοια είναι ένα φετίχ που έχει το αίτημα της απόλαυσης. Της απόλαυσης της ελευθερίας που όλοι αυτοί οι άνθρωποι επιθυμούν, αλλά δεν μπορούν να το διεκδικήσουν με άμεσο τρόπο.

Το αντικείμενο αυτό, το τσόπερ, έχει πάνω του αυτά τα αφηγηματικά στοιχεία όπως τα περιγράψαμε. Η ταινία και οι παράπλευρες αφηγήσεις της τα έδωσαν. Τώρα πλέον μπορεί να ταξιδέψει σε άλλους αφηγηματικούς χώρους ανά τον κόσμο έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα κίνημα, σιωπηλό, με δύναμη υπόγεια που βράζει και ψάχνει τη στιγμή να εκδηλωθεί και να προκαλέσει έκρηξη. Πότε θα γίνει; Ο καθένας, χρησιμοποιώντας αυτή τη μηχανή, δηλώνει μέλος αυτού του άτυπου και παγκόσμιου κινήματος, όπως οι χριστιανοί, στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, σχεδίαζαν ένα ψάρι. Με άλλα λόγια, πλέον η τσόπερ έχει γίνει, εκτός από ένα μεταφορικό μέσο, ένα ιδεολογικό κομμάτι που θα είναι ένας συνδετικός κρίκος, ένα αντικείμενο σύμβολο και δηλωτικό, για πολλούς ανθρώπους.

Αυτή η μηχανή είναι ένα από τα οχήματα που σημάδεψαν μία γενιά. Αυτοί που έχουν κάποια οικονομική άνεση ή που βρίσκουν τον τρόπο γίνονται, με αυτό τον τρόπο, μέλη ενός κοινωνικού χώρου. Θα δούμε σε άλλα άρθρα τα άλλα οχήματα που σημασιοδότησαν ανάλογα ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Ο κινηματογράφος ως μέσο μαζικής επικοινωνίας και ψυχαγωγίας είναι αυτός που δημιούργησε αυτό το κομμάτι της κοινωνικής κινηματικής αντίληψης, βρίσκοντας, φυσικά, πρόσφορο έδαφος σε σημεία αμφισβήτησης του ισχύοντος κοινωνικού συστήματος. Αυτό γίνεται σε παγκόσμιο επίπεδο. Μόνο που αυτή η κινηματική λογική βρίσκεται στο φαντασιακό του κάθε ανθρώπου, πολύ δύσκολα φτιάχνει μικρές ομάδες, σημασιοδοτεί όμως συμπεριφορές ακόμα μεταξύ αγνώστων ανθρώπων μεταξύ τους.

Με αυτές τις σκέψεις, όταν δείτε μία τσόπερ στο δρόμο θα καταλάβετε ότι ίσως έχετε μπροστά σας έναν άνθρωπο που ακολουθεί αυτή την ιδεολογική θέση. Ίσως και όχι. Μία κουβέντα μαζί του θα σας λύσει τις απορίες σας. Ιδού λοιπόν που αυτό το φετιχιστικό αντικείμενο είναι η αρχή μιας επικοινωνίας, μιας συζήτησης μεταξύ δύο ανθρώπων, άγνωστων μεταξύ τους μέχρι πρότινος, που μπορεί και να γίνουν φίλοι, μπορεί και όχι. Είναι όμως στο χέρι τους για να γίνει αυτό. Έχουν ένα κοινό σημείο με βαρύνουσα σημασία και αυτό είναι μία πολύ δυνατή επικοινωνιακή διαδικασία. Που θα οδηγήσει είναι στο χέρι μας. Το γιατί, τέλος, δεν είναι αρκετή αυτή η διαδικασία να οδηγήσει σε μία εξέγερση και στην ανατροπή θα το δούμε σε ένα άλλο σημείωμά μας.

• Κριτικές ταινιών