42ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΑΙΝΙΩΝ ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ ΔΡΑΜΑΣ-ΑΙΘΡΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΜΕΣΗΜΕΡΙΑ ΤΡΙΤΗ

Σεπ 29, 2019 Κινηματογράφος 0

ΑΙΘΡΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΜΕΣΗΜΕΡΙΑ

Τρίτη 17 Σεπτεμβρίου 2019

του Γιάννη Φραγκούλη

Δεύτερη ημέρα για τα Αίθρια Λογοτεχνικά Μεσημέρια του Φεστιβάλ Δράμας, που επιμελείται και παρουσιάζει ο συγγραφέας-δημοσιογράφος Παύλος Μεθενίτης από το 2012, με προσκεκλημένους σημαντικούς πεζογράφους και ποιητές, αλλά και τα νέα ταλέντα στον χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας.

Αυτή την ημέρα ο Παύλος Μεθενίτης υποδέχτηκε τον ερευνητή, σκηνοθέτη και συγγραφέα Νίκο Θεοδοσίου και τη διηγηματογράφο Στέργια Κάββαλου.

«Σε αυτές τις πάνινες καρέκλες του Φεστιβάλ Δράμας έχω κάτσει πολλές φορές ως σκηνοθέτης», είπε παίρνοντας το λόγο ο Νίκος Θεοδοσίου. «Δε φανταζόμουν όμως ότι θα κάτσω και ως συγγραφέας». Αυτή ήταν η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου του «Ο άγνωστος Βιτσώρης» που κυκλοφόρησε πριν τρεις μήνες. Στο έργο του αυτό ο ερευνητής φωτίζει μια άγνωστη περίπτωση έλληνα καλλιτέχνη με θαυμαστή καριέρα, ο οποίος έπαιξε σε έξι ταινίες και σε πολλά θεατρικά έργα στην Γαλλία. Στην Ελλάδα συμμετείχε στον θίασο της Μαρίκας Κοτουπούλη, η οποία μάλιστα το βοήθησε να διαφύγει στο εξωτερικό, καθώς ο Βιτσώρης ήταν στρατευμένος με την Αριστερά, υπήρξε μάχιμος τροτσκιστής-αρχειομαρξιστής, και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο επί Κατοχής.

Ο Γιώργης Βιτσώρης ανήκε σε οικογένεια καλλιτεχνών και υπήρξε παντρεμένος με τη Νίτσα Τσαγανέα, ωστόσο παρά την καλλιτεχνική και πολιτική του δράση, ο τάφος του δε διασώζεται… Όπως υπογράμμισε ο Ν.Θεοδοσίου, ο οποίος με κόπο και επιμονή συγκέντρωσε στοιχεία για την έρευνά του, «ο Γ.Βιτσώρης ανήκει στους «καταραμένους ποιητές» που επειδή δεν ανήκαν σε κανένα γνωστό «μηχανισμό», αγνοήθηκαν».

Aν και νέα σε ηλικία, η Στέργια Κάββαλου, αφοσιωμένη στο είδος του διηγήματος, έχει ήδη πλήθος βιβλίων στο ενεργητικό της, πολλά μάλιστα από τα οποία είναι παιδικά. Ένα από τα διηγήματα της νέας της συλλογής «Κάτι κλαίει ακόμα», η οποία παρουσιάστηκε σήμερα στο κοινό του Φεστιβάλ, θα γίνει ταινία μικρού μήκους -γεγονός που υπήρξε έναυσμα για μία συζήτηση γύρω από την σχέση λογοτεχνίας-κινηματογράφου αλλά και την απροθυμία των ελλήνων σκηνοθετών να αντλούν από την πλουσιότατη δεξαμενή της ελληνικής πεζογραφίας. Η Στέργια Κάββαλου είπε πως η αγάπη της για το διήγημα πάει μαζί με την αγάπη της για την ταινία μικρού μήκους, ενώ μιλώντας για το τελευταίο της βιβλίο ανέφερε πως οι περισσότεροι ήρωές της είναι είτε πολύ μικροί είτε πολύ μεγάλοι. Ένα μάλιστα από τα παιδιά-ήρωες του βιβλίου της πηδά από την ταράτσα του σπιτιού του κατά την διάρκεια της μεγάλης πλημμύρας στη Μάντρα Αττικής.

Ακολουθούν αυτούσιες οι παρουσιάσεις του Παύλου Μεθενίτη για τα δύο βιβλία:

Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΒΙΤΣΩΡΗΣ

«Ο άγνωστος Βιτσώρης» έρευνα-βιογραφία του Νίκου Θεοδοσίου, έκδοση του ιδίου.

Φίλες και φίλοι, τα Αίθρια Λογοτεχνικά Μεσημέρια του 42^ου Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους στη Δράμα, έχουν τη χαρά να παρουσιάσουν ένα βιβλίο που εκτός από ενδιαφέρον, είναι και πολύ ενοχλητικό. Ενοχλητικό γιατί αποκαλύπτει την ασύγγνωστη άγνοιά μας, τη δικιά μου οπωσδήποτε, τόσο στη Τέχνη, όσο και στη Πολιτική. Άγνοια που αφορά ανθρώπους που υπηρέτησαν το Θέατρο και τον Κινηματογράφο, δίνοντας παράλληλα τη μισή τους ψυχή στους κοινωνικούς αγώνες.

Ένας από αυτούς τους ανθρώπους, φίλες και φίλοι, είναι και ο Γιώργος Βιτσώρης. Το ότι ο Θεοδοσίου τον χαρακτηρίζει «άγνωστο», να σας πω την αλήθεια, δεν με κάνει να νιώθω και πολύ καλύτερα, όσον αφορά την άγνοιά μου -τον άνθρωπο ούτε που τον είχα ακουστά, το ομολογώ, και νά ο Θεοδοσίου, μού παρουσιάζει μια σχεδόν πλήρη βιογραφία του, κομπλέ με τις πηγές και την ιστορική της τεκμηρίωση, λες και τον επινόησε τον Βιτσώρη, σαν να βγάζει ένα πολύ ζωντανό λαγό μέσα από ένα πολύ παλιό καπέλο.

Ναι, λες και τον επινόησε, γιατί αυτός ο ταλαντούχος ηθοποιός και απροσκύνητος τροτσκιστής, που έδρεψε χειροκροτήματα από το κοινό, και σφαλιάρες από τους Ασφαλίτες και τους σταλινικούς για την πολιτική του δράση, πραγματικά έζησε μια μυθιστορηματική ζωή. Είναι απορίας άξιον το γιατί δεν ξέρουμε περισσότερα για το Γιώργο Βιτσώρη, που ο βίος του, τα πεπραγμένα και τα ανεκπλήρωτα όνειρά του, θα μπορούσαν να γεμίσουν τόμους ολόκληρους βιβλίων και κινηματογραφικών σεναρίων. Ο Θεοδοσίου απορεί κι αυτός, αφήνοντας να πλανάται μια εσάνς σκοπιμότητας. Μήπως ο Αρχειομαρξιστής Γιώργος Βιτσώρης ενόχλησε κάποιους τόσο πολύ, ώστε να εξαφανίσουν ακόμα και τα ίχνη της μνήμης τους, μετά τον θάνατό του το 1954 στη Γαλλία, σε ηλικία μόλις 55 ετών; Μήπως κάποιοι σκότωσαν το νεκρό ηθοποιό;

Πάντως, αν και γνωρίζουμε, όπως λέει ο συγγραφέας, πως ο Βιτσώρης ενταφιάστηκε, ύστερα από δική του επιθυμία, στο Cimetiere de Thiais, στα περίχωρα του Παρισιού, κοντά στον δολοφονημένο από τον Στάλιν γιο του Τρότσκι, Λεόν Σεντόφ, σήμερα ο τάφος του δεν υπάρχει. Ούτε και καμιά νεκρολογία γι’ αυτόν στο επίσημο περιοδικό της Τετάρτης Διεθνούς. Ο Θεοδοσίου δεν εντόπισε τίποτα ούτε και σε κανένα άλλο τροτσκιστικό έντυπο -«σαν να μην υπήρξε ποτέ», καταλήγει ο Νίκος.

Ωστόσο, πράγματι υπήρξε, και μάλιστα εκκωφαντικά. Ο Θεοδοσίου, με την υπομονή και την επιμονή αρχαιολόγου, ανασύστησε τη ζωή του Γιώργου Βιτσώρη, συνθέτοντάς την, σαν παζλ, με τους καρπούς της έρευνάς του: από θεατρικά προγράμματα και κινηματογραφικές αφίσες, μέχρι τα πρωτοσέλιδα εφημερίδων του αρχειομαρξιστικού χώρου: φανταστείτε ένα κολάζ ψηφίδων, θραυσμάτων καλύτερα, μιας ασφυκτικά πλούσιας ζωής, διανθισμένο με παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του Βιτσώρη, που όλα μαζί σχηματίζουν ένα πρόσωπο.

Μεγάλο μέτωπο, διεισδυτικά, φλεγόμενα μάτια, πικραμένο, σφιγμένο στόμα: η τοπιογραφία του προσώπου ενός ανθρώπου που δίνεται, που αναλώνεται, που προσφέρει συνεχώς, προς το κοινό του, την οικογένειά του, τους συντρόφους του, την ιδεολογία του, την πατρίδα του, προς την Αντίσταση εναντίον του Άξονα…

Ναι, αυτή η βιογραφία είναι το πορτρέτο εκείνου του ανθρώπου που από τη μια έκανε μεγάλη εντύπωση στον Λέον Τρότσκι όταν τον συνάντησε στην εξορία, που έλαβε τιμητικό δίπλωμα υπογεγραμμένο από τον Σαρλ Ντε Γκολ για τις υπηρεσίες του στην γαλλική Εθνική Αντίσταση, κι από την άλλη έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του διωκόμενος, παράνομος και ενδεής, αναγκαζόμενος να φτιάχνει διακοσμητικά αντικείμενα για να επιβιώσει… Ποιός; Αυτός ο ηθοποιός που ανέβηκε στο σανίδι με την Κυβέλη και την Κοτοπούλη, ενώ συνομιλούσε με τον Πιέρ Πρεβέρ, τον Ζαν Πολ Σαρτρ και τη Σιμόν ντε Μποβουάρ…

Η βιογραφία του Βιτσώρη είναι ένα εντυπωσιακό έργο, που είναι εμφανές πως έφτασε στα χέρια μας μετά από μεγάλο κόπο. Βέβαια, δεν θα περίμενα τίποτα λιγότερο από το Νίκο τον Θεοδοσίου, τον συγγραφέα και σκηνοθέτη, που μαζί με τον Σπύρου και τον Κωνσταντόπουλο αποτελούν την Αγία Τριάδα του τόσο επιτυχημένου Φεστιβάλ Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους. Παλιός γνώριμος ο Νίκος, είναι ένας άνθρωπος επίμονος και μεθοδικός, που έχει ταχθεί στο να διαφυλάξει, να διασώσει τη μνήμη στα οπτικοακουστικά: αντιγράφω ένα απόσπασμα από το σύντομο βιογραφικό του, όπως δημοσιεύεται στο μπλογκ του – σύντομο, γιατί το εκτενές με τις σπουδές του Νίκου και τους πλήρεις τίτλους των εκδόσεων και των ταινιών που φέρουν την υπογραφή του πιάνει σελίδες ολόκληρες. Λέει λοιπόν ο Θεοδοσίου: «Το συγγραφικό έργο του εκτείνεται από τη λογοτεχνία ως την ιστορική έρευνα με ιδιαίτερη προσήλωση στην ιστορία των κινηματογράφων στην Ελλάδα. Στον κινηματογράφο είναι προσανατολισμένος στην σκηνοθεσία ντοκιμαντέρ με πολλές συμμετοχές σε Φεστιβάλ. Έχει επεξεργαστεί και κατευθύνει εκπαιδευτικά προγράμματα κινηματογράφου για παιδιά, έχει κάνει εισηγήσεις σε πολλά συνέδρια με θέμα την οπτικοακουστική παιδεία των νέων, δημοσιεύσεις σε περιοδικά κι έχει καθοδηγήσει κινηματογραφικά εργαστήρια, στην  Ελλάδα και το εξωτερικό».

Αυτά τα ολίγα από εμένα. Απλώς δράττομαι της ευκαιρίας για να ξαναπώ: ο Νίκος ο Θοεδοσίου κατάφερε να μειώσει ακόμα περισσότερο τη διαθέσιμη μνήμη του εγκεφάλου μου, αναγκάζοντάς με να θυμάμαι τον Γιώργο τον Βιτσώρη. Είναι το λιγότερο που μπορώ να κάνω γι’ αυτόν για να εξιλεωθώ για την άγνοιά μου.

ΚΑΤΙ ΚΛΑΙΕΙ ΑΚΟΜΑ

«Κάτι κλαίει ακόμα», διηγήματα της Στέργιας Κάββαλου, εκδόσεις «Ο μωβ σκίουρος».

Φίλες και φίλοι των Αίθριων Λογοτεχνικών Μεσημεριών του 42^ου Φεστιβάλ Δράμας, τώρα θα σας παρουσιάσω τα καλούδια που μας έφερε ένας μωβ σκίουρος…

Όχι, δεν παίρνουμε ψυχεδελικά ναρκωτικά, προς το παρόν τουλάχιστον, αλλά, να, μιαν ευθυμία την έχουμε, καθώς βλέπουμε με χαρά πως νέοι άνθρωποι, τριαντάρηδες όπως η Στέργια Κάββαλου είναι εδώ κοντά μας και γράφουν, κυρίες και κύριοι, γράφουν ωραία πράγματα, που πάνε τα Ελληνικά Γράμματα, σκεφτείτε το αυτό με κεφαλαία, λίγο πιο πέρα, λίγο πιο μπροστά, λίγο πιο πάνω. Λοιπόν, τα καλούδια που είπα είναι τα διηγήματα της κυρίας Κάββαλου, που τα έφερε ο εκδοτικός της οίκος με την εκπληκτική ονομασία «Μωβ Σκίουρος»!

Στο πρώτο διήγημα, το «Γκράνπα», μια κοπέλα πάει για να επισκεφθεί τον άρρωστο παππού της στο ΓΝΑ. Η συγγραφέας δημιουργεί εικόνες με απλότητα και δύναμη, όπου ελλοχεύει ένα αγριεμένο χιούμορ. Ας μην ξεγελιόμαστε -η γραφή της είναι σαν το λικέρ πικραμύγδαλο: κατεβαίνει εύκολα, ρέει γλυκά, πικρίζει λίγο, ευχάριστα, αλλά προξενεί αιφνίδια και δυνατή μέθη… Πάρτε μια γεύση:

«Στο δωμάτιο της γιαγιάς υπήρχε καντήλι μέσα στο εικονοστάσιο. Όταν έμενα μαζί της, φοβόμουν τον ύπνο γιατί έβλεπα τους αγίους να ανοίγουν το γυάλινο πορτάκι τους και να μου μασουλάνε τα όνειρα». Την τρυφερότητα της κοπελιάς που επισκέπτεται τον ετοιμοθάνατο παππού της διαδέχεται στο επόμενο διήγημα, στην «Ισορροπία», η  εύθυμη σκληρότητα.

Ο μπόμπιρας που κάνει δύσκολη τη ζωή της μπροστινής του συνεπιβάτιδας στα ΚΤΕΛ κλωτσώντας τη θέση της, τιμωρείται -instant karma, που λένε. Είπα «διήγημα»; Λοιπόν, εδώ σηκώνει συζήτηση, φίλες και φίλοι. Μιλάμε για μια παράγραφο -το διήγημα της Κάββαλου είναι μία, επαναλαμβάνω, μία παράγραφος… Αν μιλάμε για short story, από ‘δω κι εμπρός, ας θυμόμαστε τη Στέργια, η οποία όμως έχει ακόμα περιθώρια βελτίωσης… Θυμήθηκα τώρα αυτό το κορυφαίο «διήγημα», εντός εισαγωγικών, την απόλυτη σορτ στόρι του Χέμινγουέι, της μισής αράδας -αυτή την αγγελία με τα αφόρετα βρεφικά παπούτσια. Έξι λέξεις, Στέργια… Έξι λέξεις: «For Sale, Baby Shoes, Never Worn»… Να ένα Έβερεστ για να ανεβείς, αν θέλεις…

Σκέφτηκα πολύ, φίλες και φίλοι, επ’ αυτού. Και κατέληξα στο ότι μια ιστορία, είναι μια ιστορία, εάν είναι μια ιστορία, αν με καταλαβαίνετε, ανεξάρτητα από το μήκος και τον όγκο της. Εάν είναι μια ιστορία αυτόνομη, αυτόφωτη και ζώσα. Κι εδώ ξαναρχόμαστε στη αναλογία της ταινίας μικρού μήκους με το διήγημα -ή με την shortstory, εν προκειμένω. Έχω δει ταινίες μικρού μήκους των τριών λεπτών, και έχω συγκλονιστεί -απόλυτα ολοκληρωμένες ιστορίες, νοηματικά, αισθητικά  και αφηγηματικά.  Οπότε, δεν θα αναφερθώ ξανά στον αριθμό των λέξεων που απαρτίζουν τις ιστορίες της συγγραφέως, αλλά στις ίδιες τις ιστορίες.

Στην επόμενη, που δεν πιάνει ούτε μιάμιση σελίδα, με τίτλο «Zewasoft», η γιαγιά βγάζει τα γνωστά χαρτομάντιλα από το κουτί τους και τα διπλώνει τακτικά, καθώς οι ειδήσεις μιλούν για την επίθεση στα γραφεία του Σαρλί Εμπντό στη Γαλλία.  Η Στέργια παρουσιάζει δυο κόσμους, αυτόν της μεγάλης, ηχηρής κοινωνίας, με το αίμα, τις σφαίρες, τις θρησκείες, την πολιτική και τα μίντιά της, και τον  λίγο σουρεαλιστικό, λίγο μινιμαλιστικό, λίγο αυτιστικό κόσμο των ηλικιωμένων. Η περιοχή που τέμνονται αυτοί οι κόσμοι, είναι διακριτή, καταπώς φαίνεται, καθώς είναι χρωματισμένη με την αγάπη της αφηγήτριας, που ζει, και αγαπά, και στους δύο κόσμους.

Τώρα, τα υπόλοιπα 22 διηγήματα της σειράς μαρτυρούν την ευαισθησία και το χιούμορ της Στέργιας. Με αυτά τα δυο εργαλεία, με τις αντένες της ενσυναίσθησης και με το σκάφανδρο του σαρκασμού, που της επιτρέπει να καταδύεται στο ζόφο και να βλέπει γύρω της, η Κάββαλου τραβά ψυχικά ενσταντανέ του κόσμου που την περιβάλλει. Φανταστείτε τα κείμενά της σαν διαδοχικά slides που αποτυπώνουν ιδέες και συναισθήματα, ή ακόμα καλύτερα, ακούστε τα αυτά τα διηγηματάκια, σαν να ανεβοκατεβαίνετε την μπάντα των FM τη νύχτα. Τραγούδια, κουβέντες, μουσικές: πολύχρωμα ηχητικά πυροτεχνήματα που εκρήγνυνται για λίγα δευτερόλεπτα, που καταυγάζουν τους νυχτερινούς ουρανούς, που ανασύρουν με το εφήμερο μεγαλείο τους την παιδικότητα: τα ορθάνοιχτα μάτια, τις κραυγές του δέους, την προσήλωση σε διάττοντα, εφήμερα θαύματα. Ένα θαύμα τη φορά, μία λάμψη τη φορά, μια short story τη φορά.

Ε, ναι, συγχωρείστε τον ενθουσιασμό μου, αλλά παρασύρθηκα από τα διηγήματα της Στέργιας. Διαβάστε τα, για να μάθετε για τον τρόφιμο του Ψυχιατρείου της Πεντέλης, με τις πιτζάμες και το βραχιολάκι, για το χρυσάφι στη σακούλα που εκλάπη αναιτίως, για τον μετανοημένο χρυσαυγίτη του λεωφορείου, για το JohnnyB, το πιο ερωτικό τραγούδι που παίχτηκε σ’ ένα κάποιο πάρτι, για το ξανθό αγοράκι στη κατασκήνωση, που η Στέργια, ή κάποιο αβατάρ της τέλος πάντων, είχε ανταλλάξει ονόματα, ματιές και χεράκια…

…διαβάστε, κυρίες και κύριοι, το βιβλίο της Κάββαλου για να μάθετε για το σύμβολο της οικογενειακής καταπίεσης, δηλαδή το βρακί της γιαγιάς, για τον Κωστή που έπεφτε τ’ ανάσκελα και κοιτούσε το βρακί ενός κοριτσιού, που μπορεί και να ήταν η ίδια η Στέργια μικρή, για ένα μωρό που κοιμάται σαν χελωνάκι, για το δεκαπεντάλεπτο δημοσιότητας, αυτό το τεταρτάκι της δόξας του Γουόρχολ, που χαρίζει μια απροσδόκητη πλημμύρα σ’ ένα παιδί…

…διαβάστε και μάθετε για το τρομακτικό φάσμα του δευτερεύοντος πνιγμού, για μια διπολική μαμά, για κάποιον Αλβανό ταξιτζή που ξενοπηδάει παραμυθιάζοντας γλυκά τη σύζυγό του, για καταπιεσμένα σκατόπαιδα και μικρούς Γύφτους, για ένα αιμάσσον λάιβ, για μια πρόταση γάμου που και απορρίφθηκε, αλλά δεν ξεχάστηκε ποτέ, για τον Γιώργο, που ήταν ο Τζορτζ ο Βήτα κι εντέλει, για να το μαζεύουμε το πράμα, διαβάστε για τις χαμένες αγάπες, φίλες και φίλοι, για τις χαμένες αγάπες ξαναλέω, για εκείνους τους ανθρώπους που διέσχισαν τη ζωή μας σαν κομήτες λούζοντάς μας στην αστραφτερή τους σκόνη, και μετά χάθηκαν από τους ουρανούς μας για πάντα.

Διαβάστε τα όλα αυτά στο βιβλίο της Στέργιας Κάββαλου, για να ακούσετε αυτό το κάτι που κλαίει ακόμα, όπως είναι ο τίτλος της συλλογής των διηγημάτων της, αυτό το κάτι που ευτυχώς ακόμα κλαίει, τεκμηριώνοντας την ανθρωπιά όχι μόνο της συγγραφέως και των ηρώων μας, αλλά όλων μας.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ

• Φεστιβάλ Δράμας