ΑΓΑΠΗ

Δεκ 01, 2013 Κινηματογράφος 0

ΑΓΑΠΗ ΟΠΩΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ

Αφιερωμένο στον πατέρα και στη γυναίκα μου

Πως μπορεί να οριστεί η έννοια της αγάπης; Τι σημαίνει η αγάπη για έναν άνθρωπο; Πως αυτή σχετίζεται με τον έρωτα; Τρία ερωτήματα που δύσκολα μπορεί να απαντήσει κανείς, αφού θα πρέπει να κάνει την ανάλυση του χαρακτήρα του, το ίδιο για το άλλο πρόσωπο, σαν να ήταν ένας αντικειμενικός παρατηρητής, για να δώσει έναν ορισμό. Μπορεί, λοιπόν, να μιλήσει μόνο υποκειμενικά, κατά συνέπεια, με το ρίσκο να πει πολλές ανακρίβειες.

Στην ταινία του Michael Haneke, «Αγάπη» («Amour»), 2012, μπορούμε να πούμε ότι φτάνουμε σε ένα σημείο που θα μπορούσαμε να δούμε την προσωπική μας ιστορία, τον εαυτό μας και τον περίγυρό μας, να ανακαλύψουμε ένα κομμάτι του πυρήνα του χαρακτήρα μας, ακόμη ένα πλέγμα από αυτό τον ιστό που περιβάλλει όλο αυτό το σύμπαν των σχέσεων που περιγράφεται με τον ασαφή όρο «αγάπη». Ο θεατής φεύγει γεμάτος σκέψεις και, για ένα χρονικό διάστημα, δεν μπορεί να μιλήσει, λόγω του ότι η εσωτερική πνευματική αναζήτησή του τον αναγκάζει να μείνει σιωπηλός και να αφουγκραστεί το δικό του, εσωτερικό μονόλογο.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Η ιστορία είναι πολύ απλή. Ο Ζορζ και η Άννα είναι ένα ζευγάρι, μεγάλοι στην ηλικία και οι δύο, ανήκουν στον πνευματικό κόσμο του Παρισιού και ζουν μόνοι τους. Κάποια στιγμή η Άννα εμφανίζει τα πρώτα σημάδια μιας πνευματικής αστάθειας. Σε λίγο παθαίνει εγκεφαλικό. Επιστρέφει στο σπίτι, δύσκολα κινείται και μιλά, πολύ πιο δύσκολα μετά το δεύτερο εγκεφαλικό, όταν η επικοινωνία είναι σχεδόν αδύνατη. Ο Ζορζ τη φροντίζει με στοργή, βοηθιέται από μια νοσοκόμα στην αρχή, μετά από δύο, αλλά αυτός είναι που προσπαθεί να την κάνει καλά. Στο τέλος ο ίδιος θα δώσει ένα τέλος σε αυτή την ιστορία.

Το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας είναι γυρισμένο σε ένα σπίτι. Είναι φανερό, λοιπόν, ότι έχουμε να κάνουμε με το αναφερόμενο του κόσμου: το σπίτι και το οικογενειακό περιβάλλον είναι ένα κομμάτι που θα μελετήσουμε και από το ποίο θα προσπαθήσουμε να βγάλουμε ένα συμπέρασμα για την κοινωνία, σε τελική ανάλυση για εμάς. Από την αρχή έχουμε να κάνουμε με ένα περιβάλλον που είναι πολύ κλειστό, σχεδόν αντικινηματογραφικό, περισσότερο θεατρικό. Ο σκηνοθέτης πρέπει να σπάσει αυτό τον κώδικα και να αναπτύξει την κινηματογραφική του αφήγηση. Εδώ είναι η πρώτη δυσκολία της ταινίας.

Βρίσκει διάφορες λύσεις. Τα πολύ κοντινά πλάνα που εγγράφουν τα ιδιαίτερα σημεία ενός χαρακτήρα, τις αντιδράσεις του άλλου. Οι μεγάλες αναμονές που μας βάζουν στην έννοια της αργής διαδικασίας, σχεδόν βιωματικής, της προσμονής μιας διαπροσωπικής επαφής. Ο ήχος ενός αφηγηματικού κομματιού που πρόκειται να ακολουθήσει. Οι επαφές των σωμάτων που μας θυμίζουν χορό. Οι αποτυπώσεις, λεπτομέρειες και γενικά πλάνα, πινάκων ζωγραφικής που βρίσκονται στον περιβάλλοντα χώρο.Λύσεις που ο Haneke προτιμά για να σπάσει τη στατικότητα του θεάτρου και να δώσει λύση, για να μπούμε στην αισθητική και την αφήγηση του κινηματογράφου.

Ακολούθως φτιάχνει ένα πρόχειρο σκιαγράφημα των χαρακτήρων του. Αυτός είναι ο κόσμος που θα μελετήσουμε και, ίσως, βγάλουμε κάποια συμπεράσματα. Αρχίζει λοιπόν να αναπτύσσει κάθε κομμάτι αυτού του ιστού και αφήνει να φανεί ένα άλλο πλέγμα με τις διαπροσωπικές σχέσεις, μεταξύ του ζευγαριού, όπως και των δύο χωριστά, με τον παλιό μαθητή της Άννας, με την κόρη τους, Εύα, με το θυρωρό και τη γυναίκα του, με τις νοσοκόμες, με το γαμπρό τους, αλλά και με δύο σύμβολα: με το νεκρό φίλο τους και με το περιστέρι που εμφανίζεται ξαφνικά. Φτιάχνει έτσι ένα σύμπαν που έχει τρεις διαστάσεις, παρομοιάζεται με την πραγματική ζωή και τελικά αποκτά μια τέταρτη διάσταση που είναι το εσωτερικό συναίσθημα του θεατή.

Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΟ ΘΕΑΤΗ

Με αυτό τον τρόπο η ταινία ξεφεύγει από μια απλή περιγραφή. Η οθόνη χύνεται στο πλήθος, μας τραβά και μας εντάσσει μέσα στην αφήγηση. Το σοκ, σε πολλά σημεία είναι αναπόφευκτο: κάποιοι ξαναζούν αυτά που έχουν ζήσει στο σπίτι τους, το θρίλερ της ενδεχόμενης επίθεσης -τελικά το όνειρο του Ζορζ-, οι σκέψεις «τι θα γίνει με εμάς όταν φτάσουμε σε αυτή την ηλικία»… όλα αυτά μας δημιουργούν μια πολύ μελαγχολική ψυχολογική κατάσταση που είναι αδιέξοδη. Στον τοίχο αυτού του αδιεξόδου υπάρχει ένα μικρό παράθυρο: ο νεκρός φίλος που μας προμηνύει το τέλος, το περιστέρι που συμβολίζει την ψυχή, αυτή της Άννας, που έρχεται και δε θέλει να φύγει, ενώ η ίδια επιθυμεί το (βιολογικό της) θάνατο.

Ο Ζορζ θα συμπληρώσει τα κενά του λόγου της Άννας, η οποία με την επαναλαμβανόμενη φράση «πόνος», σε μεριστικό άρθρο στη γαλλική γλώσσα, άρα μιλάει για ένα μέρος του πόνου, για αυτόν που υπάρχει στον ψυχικό της κόσμο, με το δικό του λόγο, λέγοντας μια παιδική ιστορία. Αυτή η συμπλήρωση του ενός λόγου με τον άλλον, απαλύνει τον πόνο και έρχεται αβίαστα η λύτρωση που καλείται να δώσει ο ακόμα ερωτευμένος σύζυγός της, η ευθανασία. Την πνίγει με το μαξιλάρι, κλαίει και πονά για αυτό που έχασε, ο θεατής συμμετέχει στη συγκίνηση, οι δύο κόσμοι -αυτός της ταινίας και αυτός του θεατή- ενώνονται σε ένα θεϊκό δεσμό, φτιάχνοντας μια κοσμογονία που μόνο ένας μεγάλος δημιουργός, γνώστης της φιλοσοφίας και της ψυχολογίας μπορεί να φτιάξει.

Έρχεται η λύτρωση. Τη στολίζει. Δε βλέπουμε το στολισμό της νεκρής, την έχουμε δει στην αρχή της ταινίας, αυτός υπονοείται. Θα δούμε όμως το συντετριμμένο Ζορζ να γράφει ένα γράμμα -αποσπάσματα του οποίου διαβάζουμε, ικανά να καταλάβουμε τις ψυχικές του δονήσεις, χωρίς να διευκρινίζεται που το στέλνει και για ποιον το γράφει, αν, τελικά, είναι ένας ιδιοφυής μονόλογος-, να πολεμά να πιάσει το περιστέρι, το οποίο να έρχεται για δεύτερη φορά από το ίδιο παράθυρο, να μην μπορεί να το πνίξει με το παλτό που το έχει πιάσει, αλλά να το αγκαλιάζει. Να φεύγει μαζί του, μαζί με την ψυχή της Άννας, σε υγιέστατη κατάσταση, αφού είναι νεκρή και αναπαριστά πλέον την ψυχή της, συνέχεια του περιστεριού, την ίδια στιγμή που ο Ζορζ είναι κουρασμένος, με τα 80 χρόνια του να το βαραίνουν. Η Άννα μόλις έχει μπει στον κόσμο των νεκρών.

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΥ

Φεύγουν. Κανένας δεν ξέρει που πηγαίνουν. Εδώ έχουμε μια ευφυέστατη απάντηση σε δύο ταινίες: στην «Η θάλασσα μέσα μου», του Αμενάμπαρ, και στη «Million dollar baby», του Κλιντ Ίστγουντ. Στην πρώτη έχουμε μια άτολμη ευθανασία, που παρακαλά ο ετοιμοθάνατος, σχεδόν εκλιπαρεί, στη δεύτερη έχουμε μια απαίτηση που εκπληρώνεται και την αυτοτιμωρία του δρώντα προσώπου. Εδώ έχουμε την απόλυτη συμφιλίωση, την εκπλήρωση της αγάπης, την αφοσίωση, τον πόνο, τον έρωτα που συνεχίζεται και μετά το θάνατο. Ο Haneke μας λυτρώνει και μας ανακουφίζει, χαμογελά και αλαφραίνει το βάρος του θανάτου, μας συμφιλιώνει με την απώλεια.

Ο Χρυσός Φοίνικας των Κανών και η υποψηφιότητα για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, δεν οφείλονται μόνο στις εκπληκτικές ερμηνείες του Jean-Louis Trintignant, της Emmanuelle Riva και της Isabelle Huppert, αλλά και στη θαυμάσια δημιουργία χαρακτήρων του σκηνοθέτη-σεναριογράφου, ο οποίος βάζει τη μονογραφή του σε ένα θαυμάσιο αριστούργημα παγκόσμιας ακτινοβολίας και εμβέλειας.

Τελειώνοντας θα προσπαθήσουμε να δώσουμε έναν ορισμό της αγάπης, το δικό μας, παραθέτοντας λέξεις που η ίδια η ταινία μας επέβαλλε: εμπλοκή, αφοσίωση, έρωτας, φροντίδα, πόνος, δοκιμασία, συναίσθημα, δάκρυ, απελπισία, χαρά, επικοινωνία, κατανόηση, είναι οι πρώτες που μου έρχονται, στο μέλλον, όταν την ξαναδούμε θα μας έρθουν και άλλες, είναι σίγουρο.

ΑΓΑΠΗ

(AMOUR)

Σκηνοθεσία: Michael Haneke

Σενάριο: Michael Haneke

Φωτογραφία: Danius Khondjii

Μοντάζ: Nadine Muse, Monika Willi

Ήχος: Jean-Pierre Laforce, Guillaume Sciama

Μουσική: Alban Sautour, Alexandre Tharaud

Κοστούμια: Catherine Leterrier

Σκηνικά: Susanne Haneke

Μέικαπ: Guillaume Castagne, Frederic Laine, Isabelle Lequeux, Thi Thanh Tu Nguyen, Lydia Pujols, Alice Robert

Οπτικά εφέ: Arnaud Fouquet, Julien Meesters

Εδικά εφέ: Yves Domenjoud, Olivier Gleyze

Παραγωγή: Margaret Menegoz, Stefan Arndt, Veit Heiduschka, Michael Katz

Παίζουν: Jean-Louis Trintignant (Ζορζ), Emmanuelle Riva (Άννα), Isabelle Huppert (Εύα), Alexandre Tharaud (Αλέξανδρος), William Shimell (Τζόφ), Ramon Agirre (θυρωρός), Rita Blanco (σύζυγος θυρωρού), Carole Franck (πρώτη νοσοκόμα), Dinara Drukarova (δεύτερη νοσοκόμα), Laurent Capelluto (αστυνομικός), Jean-Michel Monroc (αστυνομικός), Suzanne Schmidt (γειτόνισσα)

Χώρα παραγωγής: Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία

Έτος παραγωγής: 2012

Είδος: δράμα

Διάρκεια: 127΄

Χρώμα: έγχρωμη

Ημερομηνία εξόδου: 4/10/2012.

Γιάννης Φραγκούλης