«ΑΤΡΕΙΔΕΣ» Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Αυγ 29, 2023 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΟΣ

«Ατρείδες» η επιστροφή: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η υπόθεση του μύθου της τριλογίας «Ορέστεια», του Αισχύλου, είναι σε περίληψη αυτό το θεατρικό έργο. Εδώ εμπλουτίζεται από το υλικό των τραγωδιών «Ιφιγένεια εν Αυλίδι», του Ευριπίδη, «Αγαμέμνων», του Αισχύλου, και «Ηλέκτρα», του Σοφοκλή. Η μετάφραση είναι του Κ. Χ. Μύρη, ψευδώνυμο του κριτικού θεάτρου Κώστα Γεωργουσόπουλου. Η παράσταση, «Ατρείδες» η επιστροφή, αφηγείται με ενιαίο και σύγχρονο τρόπο τον περίφημο και εμβληματικό μύθο των Ατρειδών. Διερευνά τον απόλυτο και αέναο αγώνα ανάμεσα στη θηλυκή και την αρσενική δύναμη. Επίσης τη συνεχή διεκδίκηση της εξουσίας. Ο αρχετυπικός μύθος των Ατρειδών εμπνέει ακόμα και στη σημερινή εποχή τη σύγχρονη ψυχανάλυση. Γίνεται το μέσο για να πλησιάσουμε τεράστια και διαχρονικά ερωτήματα. Επιβολή, θυσία, ευθύνη, εκδίκηση, απελπισία, λύτρωση, πάθος, πτώση και πολλά ακόμα θέματα αναπτύσσονται μέσα από την ποίηση των αρχαίων τραγικών. Ακόμη, τη σοφία της παραδοσιακής  ποίησης αφού πολλά από τα χορικά έχουν αντικατασταθεί από την πλούσια λογοτεχνική πηγή. Τέλος, μέσα από την προσέγγιση και την ποιητική ματιά του Ρίτσου, η παράσταση αγγίζει καθαρά υπαρξιακά ερωτήματα τοποθετώντας τη σε μια σύγχρονη φιλοσοφική διάσταση του μύθου.

«ΑΤΡΕΙΔΕΣ» Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ: Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Το έργο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο θυσιάζεται η Ιφιγένεια για να σαλπάρουν τα καράβια των Ελλήνων, με σκοπό να εκστρατεύσουν και να καταλάβουν την Τροία. Η μάχη είναι μεταξύ του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας: θα πρέπει η κόρη τους να θυσιαστεί ή όχι; Τη χρωστά αυτή να πληρώσει για την Ελένη; Γιατί ο Αγαμέμνονας να μπει μπροστά σε αυτή τη μάχη; Τι σημαίνει αυτό για τους Έλληνες; Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις είναι το έργο που παρουσιάζεται.

Στην αντίθεση μεταξύ της Κλυταιμνήστρας και του Αγαμέμνονα βρίσκουμε τη μάχη ανάμεσα στην μητριαρχία και την πατριαρχία. Η δεύτερη θέλει να επικρατήσει γιατί οι συνθήκες ήδη έχουν ωριμάσει. Η μητριαρχία όμως αντιστέκεται. Ο λόγος της Κλυταιμνήστρας είναι αιχμηρός και λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Όμως ο λόγος του Αγαμέμνονα είναι αυτός που έχει βαρύτητα. Μπορεί να μην πείθει τη γυναίκα του, αλλά η κόρη του ακολουθεί αυτό που της λέει ο πατέρας της και πάει στο θυσιαστήριο. Είναι η πρώτη ήττα της μητριαρχίας.

«ΑΤΡΕΙΔΕΣ» Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ: ΤΟ ΥΣΤΕΡΙΚΟ

Η Κλυταιμνήστρα, τη στιγμή που βλέπει την κόρη της να βαδίζει στο θάνατο, βρίσκεται σε ένα υστερικό σοκ. Αυτό δε φαίνεται στη σκηνή. Το πρόσωπό της είναι, κατά συνέπεια, σχετικά ψεύτικο. Αντίθετα, ο Αγαμέμνονας και η Ιφιγένεια είναι ο εαυτός τους. Ο πρώτος με το στόμφο του βασιλιά και η δεύτερη με την υποταγή σε έναν πατέρα που θαυμάζει.

Το πρώτο μέρος της παράστασης «Ατρείδες» η επιστροφή, καταλήγει δομώντας ένα πρόσωπο για τον Αγαμέμνονα και ένα άλλο για την Κλυταιμνήστρα. Είμαστε έτοιμοι να πάμε στην επιστροφή του βασιλιά από την Τροία, νικητή και τροπαιούχου, πλέον. Τα πρόσωπα μεταμορφώνονται με πολύ πειστικό τρόπο. Η Ιφιγένεια γίνεται Ηλέκτρα και είναι όντως αυτός ο χαρακτήρας. Ο βοηθητικός χαρακτήρας μεταλλάσσεται συνεχώς με μεγάλη πιστότητα.

Έχουμε ένα θέμα να παρατηρήσουμε: Η Ιφιγένεια υποστηρίζει τη δομή του χαρακτήρα του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Το ίδιο συμβαίνει και με την Ηλέκτρα. Η δεύτερη θα σηκώσει και τον Ορέστη. Κατά συνέπεια, η Ιφιγένεια και η Ηλέκτρα είναι τα δεύτερα πρόσωπα, ενώ το τέταρτο πρόσωπο παίρνει συνεχώς νέες μορφές. Αυτό θα πρέπει να το έχουμε συνεχώς στο νου μας για να παρατηρήσουμε τη δομή και τη δύναμη του κάθε χαρακτήρα.

«ΑΤΡΕΙΔΕΣ» Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ: Ο ΦΟΝΟΣ

Στο δεύτερο μέρος ο Αγαμέμνονας επιστρέφει νικητής, πιο πλούσιος και με μια σκλάβα που είναι και ερωμένη του. Η Κλυταιμνήστρα έχει σχεδιάσει καλά το τι θα κάνει. Ο Αίγισθος είναι ο εραστής της, έχει κάνει τρία παιδιά μαζί του. Ο Αγαμέμνονας θα πρέπει να πεθάνει, έτσι η Κλυταιμνήστρα θα πάρει την εκδίκησή της. Ο Αίγισθος υπονοείται. Η Κλυταιμνήστρα είναι χαρούμενη που έχει σκοτώσει τον άντρα που ήταν η αιτία να πεθάνει η κόρη της, με τη βοήθεια του εραστή της. Το δείχνει. Ο Αίγισθος δεν είναι τίποτε άλλο από το πιόνι της Κλυταιμνήστρας, το όνομά του, με το πρώτο συνθετικό «Αίγις» μας παραπέμπει στην αίγα, είναι το δέρμα που επικυρώνεται η εξουσία, δηλαδή υπό την αιγίδα της βασίλισσας Κλυταιμνήστρας. Σε αυτή την περίπτωση η ηθοποιός είναι αυτή η Κλυταιμνήστρα που στην πραγματικότητα έχει δράσει. Ο λόγος είναι στην Ηλέκτρα που κλαίει για την κακή μοίρα της. Εδώ η μητριαρχία θριαμβεύει, τουλάχιστον προς στιγμή.

Αυτό το μέρος της παράστασης «Ατρείδες» η επιστροφή προετοιμάζει το τρίτο και τελευταίο. Ο Ορέστης έχει έρθει και κανείς δεν το γνωρίζει. Το μαντείο των Δελφών του έχει πει να πάρει την εκδίκησή του μόνος του, για το θάνατο του πατέρα του. Απομακρύνεται από αυτό το ρόλο, όμως δεν μπορεί να τον ξεχάσει. Χρωματίζει τη φωνή του έτσι όπως πρέπει. Μπαίνει στο ρόλο του, δίνει τη μάχη του, σκοτώνει τον Αίγισθο και, τελικά, τη μάνα του. Τελικά, η μητριαρχία νικιέται. Ο Ορέστης δικαιώνεται και εδώ έχουμε το νέο σύνδρομο. Αν η Ηλέκτρα προσδιορίζει το σύνδρομο κόρης-πατέρα, ο Ορέστης προσδιορίζει τη νομιμότητα της βίας που θα εξασκήσει πλέον το κάθε κράτος στον πολίτη. Η κρατική βία νομιμοποιείται. Είναι ανοιχτός ο δρόμος, μέσω του συνδρόμου του Ορέστη, να φτάσουμε στην έντονα καταπιεστική βία που γνωρίζουμε πλέον στο δυτικό κόσμο. Το κράτος είναι εδραιωμένο, ελέω  Θεώ, και η βία νομιμοποιείται από αυτό το μύθο και τη θεϊκή δύναμη, με την οποία συνδέεται.

«ΑΤΡΕΙΔΕΣ» Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ: Η ΒΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Η σύγκρουση του Ομήρου με την Κλυταιμνήστρα είναι αυτή ενός άντρα με μια γυναίκα. Δεν είναι όπως αυτή μεταξύ του γιού και της μητέρας. Ο ηθοποιός είναι ο Όμηρος, είναι στιβαρός και αποφασιστικός όταν πρέπει. Η Κλυταιμνήστρα είναι δυνατή και, απότομα, πέφτει και δεν έχει δύναμη. Η στιγμή που σκοτώνεται από το γιό της είναι σα μια οποιαδήποτε στιγμή, δεν είναι μια υψηλή στιγμή που θα είναι σταθμός για τη ζωή της. Πρόκειται να πεθάνει, αλλά δεν το δείχνει, δεν παθαίνει αυτό το σοκ που δικαιολογεί την ψυχολογική κατάστασή της. Φτάνουμε στο πρόβλημα που είχαμε στο πρώτο μέρος. Σε γενικές γραμμές οι άλλοι χαρακτήρες αποδίδουν το μύθο όπως αυτός θα έπρεπε να είναι.

Στον κινηματογράφο έχουμε τις ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου που αφηγούνται με το δικό τους τρόπο το μύθο των Ατρειδών. Η αφηγηματική γραμμή από τη γέννηση μέχρι το θάνατο, περικλείει σημεία της ελληνικής ιστορίας. Ο θεατής μπορεί, με αφορμή αυτή την αφήγηση, να φτιάξει το δικό του ιστορικό αφήγημα. Σε αυτό το έργο γίνεται κάτι ανάλογο. Αλλά εδώ ελάχιστα «πειράζεται» ο αρχαίος μύθος. Αυτό που έχει αποδοθεί με άλλο τρόπο είναι ο χρωματισμός των χαρακτήρων, κάτι που έχει να κάνει με τη σκηνοθετική απόδοση αυτών μύθων.

Το τέλος, όπου ο Ορέστης θα πρέπει να εκτεθεί στις ερινύες, είναι εντελώς διαφορετικό. Σε ένα τραπέζι ο Ορέστης, η Ηλέκτρα, ο Αγαμέμνονας και η Κλυταιμνήστρα τρώνε. Είναι σα να μην έχει πεθάνει κανείς. Το ερώτημα είναι γιατί γίνονται όλα αυτά, συγκρούσεις, πόλεμος, θυσίες. Απάντηση εύκολη δεν υπάρχει. Ο θεατής θα πρέπει να βρει τη δική του. Το έργο είναι ανοιχτό προς κάθε ερμηνεία και αυτό είναι εξαιρετικό.

«ΑΤΡΕΙΔΕΣ» Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Σκηνοθεσία: Γιάννης Μαργαρίτης

Μουσική: Δημήτρης Οικονομάκης

Δραματουργική σύνθεση: Γιάννης Μαργαρίτης

Σκηνικός χώρος: Αλεξάνδρα Καψάλα

Κοστούμια: Αλεξάνδρα Καψάλα

Παίζουν: Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος (Αγαμέμνων), Χρυσάνθη Δούζη (Κλυταιμνήστρα), Ιοκάστη Αγαυή Παπανικολάου (Ιφιγένεια, Ηλέκτρα), Γιάννης Χαρκοφτάκης (Ορέστης, λοιποί ρόλοι)

Παραγωγή: ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καλαμάτας

Θέατρο: Ανοιχτό θέατρο Μάνος Κατράκης, Συκιές, Θεσσαλονίκη

Ημερομηνία παράστασης: 27/8/2023.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΑΡΘΡΩΝ

Διαβάστε τις κριτικές θεάτρου που έχουμε δημοσιεύσει

Δείτε τα βίντεο που έχουμε δημιουργήσει

• Κριτικές θεάτρου