filmandtheater ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ (Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΝΜΠΑΣ)

ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ (Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΝΤΟΝΜΠΑΣ)

Ιούλ 30, 2017 Κινηματογράφος 0

ENTUΖΙΑΖΜ-SIMFONIYA DONBASSA

του Γιάννη Φραγκούλη

Στις 27/7/2017 στις κινηματογραφικές αίθουσες. Μετά από την ανάγνωση αυτής της κριτικής μπορείτε να διαβάσετε κριτικές άλλων κριτικών κινηματογράφου.

Μία ταινία για το παρόν και το μέλλον της Σοβιετικής Ένωσης είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Στον «Ενθουσιασμό», με δεύτερο τίτλο «Η συμφωνία του Ντονμπάς», του Dziga Vertov, βλέπουμε να ολοκληρώνεται με επιτυχία ένα τέτοιο δύσκολο εγχείρημα. Η ταινία μας μιλά για το πώς μπορεί να αναπτυχθεί η Σοβιετική Ένωση, για το όχημα αυτής της ανάπτυξης, για το λαό της που θα πρέπει να περιφρουρήσει τα οικονομικά σχέδια και να προσπαθήσει να τα υπερβεί.

To 1929 o Vertov έχει ολοκληρώσει τα γυρίσματα της ταινίας του «Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή» («Chelovek s kino-apparatom»), την ταινία που σημάδεψε την παγκόσμια ιστορία του κινηματογράφου, εισάγοντας ένα άλλο είδος μοντάζ, το οποίο αναπτύχθηκε παράλληλα με αυτό του Eisenstein, ουσιαστικά μία άλλη λογική για τη δόμηση της ταινίας, σε επίπεδο του μοντάζ, και της αντιληπτικότητας του θεατή. Δύο χρόνια αργότερα κάνει αυτή την ταινία, την επόμενή του, η οποία δεν έχει την ίδια δομή με την προηγούμενη, με άλλα λόγια θεωρητικά βλέπουμε να μην υπάρχει σταμάτημα των γυρισμάτων, το κατ, την ολική άρνηση του μοντάζ, αν και αυτό προϋπάρχει, πριν να ξεκινήσουν τα γυρίσματα, είναι στο μυαλό του σκηνοθέτη, σε όλες το τις ταινίες.

Ας δούμε ποια είναι η άποψη του Vertov για αυτό που ονόμασε ο ίδιος kino-pravda ή κινηματογράφος-αλήθεια ή κινηματογράφος-μάτι. Αναφέρει: «Το αληθινό χωρίς φκιασίδια.

Εάν το kino-pravda είναι η αλήθεια που έχει δειχθεί σύμφωνα με τα μέσα του κινηματογραφικού ματιού, τότε η εικόνα ενός τραπεζίτη δε θα είναι αυθεντική παρά αν μπορέσουμε να τραβήξουμε τη μάσκα του και, πίσω από τη μάσκα να φανεί ο κλέφτης.

Δεν υπάρχει παρά ένας τρόπος να του τραβήξουμε τη μάσκα, να τον παρατηρούμε τακτικά, σαν καταφερτζήδες, να το φωτογραφίζουμε απροσδόκητα και εν αγνοία του. Για παράδειγμα, με απόκρυψη και έγκαιρα, η κάμερα να είναι εκεί, να διαθέτουμε ευαίσθητο φιλμ, φακούς πολύ φωτεινούς, υπέρυθρο υλικό, για τις νυκτερινές λήψεις ή για άσχημες συνθήκες φωτισμού, και να καμουφλάρουμε τη μηχανή για να είναι αθόρυβη. Όλα αυτά θα πρέπει να τα έχουμε σε άμεση και συνεχή διαθεσιμότητα, έτοιμοι να τραβήξουμε, για να αποθανατίσουμε τη στιγμή. (…)

Όλα αυτά συμβαίνουν όταν ένας άνθρωπος υποδύεται ένα ρόλο διαφορετικό από το αληθινό του πρόσωπο. Όμως αν πάρουμε έναν επαγγελματία ηθοποιό που παίζει ένα πρόσωπο στη σκηνή και τον τραβάμε με τις κινηματογραφικές μεθόδους του κινηματογράφου-μάτι, θα ανακαλύψουμε ότι τραβάμε συγχρόνως τις συνάφειες και τις αντιθέσεις ανάμεσα στον άνθρωπο και τον ηθοποιό, όπως επίσης την τέλεια συμφωνία και την παραφωνία ανάμεσα στα αισθήματά του και στο λόγο του.

Να δείξουμε τον Ιβάνωφ στο ρόλο του Πτερώβ, σύμφωνα με την τεχνική του κινηματογράφου-μάτι, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να το δείξουμε ως άνθρωπο στη ζωή και ηθοποιό στη σκηνή, να προσέχουμε να μην μπερδεύονται η ηθοποιία του στο θέατρο και η συμπεριφορά του στη ζωή του και το αντίστροφο. Δεν είναι ο Πετρώβ απέναντί σας, αλλά ο Ιβάνωφ που ερμηνεύει τον Πετρώβ.

Αν ένα αληθινό και ένα ψεύτικο μήλο κινηματογραφηθούν με τέτοιο τρόπο που θα ήταν αδύνατον να τα ξεχωρίσεις στην οθόνη, αυτό δεν είναι επιδεξιότητα αλλά ανικανότητα: αδυναμία να φωτογραφίζετε. Το αληθινό μήλο θα πρέπει να κινηματογραφηθεί με τέτοιο τρόπο που καμία σύγχυση να μην είναι δυνατή. Θα πρέπει να φαίνεται τόσο αληθινό που θα μπορούσαμε να το γευτούμε, αντίθετα με το ψεύτικο, το οποίο δεν μπορούμε να το φάμε: ένας ταλαντούχος φωτογράφος καταλαβαίνει αυτά τα πράγματα αρκετά εύκολα.».

Αυτή τη θεωρητική προσέγγιση τη βλέπουμε πολύ καλά στον «Άνθρωπο με την κινηματογραφική μηχανή». Είναι το αποτέλεσμα των ερευνών και πειραματισμών του από το 1922 μέχρι το 1925, με την παραγωγή 36 ταινιών. Στον «Ενθουσιασμό» βλέπουμε ότι ο Vertov έχει προχωρήσει λίγο πιο πέρα. Χρησιμοποιεί το μοντάζ των αντιθέσεων για να παράξει μία ιδέα. Το εκκλησίασμα, από τη μία, η εργαζόμενη γυναίκα, από την άλλη, ο ράθυμος άντρας που είναι ανήμπορος λόγω μέθης σε αντίθεση με αυτούς που παλεύουν για ένα καλύτερο αύριο. Οι παλιές ιδέες πεθαίνουν, οι καινούργιες έρχονται. Οι μοναχικοί άνθρωποι που προσπαθούν μόνοι τους, από τη μία, η συλλογικότητα των κολχόζ, από την άλλη.

Στο τέλος ο στόχος επιτυγχάνεται και όλοι είναι ενθουσιασμένοι και χαρούμενοι. Τα τραγούδια και οι χοροί παίρνουν τη θέση της εργατικής κίνησης και του ήχου του εργοστασίου. Η βιομηχανία είναι δίπλα στην αγροτική παραγωγή, τη βοηθά και βοηθιέται από αυτήν. Ο Vertov διαλέγει μία πόλη της Ουκρανίας που ήταν από το 1600 οικονομικό κέντρο, όμως η οικονομία της ήταν κυρίως αγροτική. Τώρα αλλάζει και εκβιομηχανίζεται με γρήγορους ρυθμούς. Οι εξαγωγές έρχονται, η οικονομία στη Σοβιετική Ένωση ανορθώνεται.

Τίθεται όμως το ερώτημα: που σε όλα αυτά είναι ο άνθρωπος με τις ιδιαιτερότητές του; Ο σκηνοθέτης κάνει μόνο νύξεις για αυτό το θέμα. Τα φουτουριστικά σχέδια που περνούν μπροστά μας, δείχνουν τη διάθεση κατεύθυνσης. Οι γραμμές που συγκλίνουν και καταπιέζουν τον άνθρωπο έρχονται από το γερμανικό εξπρεσιονισμό, ας θυμηθούμε «Το εργαστήρι του Δρ. Καλιγκάρι». Εδώ ο άνθρωπος πιέζεται για «καλό σκοπό», για να πετύχει το οικονομικό πλάνο. Από εδώ μπορούμε να προεκτείνουμε την προβληματική του Vertov και να δούμε ότι η ψυχή του ανθρώπου εξακολουθεί να μην είναι ελεύθερη, είναι τόσο απελευθερωμένη όσο της επιτρέπει το σύστημα στο οποίο ζει. Μήπως το ότι δεν είχε δει, το σοβιετικό μοντέλο, τον άνθρωπο σα μία ξεχωριστή οντότητα και σαν ένα μέρος ενός συνόλου, συγχρόνως, μήπως αυτή ήταν μία από τις αιτίες της κατάρρευσής του;

Πάντως για αυτά τα ερωτήματα, για την απαίτηση της κατάκτησης της συλλογικής εργασίας, για την ανάδειξη του νέου, για την πρόοδο μιας κοινωνίας, ζητήματα που ακόμα υπάρχουν και παραμένουν άλυτα, για όλα αυτά, αυτή η ταινία μένει επίκαιρη και δροσερή, παρά τις τόσες δεκαετίες που έχουν περάσει από πάνω της.

ΑΛΛΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Κριτική Χρήστος Μήτσης (Αθηνόραμα)

Πλήρης αξιοποίηση των γωνιών λήψης, εικαστική σύνθεση των κάδρων, δυναμικό μοντάζ και βιομηχανικοί θόρυβοι που μετατρέπονται σε μοντέρνα μουσική συμφωνία συνθέτουν ένα περίτεχνο οπτικοακουστικό δοκίμιο με ιδεολογικο-πολιτικές κορόνες, αλλά ρηξικέλευθη εκμετάλλευση των κινηματογραφικών δυνατοτήτων. Τελικά, αυτό που στην ουσία σκηνοθετεί ο Βερτόφ εδώ είναι ένα διπλό ιστορικό άλμα: από την παλιά, αντιδραστική Ρωσία στην εκσυγχρονιστική Σοβιετική Ένωση και από τη φεουδαρχική εποχή στον αιώνα της μηχανής και της προόδου… Περισσότερα