ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΜΟΣ

Απρ 06, 2016 Κινηματογράφος 0

Ο διευθυντής φωτογραφίας (director of photography) µετατρέπει το γραπτό κείµενο του σεναρίου και το όραµα του σκηνοθέτη σε κινούµενες εικόνες. Τεχνικές φωτισµού και κάµερας συνδυάζονται για να αποδώσουν την ιστορία οπτικά. Ο διευθυντής φωτογραφίας είναι υπεύθυνος για την επιλογή του φιλµ, του εξοπλισµού φωτισµού την επιλογή των φακών της κάµερας. Ο διευθυντής φωτογραφίας επίσης συµφωνεί για την επιλογή των κοστουµιών, το στιλ των µαλλιών, το µακιγιάζ και συνεργάζεται στενά µε τον key grip, τον ηλεκτρολόγο (gaffer) και το χειριστή της κάµερας (camera operator).

Ο χειριστής κάµερας (camera operator) είναι υπόλογος στο σκηνοθέτη και στο διευθυντή φωτογραφίας για ότι αφορά τη σύνθεση, την εστίαση και την κίνηση της κάµερας. Οτιδήποτε έχει σχέση µε αυτό που βλέπει η κάµερα και αποτυπώνεται στο φιλµ είναι δικιά του ευθύνη. Είναι απ’τα λίγα άτοµα στο επιτελείο μίας κινηµατογραφικής λήψης που µπορεί να απορρίψει µια λήψη σαν λανθασµένη ή να ζητήσει διακοπή.

Ο υπεύθυνος κίνησης της κάµερας (key grip) συνεργάζεται µε το διευθυντή φωτογραφίας και το σκηνοθέτη κάθε φορά που πρέπει να γίνει κίνηση της κάµερας. Απ’τους σηµαντικότερες δουλειές του είναι η υλοποίηση της κίνησης της κάµερας χρησιµοποιώντας dolly ή γερανό (grane, boom, jib).

Ο ηλεκτρολόγος της παραγωγής (gaffer) συνεργάζεται µε το διευθυντή φωτογραφίας για ότι έχει σχέση µε τον φωτισµό, τη συντήρηση και την επιλογή του. Ύστερα από συνεννόηση µε το διευθυντή φωτογραφίας ρυθµίζει τη στάθµη (ένταση) κάθε φωτιστικού.

ΦΩΤΙΣΜΟΣ

Ο φωτισµός χρησιµοποιείται, από τεχνικής άποψης, γιατί είναι απαραίτητος για την έκθεση του φιλµ και τη λειτουργία της κάµερας και από καλλιτεχνική και αφηγηµατική, άποψη για τη δηµιουργία ατµόσφαιρας και διάθεσης, όπως επίσης και για τη δηµιουργία προοπτικής, τον προσδιορισµό της ώρας, τη δηµιουργία αρµονίας µεταξύ της δράσης και των αντικειµένων µιας σκηνής. Πρώτα προσδιορίζεται η ατµόσφαιρα που θέλουµε να δηµιουργηθεί, χρησιµοποιώντας την κατάλληλη ένταση και το κατάλληλο χρώµα.

Έτσι, για παράδειγμα, για µια ψυχρή, θλιβερή ατµόσφαιρα χρησιµοποιούµε ένα ωχρό γκρι µπλε φωτιστικό χωρίς fill light πετυχαίνοντας έτσι έντονες σκιές.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ

Σκληρότητα: Λέµε ότι ο φωτισµός είναι «σκληρός» (hard light) όταν προέρχεται από µια έντονη πηγή και δηµιουργεί έντονες σκιές. Το φως µίας ηλιόλουστης ηµέρας και το φλας της φωτογραφικής µηχανής είναι χαρακτηριστικά παραδείγµατα. Ο φωτισµός είναι «απαλός» (soft light) όταν προέρχεται από µία µεγάλη πηγή διάχυσης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα οι σκιές να είναι λιγότερο ορατές ή να µη διακρίνονται καθόλου. Οι λαµπτήρες φθορισµού, µια συννεφιασµένη µέρα είναι παραδείγµατα απαλού φωτισµού.

Ένταση (φωτεινότητα, intensity, brightness): Είναι η ποσότητα του φωτός που πέφτει σε µία επιφάνεια. Μονάδα µέτρησης είναι το lux, lumens. Οι φωτογράφοι χρησιµοποιούν φωτόµετρα χειρός για να υπολογίσουν την ένταση του φωτισµού.

Χρώµα: Ένας ποιοτικός τρόπος µέτρησης του φωτισµού είναι η θερµοκρασία χρώµατος (color temperature), η οποία υπολογίζεται σε βαθµούς Kelvin. Έτσι για κάθε χρώµα του φάσµατος αντιστοιχούµαι µία θερµοκρασία. Για παράδειγµα το χρώµα που εκπέµπει ένας λαµπτήρας βολφραµίου αντιστοιχεί στους 3200 Κ και βρίσκεται κοντά στην πορτοκαλί περιοχή του φάσµατος του φωτός. Ενώ το φως ηµέρας βλέπουµε να αντιστοιχεί σε µια θερµοκρασία χρώµατος 5500 Κ κοντά στην µπλε περιοχή του φάσµατος.

Είδη φωτισµού: Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι επαγγελµατικών φωτιστικών. Είναι τα φωτιστικά εσωτερικού χώρου (indoor lights) (ισοσταθµισµένα ως προς τους λαµπτήρες βολφραµίου) και τα φωτιστικά εξωτερικού χώρου (outdoor lights), ισοσταθµισµένα ως προς το φως ηµέρας. Οι δύο αυτές κατηγορίες αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικές περιοχές του χρωµατικού φάσµατος.

Τοποθέτηση του φωτισµού: Η πιο βασική µορφή τοποθέτησης των φωτιστικών σε µία κινηµατογραφική ταινία είναι ο φωτισµός τριών σηµείων. Ο φωτισµός τριών σηµείων περιλαµβάνει το βασικό φωτιστικό ή πρωταρχική πηγή φωτισµού (key light). Το χρώµα του είναι λευκό και η τοποθέτηση συνήθως είναι σε γωνία 30-45⁰ µε την κάµερα.

Το δεύτερο φωτιστικό είναι το φωτιστικό γεµίσµατος (fill light) τοποθετείται σε αντίθετη κατεύθυνση απ’αυτή που βρίσκεται το βασικό φωτιστικό. Σκοπός του είναι να απαλύνει τις σκιές. Η ένταση του είναι το 40% του βασικού φωτιστικού.

Το τρίτο φωτιστικό είναι το πίσω φωτιστικό (back light). Το πίσω φωτιστικό χρησιµοποιείται συνήθως για να διαχωρίσει το χαρακτήρα ή το αντικείµενο από το σκηνικό.

Ο φωτισµός δηµιουργεί την ατµόσφαιρα, αναπτύσσει τους χαρακτήρες, αποκρύπτει ή αναδεικνύει λεπτοµέρειες και βάζει τους θεατές µέσα στην πλοκή της ιστορίας. Η σωστή χρησιµοποίηση του φωτισµού µπορεί να δώσει έξοχα αποτελέσµατα στην παραγωγή µίας κινηµατογραφικής ταινίας.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ

Ο φωτισμός είναι ένας απ’τους σημαντικότερους παράγοντες που προσδιορίζουν την αισθητική μίας ταινίας. Αυτό μπορούμε να το δούμε σε διάφορες ταινίες, μέσα στη διεθνή κινηματογραφική παραγωγή και από εκεί μπορούμε να βρούμε κάποια παραδείγματα ή κάποιες επιρροές όσον αφορά στην αισθητική πρόταση του σκηνοθέτη. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο διευθυντής φωτογραφίας και ο οπερατέρ είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν την αισθητική πρόταση του σκηνοθέτη, ο οποίος έχει την τελική ευθύνη για την ταινία.

Θα δούμε σε μία ταινία φιλμ νουάρ σκληρούς φωτισμούς, σκιές που κυριαρχούν στο περιβάλλον, έντονη αντίθεση μεταξύ του φωτισμένου και του σκιερού μέρους. Σε μία ρομαντική κομεντί ο ισομερής φωτισμός επικρατεί, σχεδόν σε όλες τις σκηνές επικρατεί η ισομέρεια του φωτός και η ικανοποιητική φωτεινότητα. Κάτι ανάλογο έχουμε σε μία κωμωδία ή σε μία ερωτική ταινία, όμως στις ερωτικές σκηνές θέλουμε κάποιες φορές να υπονοήσουμε κάτι, για να μπορέσει η φαντασία του θεατή να λειτουργήσει. Στις πολιτικές ταινίες η σκληρότητα του φωτός πρέπει να είναι τέτοια που η αντίθεση φωτός και σκιάς να έχει να κάνει με την ιδεολογική αντίθεση που υπάρχει στην ταινία.

Στις ταινίες όπου το φυσικό περιβάλλον ή το πραγματολογικό επικρατούν, εκεί θα ήταν περίεργο να έχουμε ένα έντονα τεχνικά δημιουργημένο, σα να είχαμε κάνει τη φωτογράφηση σε ένα στούντιο. Αυτό ισχύει σε ταινίες όπως είναι αυτές του νεορεαλισμού, του free cinema, του direct cinema και, φυσικά, στα ντοκιμαντέρ. Παρόλα αυτά, ο φωτισμός δε θα πρέπει να είναι τέτοιος που να δημιουργεί πρόβλημα στην ανάδειξη του θέματος. Θα πρέπει να υπάρχει μία ισορροπία μεταξύ του αυστηρά τεχνικώς  δημιουργημένου και της φωτογράφησης χωρίς καμία επεξεργασία. Θα πρέπει να φαίνεται ότι δεν έχει γίνει κάποια επεξεργασία, ακόμα και αν έχει γίνει, και ότι αυτές οι λήψεις αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα.

Ο φωτισμός βοηθά και στην αφήγηση που η ταινία θέλει να θεμελιώσει. Το θέμα φωτίζεται όταν είναι στο κέντρο του ενδιαφέροντος ή δεν φωτίζεται όταν είναι στην ίδια κατάσταση, στην πρώτη περίπτωση αξιολογούμε τις αντιδράσεις τους ενώ στη δεύτερη αυτές των ατόμων που συσχετίζονται με αυτό. Ο φωτισμός είναι σκληρός για να δείξει ένα χαρακτήρα που έχει μία ψυχολογική ένταση ή είναι μαλακός όταν θέλουμε να τονίσουμε την ψυχική ισορροπία που υπάρχει στον περιβάλλοντα χώρο.

Η αντίθεση σκιάς και φωτός μας δείχνει την αντίθεση που υπάρχει σε επίπεδο χαρακτήρων ή ιδεών στην ταινία και αυτή η αντίθεση μετατοπίζεται μέσα στο κάδρο, ανάλογα με το τι θέλουμε να τονίσουμε μέσα σε αυτή την αντίθεση. Τέλος, μπορούμε με τον ανάλογο φωτισμό να δώσουμε την αίσθηση του εξωαφηγηματικού προσώπου, αυτό που δε φωτίζεται, και του ενδοαφηγηματικού, αυτό που φωτίζεται, για να έχουμε την έννοια του παρελθόντος και του παρόντος, της αφήγησης σε πρώτο ενικό ή σε τρίτο ενικό πρόσωπο.

Γιάννης Φραγκούλης

• Θεωρία κινηματογράφου