ΑΛΕΠΟΥΔΕΣ

Οκτ 02, 2022 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ ΚΑΙ ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ

Αλεπούδες: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Το θεατρικό έργο της Dawn King, «Αλεπούδες», είναι πλέον κλασικό. Η συγγραφέας του μπορεί να μην είναι μεγάλη στην ηλικία. Μπορεί αυτό να μην έχει πίσω του αρκετές δεκαετίες. Όμως η δομή του αγγίζει το κλασικό. Αυτό συμβαίνει επειδή τόσο η φόρμα όσο και το νόημα ξεπερνούν το αγγλικό ή το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Επεκτείνεται στο παγκόσμιο. Ακουμπά την ανθρώπινη ψυχή στον πυρήνα της, σε αυτό το θέμα που μας βασανίζει.

ΑΛΕΠΟΥΔΕΣ: ΤΟ ΕΡΓΟ

Η υπόθεση είναι πολύ απλή. Μια οικογένεια ζει στην Αγγλία. Έχει χάσει από ατύχημα το παιδί της σε πολύ μικρή ηλικία. Ένας πιστοποιημένος επιθεωρητής αλεπούδων, ο Ουίλιαμ, έρχεται να τους επισκεφτεί. Φοβούνται μην ανακαλύψει προβλήματα και πάρει το κτήμα τους. Τότε θα πρέπει να γίνουν εργάτες σε μια βιομηχανία στην πόλη. Δίπλα τους, μια άλλη οικογένεια απειλείται. Η αλεπού είναι ο εχθρός. Αυτή απειλεί τους πάντες και, πολύ περισσότερο, την εθνική οικονομία και υγεία. Αυτήν ο επιθεωρητής κυνηγάει. Είχαμε δει την ίδια παράσταση από το θέατρο «Επί Κολωνώ», σε άλλη θεατρική σκηνή. Εδώ είχαμε μια άλλη ανάγνωση.

ΑΛΕΠΟΥΔΕΣ: Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Στο κέντρο, στις «Αλεπούδες», βρίσκεται η γυναίκα που έχει χάσει το παιδί της. Αυτή, η Ιουδίθ, είναι το σημείο αναφοράς. Το κέντρο ισορροπίας όλου του κόσμου. Σε αυτήν αναφέρονται όλοι. Θα δούμε ότι έχει κάνει ένα ολοκληρωμένο κύκλο ως γυναίκα. Έχει γεννήσει, έχει χάσει το παιδί της, μεγαλώνει με τον άντρα της. Τον φροντίζει σα να είναι γιος της. Κανονίζει τα του σπιτιού της και βοηθά στη δουλειά τον άντρα της. Μπορεί, λοιπόν, να ξέρει τι γίνεται ή περίπου: Έχει βιώσει όλο τον κύκλο της ζωής, έχει αντιμετωπίσει το θάνατο. Είναι το αρχέτυπο της Μητέρας. Με άλλα λόγια η ερωμένη, η σύζυγος, η μητέρα. Με αυτή την έννοια μπορούμε να την παρομοιάσουμε με τη Δήμητρα, τη Ρέα, την Κυβέλη, την Παναγία. Η King της δίνει αυτή την αρχετυπική δομή.

Έτσι το έργο έχει ένα κέντρο ισορροπίας. Ο αναγνώστης του μπορεί να κατανοήσει αυτό που γίνεται μέσα από παράλληλες αναγνώσεις. Σε αυτή και γύρω από αυτήν εγγράφονται οι διάφορες υστερίες. Αυτές είναι πολλές και έρχονται από όλους τους άλλους χαρακτήρες. Ας τους δούμε αναλυτικά.

Ο σύζυγός της, ο Σαμουήλ, μόλις έχει ξεπεράσει τα ψυχολογικά του προβλήματα. Όμως η ρίζα τους δεν έχει χαθεί. Το αποτέλεσμα είναι ότι με την πρώτη απειλή επανέρχονται. Έτσι, με την έλευση του επιθεωρητή, ανεβαίνει το υστερικό του. Πάει στο ψυχωτικό και εκεί εγγράφεται ο παραβατικός του λόγος. Αυτός γίνεται πράξη και η παράβαση εγκληματεί. Μπορεί να πει κάποιος ότι αποδίδει δικαιοσύνη άθελά του. Όμως τι πρέπει να δικαιωθεί και τι δεν πρέπει; Δύσκολο να απαντήσεις σε αυτή την ερώτηση. Η απάντηση κρύβεται στο ερώτημα: Ποια είναι η αλεπού;

ΑΛΕΠΟΥΔΕΣ: Η ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ

Η φίλη της, η Σάρα, βλέπει ότι ο επιθεωρητής θα έρθει και σε αυτούς. Δεν πιστεύει ότι οι αλεπούδες είναι ο εχθρός. Βλέπει με καλό μάτι το κίνημα που είναι εναντίον αυτών των μέτρων. Αλλά δεν διστάζει να προδώσει την καλύτερή της φίλη στον επιθεωρητή. Μετά, βλέποντας την απειλή, ετοιμάζεται με τον άντρα και τα παιδιά της να δραπετεύσουν. Θα πάνε προς τα βόρεια μέρη. Παράνομα, κρυμμένοι, πιστεύουν ότι θα γλυτώσουν από αυτή την καταπίεση.

Ο επιθεωρητής έχει τη δική του ιστορία στις «Αλεπούδες». Τον έχουν πάρει από την οικογένειά του από πολύ μικρό. Έχει αποκοπεί από τις ρίζες του. Το μόνο αναφερόμενό του είναι η σχολή όπου έχει σπουδάσει. Είναι πεπεισμένος ότι η αλεπού είναι ο μεγάλος και εθνικός εχθρός. Όποιος δεν υπακούει είναι, κατ’επέκταση, εχθρός της πατρίδας. Δεν έχει δει ποτέ αλεπούδες, όμως ξέρει τα πάντα για αυτές.

Κρυφά στο δωμάτιό του αυτομαστιγώνεται. Σα να θέλει να εκδιώξει το κακό που βρίσκεται μέσα του. Χωρίς όμως να ξέρει ποιο είναι αυτό. Η επαφή του με την Ιουδίθ ξυπνά τα βασικά ένστικτά του. Το αίτημα της ερωτικής απόλαυσης εμφανίζεται. Θέλει να την κάνει δική του ενώ αυτή αντιστέκεται. Η μητρική συμπεριφορά της τον πάει στη μητέρα του και θέλει να κάνει έρωτα μαζί της. Όπως θα έκανε με τη μητέρα του, στο φαντασιακό του, για να ολοκληρώσει την ταυτότητά του. Υποκύπτει για να μην καταστρέψει τη ζωή του άντρα της, όπως αυτός την εκβιάζει.

ΑΛΕΠΟΥΔΕΣ: Ο ΠΥΡΗΝΑΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

Ποια είναι όμως η αλεπού; Αυτό είναι το θέμα που βρίσκεται στον πυρήνα του έργου, οι «Αλεπούδες». Όπως το δωμάτιο στο «Στάλκερ», του Αντρέι Ταρκόφσκι, έτσι και εδώ αυτό το θέμα κανείς δεν θέλει να το ακουμπήσει. Ξέρουν όλοι ότι η αλεπού είναι πονηρή και πανίσχυρη. Είναι το θέμα που τυραννά τον καθένα. Όμως αν αυτό το θέμα το δει, τότε ή θα πρέπει να το λύσει ή θα τον βασανίζει συνέχεια. Προτιμά να το αγνοεί και να μη θέλει να το ερευνήσει. Αυτή η άρνηση είναι η απώθηση, όπως ονομάζεται στην ψυχολογία. Απωθείται το θέμα και εκεί εγγράφεται το υστερικό που, σε κάποιες φορές, αφορμίζει. Το υστερικό γίνεται ψυχωτικό. Χτυπά την πόρτα της σχιζοφρένειας.

Ο άντρας, μέσα στη σχιζοφρένειά του, σκοτώνει τον επιθεωρητή που έχει επιτεθεί στη γυναίκα του. Πιστεύει ότι έχει σκοτώσει την αλεπού. Ο νεκρός όμως ζωντανεύει και γίνεται ένα ευτυχισμένο μικρό παιδί: Έχει ολοκληρωθεί ως χαρακτήρας. Πιο μπροστά όμως η γυναίκα του τον παρακαλά να φύγουν, να γλυτώσουν. Θέλει αυτός να μην πάει στο κυνήγι της αλεπούς. Η άρνησή του είναι το πρώτο σημείο του χωρισμού. Αυτός συμβολικά γίνεται με το χωρισμό του τραπεζιού στα δύο. Αλλά ποτέ δεν πραγματοποιείται στην πράξη. Αυτή η γυναίκα έχει μέσα το υστερικό της που το καταπιέζει. Προκειμένου να σώσει τους άλλους γύρω της. Η παράβασή της βρίσκεται μόνο στο εσωτερικό του ψυχισμού της. Δεν εκδηλώνεται, καταπιέζεται. Είναι το παραβατικό συλλογικό ασυνείδητο που μπορούμε να δούμε στον δυτικό κόσμο.

ΑΛΕΠΟΥΔΕΣ: Η ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ

Η αλεπού, το θέμα, τρώει όλους. Καταπίνει τη σάρκα τους. Όμως αυτό που σκοτώνει είναι την ψυχή τους. Αυτοί χάνουν την επαφή με το αναφερόμενό τους. Το σημαίνον από το σημαινόμενο έχουν όλο και μεγαλύτερη απόσταση. Παράγεται η σχιζοφρενική κατάσταση που ξεκινά από την αλλοτρίωση που, όλο και περισσότερο, μεγαλώνει.

Είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι η Dawn King έχει κάνει ένα ψυχογράφημα της δυτικής κοινωνίας. Με απλό τρόπο. Με πολύ καλά σχεδιασμένους συμβολισμούς φτάνει να δώσει μια απλή μορφή που κρύβει μέσα της το περίπλοκο. Οι συνδέσεις της είναι με ακρίβεια σχεδιασμένες. Ο λόγος αρθρώνεται τόσο καλά που τα, σχετικά ασύνδετα, κομμάτια ενώνονται. Επιτυγχάνεται η μέγιστη οικονομία του. Έτσι αποκτά την παγκοσμιότητά του αυτό το έργο. Αν αναγνωσθεί με αυτό τον τρόπο μπορούμε να δούμε εκεί τον εαυτό μας. Να κάνουμε την ανάγνωση του μετακειμένου και να δούμε το θέμα που μας απασχολεί.

Η σκηνοθεσία ακολουθεί τις δομές του έργου. Είναι πότε ελλειπτική και πότε οικουμενική. Έτσι μοντάρει τις σκηνές και τις ενώνει με τον ιδεολογικό τρόπο, με το μοντάζ Αϊζενστάιν. Ολοκληρώνει με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο την αφήγηση. Αφήνει μόνο αυτά τα κενά που θα λειτουργήσουν για να παράγουμε εμείς το δικό μας έργο. Τα σκηνικά είναι εντελώς ελλειπτικά. Ο χώρος τεμαχίζεται με την κίνηση των σωμάτων. Ο θεατής φαντάζεται τι γίνεται και ενώνει τις σκηνές με τον δικό του τρόπο. Τα κοστούμια όμως είναι ρεαλιστικά. Έτσι αυτή η αντίστιξη του φανταστικού με το ρεαλιστικό παράγει το πεδίο όπου θα δημιουργηθεί το κείμενο από το θεατή-αναγνώστη του θεατρικού κειμένου.