Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

Φεβ 15, 2022 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΤΟ ΑΧΕΤΥΠΟ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ

Η γυναίκα της Πάτρας: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η παράσταση «Η γυναίκα της Πάτρας» ανέβηκε ξανά το 2022, στο θέατρο Αυλαία, στη Θεσσαλονίκη, για τρεις παραστάσεις. Για εμάς, όπως και για όλους τους θεατές, ήταν μία αποκάλυψη. Για ποιο λόγο; Αυτό θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε σε αυτό το κριτικό σημείωμα.

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ: Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Όλα ξεκίνησαν από μία συνέντευξη που είχε πάρει ο Γιώργος Χρονάς από την Πανωραία. Ήταν μία πόρνη που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στην Πάτρα. Αυτή η συνέντευξη έγινε θεατρικό κείμενο. Ανέβηκε σε διαφορές σκηνές στην Ελλάδα. Η Ελένη Κοκκίδου βραβεύτηκε για αυτή την ερμηνεία. Το μεγαλύτερο όμως βραβείο είναι το παρατεταμένο χειροκρότημα του κοινού: Η αποδοχή της Ελένης Κοκκίδου ως μιας από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες στο χώρο των ηθοποιών. Στη γενιά της. Δεν έχω διαβάσει το βιβλίο του Γιώργου Χρονά. Για να μην επηρεαστώ και να περιορίσω την ανάγνωση του θεατρικού κειμένου.

Το θεατρικό έργο αρχίζει με την πρωταγωνίστρια να μιλά. Βλέπουμε τη πλάτη της. Η φωνή της είναι βαριά. Μας θυμίζει μία γυναίκα που είναι κουρασμένη από τη ζωή. Γριά και κοντά στο θάνατο. Μπερδεύει τα λόγια της. Δεν ξέρουμε αν έτσι τη γνώρισε ο Γιώργος Χρονάς. Όμως μας δίνει το τέλος της αφήγησης που είναι η ζωή της. Έτσι μπορεί να κάνει την αντίστροφη πορεία. Με αυτό τον τρόπο να χαρίσει γέλιο που θα είναι λυτρωτικό. Όλο το έργο είναι μία πικρή κωμωδία. Το κείμενο όπως και η ερμηνεία της Πανωραίας βαδίζουν σε ένα τεντωμένο σκοινί. Κάτω από αυτό δεν υπάρχει τίποτε. Το απόλυτο κενό. Και όμως και τα δύο καταφέρνουν να επιζήσουν. Όχι μόνο αυτό: Να μας χαρίσουν το γέλιο που αναγνωρίζει το ψυχολογικό τραύμα και του προσφέρει μία μορφή ίασης.

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ: ΤΟ ΚΩΜΙΚΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΡΑΓΙΚΟ

Ξεκινούμε τη διαδρομή. Βλέπουμε την πρωταγωνίστρια να αφηγείται τη ζωή της. Τον πόνο που ξεχειλίζει. Παρατηρούμε το τραύμα αυτού του κοριτσιού. Το ζούμε. Στο σωστό χρόνο η τραγωδία τελειώνει. Θα γίνει η στροφή στη ζωή της. Δουλεύει με το κορμί της. Γίνεται πόρνη. Ιδεολογικοποιεί αυτό το επάγγελμα. Δεν το θεωρεί αμαρτία. Πιστεύει στο Θεό και καυχιέται για αυτό. Εκεί έχουμε την κωμωδία. Το κωμικό βγαίνει από το τραγικό των περιστάσεων. Αυτό είναι αρκετά δύσκολο αλλά επιτυγχάνεται με μεγάλη επιτυχία.

Το πέρασμα από το τραγικό στο κωμικό οφείλεται κατά πρώτο λόγο στο κείμενο. Όμως αυτό στο οποίο γράφεται αυτό το κείμενο είναι το σώμα. Μιλάμε για το σώμα της ηθοποιού. Αυτό γίνεται βιβλίο. Σε αυτό γίνεται το μοντάζ, η σύνδεση των αφηγηματικών μερών. Αποδίδεται ο ρυθμός. Έτσι ώστε ο θεατής να μη θέλει να φύγει η προσοχή του από τη σκηνή ούτε για μια στιγμή. Ακόμα και όταν η Ελένη Κοκκίδου την εγκαταλείπει. Δημιουργεί έτσι μία παύση που και αυτή γράφει στη συνολική αφήγηση. Όλα είναι μετρημένα ως ρυθμός.

Έχουμε δύο σώματα. Αυτό της Ελένης Κοκκίδου και αυτό της Ελένης Κοκκίδου-Πανωραίας. Συγκλίνουν και αποκλίνουν. Αυτά τα δύο συγκλίνουν και αποκλίνουν, ως αφηγηματικές γραμμές, συνέχεια, δημιουργώντας μία σχεδόν κυκλική αφήγηση που περιβάλλει το θεατή. Η ηθοποιός ελάχιστα αυτοσχεδιάζει. Προσαρμόζει την αφήγηση στη χρονική στιγμή όπου αυτή εξελίσσεται. Έτσι στην παράσταση, στο Θέατρο Αυλαία, είχε και η Θεσσαλονίκη το δικό της μικρό αφηγηματικό χώρο. Οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις γίνονται με αριστουργηματικό τρόπο. Με μία ανεπαίσθητη κίνηση αλλάζει την αφήγηση. Δημιουργεί άλλες εικόνες. Πηγαίνει από το ένα μέρος στο άλλο. Μεταμορφώνεται. Ζωγραφίζεται στο σώμα της η λύπη, η οδύνη, η χαρά, η απόλαυση, η εκδίκηση, η προστασία, εναλλάξ.

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΤΡΑΥΜΑ

Η γυναίκα που παρουσιάζεται στη σκηνή αποπέμπει μια αέρινη ατμόσφαιρα. Κάθε στιγμή έχουμε σύμβολα που με απίστευτη ταχύτητα περνούν από το σημαίνον και γίνονται σημαινόμενα. Εννοιοδοτούν. Καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι η ιστορία αυτής της γυναίκας που εδώ παρουσιάζεται. Πολύ περισσότερο έχουμε να κάνουμε με την ελληνική ιστορία. Ένα τραύμα στο οποίο ο συγγραφέας τολμά να βάλει το χέρι του και να το ψηλαφήσει. Η σκηνοθέτης συνθέτει με την ίδια τόλμη και ευαισθησία. Η ηθοποιός τραβά πάνω της αυτά τα κομμάτια. Το σώμα της και το πρόσωπό της αλλάζουν τόσο όσο χρειάζεται για να αποδοθεί μία άλλη πτυχή της ιστορίας. Τελικά ποια είναι αυτή η Ελένη Κοκκίδου-Πανωραία;

Πριν να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση καλό θα ήταν να σκεφτούμε ένα άλλο σύμβολο. Αυτό που είναι κομβικό σημείο στην ανάπτυξη της αφήγησης. Πρόκειται για το μαχαίρι. Η ηθοποιός βγαίνει από την αίθουσα. Περιμένουμε λίγο και επανέρχεται. Κρατά ένα μικρό μαχαίρι. Θα το χρησιμοποιήσει για να καθαρίσει το φρούτο της. Αυτό όμως το σκηνικό αντικείμενο θα είναι ο χαμένος φαλλός, ένα σημαντικό θέμα για την ψυχανάλυση. Με άλλο λόγια: βρίσκει ξανά τον πατέρα της. Αυτό που τον αγαπούσε πολύ και τον έψαχνε συνέχεια. Παίρνει δύναμη από αυτόν και αναζωογονείται. Με μία όμορφη σταδιακή μεταμόρφωση γίνεται νέα. Εκπέμπει ερωτισμό. Δε διστάζει να πλησιάσει τους θεατές. Να τους το μεταδώσει, όπως στο σωματικό θέατρο ή στο σκληρό θέατρο του Ανό. Εδώ τα έχει πει όλα. Κουράστηκε. Θέλει να πάει να βρει τις φιλενάδες της στο Βαρδάρη.

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ: ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ;

Ας απαντήσουμε τώρα στην ερώτηση. Ποια είναι αυτή η γυναίκα με τη διττή της πλέον υπόσταση; Παίρνει τη μορφή της ερωμένης, της συζύγου, της μητέρας. Γίνεται η Ελλάδα. Βλέπουμε πλέον το συλλογικό τραύμα, αυτό της ιστορίας της Ελλάδας. Η γυναίκα της Πάτρας, γραμμένη και ως «Η Γυναίκα της Πάτρας», αποκτά μία άλλη διάσταση. Η γυναίκα αυτή γίνεται σύμβολο. Τελικά εννοιοδοτεί και ταυτίζεται με τη Μητέρα, την Πατρίδα, τελικά. Θα μπορούσαμε να γράψουμε πολλές σελίδες για αυτή την παράσταση. Ας μείνουμε σε αυτά. Μας αρκούν ως μία επιρροή, ένα ερέθισμα για μια περαιτέρω συζήτηση. Αυτή θα γίνει εκτός της αίθουσας, πάντως μέσα στον κοινωνικό χώρο. Έτσι η διαλεκτική εδώ υπάρχει ως μέθοδος και ως πρακτική στην κοινωνική διεργασία.

Να κλείσουμε τον προβληματισμό μας με τη σκηνοθεσία. Θα πρέπει να πούμε ότι η σκηνοθεσία ως σύνθεση έρχεται σε αντιπαράθεση με το κείμενο. Συνδιαλέγεται με αυτό. Τολμά να δημιουργήσει ένα άλλο κείμενο που θα είναι διαφορετικό από αυτό του Γιώργου Χρονά. Εξίσου όμως θαυμάσιο και εύστοχο.