ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗ LYNNE RAMSAY

Μαρ 29, 2018 Κινηματογράφος 1

ΟΛΑ ΕΓΙΝΑΝ ΚΑΠΩΣ ΜΑΓΙΚΑ

Ο Γιάννης Φραγκούλης συνομιλεί με τη Lynne Ramsay

Η ταινία της Lynne Ramsay, «You were never really here», προβλήθηκε για πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Καννών, το 2017, σε μία κόπια που, ουσιαστικά, ήταν ημιτελής. Τώρα μπορούμε να τη δούμε, με άλλη οπτική, να απολαύσουμε μία όμορφη ταινία, ένα θρίλερ, βασισμένο στο μυθιστόρημα του Jonathan Ames, μία αιματοβαμμένη ιστορία που μιλά για την καθοδική πορεία προς την κόλαση, με τον Joaquin Phoenix, σε πρωταγωνιστικό ρόλο, ως έναν τραυματισμένο από τον πόλεμο επαγγελματία δολοφόνο που προσπαθεί να σώσει ένα νέο κορίτσι από τα χέρια των μαστροπών.

Στις Κάννες, η ταινία που είδαμε ήταν κάτι περισσότερο από work in progress, η ολοκληρωμένη κόπια δείχνει περισσότερο συμπαγής και ολοκληρωμένη. Τι ακριβώς αλλάξατε;

Ο παραγωγός, ο Pascal Caucheteux την έδειξε στις Κάννες και πραγματικά άρεσε, την είχαμε μοντάρει πριν πέντε μήνες, άρα δεν ήταν έτοιμη για επίσημη προβολή. Κάναμε το μιξάζ σε πέντε μέρες, κάτι που είναι αρκετό για μία ταινία μικρού μήκους, αλλά δεν ήταν αρκετό για εμάς. Πήγα με ανάμικτα συναισθήματα, αλλά είχε αξιόλογη αντίδραση. Ήταν τόσο σκληρό να ακούς αυτό το μιξάζ, να ακούς συνέχεια τους πυροβολισμούς. Πέρασα πολύ καιρό από τότε για να δουλέψω με τον ήχο.

Στη νέα εκδοχή υπάρχουν λιγότερα φλασμπάκ που έχουν να κάνουν με την τραυματική εμπειρία του Τζο, στον πόλεμο. Στις Κάννες αυτές οι αναφορές ήταν πιο βαρύνουσες, τώρα είναι πιο συνοπτικές.

Υπήρχαν κάποια πράγματα που με ενοχλούσαν. Γυρίσαμε αυτές τις σκηνές. Ήθελα να ήταν κάτι σαν ένας καθρέπτης στο μυαλό του. Μετά δε μου άρεσαν αυτά τα φλασμπάκ, μου αρέσουν περισσότερο οι ψυχολογικές αναφορές. Ήταν απογοητευτικό, γυρίσαμε αυτές τις σκηνές λίγο πριν το Φεστιβάλ των Καννών και θα έπρεπε μόνο να τις βάλουμε στην ταινία, έτσι ώστε να δένουν αρμονικά. Αισθανόμουν ότι ήταν κάπως παράξενο, σκοτεινό, ήθελε περισσότερο το μετατραυματικό άγχος που υποτίθεται ότι αισθανόταν. Έτσι, μετά τις Κάννες, δούλεψα τον ήχο και αυτές τις σκηνές.

Η ταινία ήταν προς επεξεργασία για πολύ καιρό; Μου φαίνεται ότι το τελειώσατε πιο γρήγορα απ’ότι την «Jane got a gun».

Ξεκίνησα με τη συγγραφή του σεναρίου, λίγο καιρό πριν. Έζησα στην Ελλάδα για λίγο και εκεί δεν έχει να κάνεις πολλά πράγματα το χειμώνα. Έγραψα την πρώτη γραφή, γιατί η εταιρεία παραγωγής δεν είχε τα δικαιώματα, άρα είμαστε στο «Κάτσε να δούμε τι θα κάνουμε» και ήμουν πραγματικά αναστατωμένη με αυτό. Πάντως, ήταν καλά γιατί δεν είχα πίεση, δεν ήξερα τι θα συμβεί με αυτό. Έγραφα, χωρίς να υπάρχει λόγος, αλλά κάτι συνέβη, όλα έγιναν πολύ γρήγορα. Είχαμε λίγο χρόνο για την προετοιμασία, αλλά όλα έγιναν πολύ γρήγορα, σύμφωνα με το πρόγραμμα, χωρίς να έχω μιλήσει με το σχεδιαστή του ήχου, με αυτόν που θα έκανε το μοντάζ και το συνθέτη της μουσικής. Όλα έδεσαν και στρωθήκαμε στη δουλειά για να συνθέσουμε και να δέσουμε τους χαρακτήρες.

Ο Phoenix στην πραγματικότητα χρησιμοποίησε το σώμα του, ως αφηγηματικό μέσο. Εμπλέκεται, μεταφορικά και κυριολεκτικά φροντίζει τον Τζο, με στόχο να αναπτυχθεί καλά.

Είχε αρχίσει να εμπλέκεται στη Νέα Υόρκη, έξι εβδομάδες πριν. Είχαμε ένα μικρό άνοιγμα, αλλά τον ήθελα πριν να αρχίσω να γράφω το σενάριο, κάτι πρωτόγνωρο για εμένα, επειδή δεν συνήθιζα να λειτουργώ έτσι. Μεταμορφώθηκε λίγο πριν να ξεκινήσουμε τα γυρίσματα, έβαλε όλο αυτό το βάρος, το οποίο έπρεπε να το χάσει για την επόμενη ταινία του, πάλι μέσα σε λίγες εβδομάδες. Έβαλε όλο τον εαυτό του μέσα σε αυτό. Ήταν σημαντικό για αυτόν να φτάσει άμεσα στο σημείο για να καταλάβει τι θέλει η σκηνοθέτης, για να μπορεί μετά να κουβαλά αυτό το φορτίο. Είναι πολύ έξυπνος, μπορεί να σε κάνει να δεις θέματα που ήταν σκοτεινά στο σενάριο, κάποια κλισέ. Ήταν σα να βάδιζε μαζί μου. Ήταν λαμπερός, γιατί δουλεύει με το ένστικτό του. Έπρεπε να μπω σε αυτό το χώρο όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Κατέγραψα τα πυροτεχνήματα στις 4 Ιουλίου σε μία σκοτεινή συνοικία του Μπρούκλιν. Δεν μπορείτε να τα δείτε, αλλά μπορείτε να τα ακούσετε. Σκέφτηκα: «Αυτό είναι σα να γίνεται πόλεμος». Τα έβαλα να τα ακούσει ο Joaquin, «Αυτό είναι που ήταν στο μυαλό σου κάθε μέρα», μου είπε.

Είναι μία αφήγηση που αφήνει πολλή ελευθερία. Πως κατάφερες να τιθασεύσεις ένα τέτοιο βιβλίο, πόσο χρόνο σου πήρε;

Ο Joanthan Ames είναι ένας πολύ ενδιαφέρον συγγραφέας. Διαβάζω ένα άλλο βιβλίο του, το «I called pass like night». Στο έργο του έχει κωμικά και μαύρα στοιχεία που σε κάνουν να καταλάβεις τη Νέα Υόρκη. Στο βιβλίο του «You were never really here» έχουμε μία πιο «πλαδαρή» αφήγηση. Το ήθελε να είναι έτσι, σκόπιμα το έκανε σα μία ταινία b-movie και το σκηνοθέτησα σύμφωνα με αυτή τη λογική. Μιλήσαμε αρκετά και θεμελιώθηκε μία κάποια φιλία μεταξύ μας, αν και μιλάγαμε από το διαδίκτυο. Ήταν ανοικτός στο να μιλούμε όποτε εγώ μπορούσα, αλλά ήθελε να είναι σε ένα είδος έκστασης. Έλεγε: «Μου αρέσει εκεί που θέλεις να πας». Αυτό ήταν το θηρίο μας.

Άλλαξα όλο το τέλος. Στο βιβλίο έχει ένα μαφιόζικο τέλος. Φαντάζομαι ότι επειδή έβλεπα πολλά ντοκιμαντέρ αυτή την περίοδο, σχετικά με αυτό το θέμα, αισθανόμουν αβέβαιη για το μέλλον του κόσμου. Δεν ήθελα να ήταν μία ιπποτική ιστορία. Αυτό που έχει σημασία σε αυτή την αφήγηση είναι η ουσία του κεντρικού χαρακτήρα -αγαπά τη μητέρα του και ρέπει προς την αυτοκτονία. Ο Joaquin και εγώ θέλαμε να κάνουμε αυτό το χαρακτήρα πολύ απρόσμενο, να μην ξέρουμε τι θα επακολουθήσει. Θα μπορούσαμε να το κόψουμε με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Το τέλος είναι μονταρισμένο με εξαιρετικό τρόπο. Θα μπορούσαμε να του δώσουμε κωμική ή τραγική έκβαση. Για 29 μέρες το κινηματογραφούσαμε, στο τέλος ήταν μία σπουδή του χαρακτήρα, εντελώς διαφορετικό απ’ότι ξεκίνησε.

Ο Τζο είχε μία εξαιρετική σχέση με την ηλικιωμένη μητέρα του. Το δείξατε σα να είχατε στο προσκήνιο της σκηνή του «Ψυχώ», αλλά είναι μία πολύ διαφορετική σχέση, πολύ πιο τρυφερή απ’ότι περιμέναμε.

Η ηθοποιός, Judith Roberts, που παίζει τη μητέρα του στα 80 της είχε ένα δροσερό και λαμπερό πρόσωπο στα νιάτα της. Γυρίσαμε τις σκηνές με χρονολογική σειρά, όσο ήταν δυνατόν, αυτή ήταν η καλύτερη στιγμή της ζωής της. Αυτή η σκηνή προέκυψε γιατί σκεφτόμουν τη μητέρα μου όταν βλέπει τηλεόραση. Της αρέσουν οι κλασικές ταινίες και, σκεφτόμουν, τι θα μπορούσε να δει στην τηλεόραση; Αυτή η σκηνή ήταν ένας αυτοσχεδιασμός. Οι ήχοι, που όντως μας φέρνουν στη συγκεκριμένη ταινία, είναι κάτι το επιπλέον. Ο Phoenix και η Roberts το έκαναν με την πρώτη και, σκέφτηκα, αυτό είναι, το έχουμε. Ήταν κάτι το συναρπαστικό.

Είναι μία διαφορετική ταινία για εσάς. Δεν έχετε κάνει κάτι πάνω σε αυτό το είδος, έχετε δημιουργήσει μία ταινία για έναν άντρα δολοφόνο, «We need to talk about Kevin», αυτή όμως τη φορά το βλέπετε με την πολύ σκληρή αντρική ματιά.

Με ενδιέφερε πολύ να αναποδογυρίσω τα κλισέ. Είναι ένας άντρας που έχει κάνει σφάλματα, δεν είχε επιτυχίες στις αποστολές του. Είναι ένα είδος του αρσενικού στην κρίση, αυτό ακούγεται ότι είναι γεμάτος προβλήματα, αυτά είναι όσα μπορούμε να πούμε για αυτόν. Δεν μπορεί να σώσει τον εαυτό του, δεν μπορεί να αυτοκτονήσει, μετά μπορούμε να το δούμε σα μία ιστορία όπου γίνεται μία ανάταση, για έναν άντρα που δεν ήθελε να τα βγάλει σε πέρας και, τελικά, επανέρχεται στη ζωή, περνώντας από μία τραυματική εμπειρία. Αυτό μας πληροφορεί για την τελική σκηνή, η οποία είναι λίγο σουρεαλιστική, όπου υπήρχε μία πνευματική αναλαμπή. Κάθε μέρα τσεκάραμε τον εαυτό μας -που πάμε με όλο αυτό;- και μιλούσαμε πολύ για αυτό το θέμα. Ήταν εκστατικό να δουλεύουμε έτσι, ο Joaquin ερχόταν στο προσκήνιο, είχαμε κάποιο αποτέλεσμα.

Η ιδέα να τραβήξει ο Τζο αυτό το κορίτσι από ένα κύκλωμα παιδεραστών είναι κάτι που έχει μυθολογικές αναφορές, αλλά είναι κάτι εύκολο διατηρήσιμο για μία τέτοια ιστορία, κάτι που φέρνει ψυχολογική ένταση.

Προφανώς δεν έχουμε τέτοια στοιχεία. Ξέρετε όσα ο Τζο ξέρει. Η νεαρή ηθοποιός, Ekaterina Samsonov, που παίζει αυτό το κορίτσι, είναι Ρωσίδα. Ήξερε για το θέμα, δεν της άρεσαν όμως αυτά τα παιδιά της Νέας Υόρκης. Ήταν μαθήτρια και παρέμενε παιδί, όλοι οι ηθοποιοί που είχαμε δει είχαν παίξει θέατρο και έδειχναν πολύ μεγαλύτεροι. Είχε μία όψη αθωότητας και αυτό μου άρεσε. Την έπαιρνα μαζί μου με τον Joaquin και έμπαινε στο κλίμα, όσο συναντιόμαστε. Πρότεινε κάποια πράγματα. Δεν με ενδιέφερε να έχει η ταινία εξάρσεις. Στην αφήγησή της υπάρχει ένας κόσμος που τίποτε δεν είναι άσπρο ή μαύρο και θα πρέπει να δείτε αν αυτό είναι καλό ή όχι, δεν ξέρω σε ποιο μέρος είστε. Το μόνο που μπορώ να μαντέψω είναι ότι έχετε σχηματίσει μία άποψη για τον κόσμο.

Υπάρχουν λίγα λόγια στην ταινία, περισσότερο εικόνες και ήχος. Δε μας δίνετε περισσότερα στοιχεία-σύμβολα, θα πρέπει να βρούμε το δρόμο μας μόνοι μας και, ακόμα τότε, δεν είμαστε σίγουροι αν το βρήκαμε.

Μου αρέσουν αυτές οι ταινίες. Είναι, εν πολλοίς, μία τεχνική του βωβού κινηματογράφου. Δεν είχα δει πολλές βουβές ταινίες, αλλά αυτές είναι πολύ μοντέρνες, δείχνουν πιο οικονομικές, ως αφήγηση. Όταν βλέπω μία ταινία, δουλεύω, μου αρέσει να εμπλέκομαι στο μυστήριό της, ακόμα και αν δεν ξέρω από πού να πιαστώ ή, ακόμα, και αν με τρελαίνει. Μου αρέσει αυτή η εμπειρία, το να σε προειδοποιεί μία ταινία, μου φαίνεται βαρετό.

Χρησιμοποιείτε εικόνες με «τηλεγραφικό» τρόπο, σα να κάνατε κόμικ.

Έχει πλάκα, την τελευταία φορά το είδα, σκεφτόμουν το ίδιο θέμα: είναι σα μία σειρά σκίτσα. Ήμουν βουτηγμένη στα κόμικ όταν ήμουν μικρή, Bill Sienkiewicz, Allan Moore… Γυρνούσαμε σε μία ζεστή και γλυκιά Νέα Υόρκη και οι ήχοι της με είχαν τρελάνει. Κάθε μέρα κάναμε νυχτερινά πλάνα και συζητούσαμε αυτά που είχαμε τραβήξει. Με δυσκολία είχαμε χρόνο να κάνουμε κάτι άλλο: «Πως θα κάνουμε αυτό ή το άλλο πλάνο;». Οπότε…

Φτάνουμε σε αυτή την παράξενη σκηνή με το κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, όπου ακούγεται το «Angel baby».

Ήταν κάτι το προσωρινό. Μετά όμως σκέφτεσαι: τι κάνει αυτή η ειδική μπάντα; Ποτέ δεν ξέρεις. Η κάμερα επίβλεψης δε χρειαζόταν νομίζω. Το είδα και κατάλαβα ότι είναι βίαιο, αλλά τότε δεν το είχα συνειδητοποιήσει. Ήταν μία στιγμή που δημιούργησε φόβο, ένα ατύχημα, αλλά, μετά, μου άρεσε. Είναι παράξενος ο τρόπος που λειτουργεί το μυαλό σου. Δεν ξέρεις το γιατί, αλλά μπορεί να ενοχλεί.

Η μουσική του Jonny Greenwood νομίζεις ότι βγήκε από θρίλερ της δεκαετίας του 1970 ή του 1980. Πως αποφασίσατε να αναθέσετε τη μουσική σε κάποιον;

Όταν ήμουν στις προετοιμασίες άκουγα πολύ μουσική, διαφορετικά πράγματα, όπως Penderecki, ο Jonny αγαπά τον Penderecki, Aphex Twin, John Carpenter, ένα κομμάτι, το «Peter Pan death wish», του Melkeveien, όλο αυτό ήταν μία τρέλα. Ήταν, ακόμη, ένας οδηγός για το τέμπο. Είναι κάτι μηχανικό, ξεκινάς, σταματάς, το αφήνεις στην άκρη, υπάρχει κάτι που επηρεάζει. Κάποια στιγμή σκέφτηκα ότι η μουσική θα είναι μίγμα από δουλειές διάφορων μουσικών.

Ο Jonny είχε διαβάσει το σενάριο και είχαμε συζητήσει για μία προσέγγιση. Στην αρχή του έδωσα 5 λεπτά από την ταινία, μετά 10, δεν κατάλαβε πως έγινε όλο αυτό. Ξεκινήσαμε από κομμάτια που ήταν πιο οικεία, μετά τα αφήναμε και προχωράγαμε. Ήταν κάπως σαν το χαρακτήρα του Τζο. Ο Jonny δεν είχε αρκετές πηγές ή χρόνο, αυτό μου άρεσε. Έκανε ένα άλμπουμ στην κυριολεξία. Είναι πολύ δημιουργικός, όπως είναι και ο Joaquin. Έτσι, σιγά σιγά φτάσαμε στο τέλος.

Συνεργάζεστε με τον Tom Townend για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, από τις ταινίες σας μικρού μήκους.

Από το «Morvem callar», το 2002. Συναντηθήκαμε στην πρώτη μου ταινία «Small deaths» (1996) και με έκανε να γελάω μιλώντας μου για τη σκηνοθεσία. Δεν πίστευα ότι ήξερε αυτά για τα οποία μιλούσε. Μου έδειξε πολλές ταινίες που μου έμειναν. Το γνωρίζω από τότε που ήμουν 21ετών. Είναι καταπληκτικός. Όταν έχεις αυτή τη σχέση με κάποιον, δεν έχεις παρά να του περιγράψεις το πλάνο και όλα πάνε ρολόι. Αυτό ήταν αναγκαίο, σε αυτή την ταινία, που όλα, με έναν περίεργο τρόπο, έγιναν κάπως μαγικά.

• Συνεντεύξεις