ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΑΑ18 Ο ΗΧΟΣ-ΕΝΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Νοέ 21, 2015 Κινηματογράφος 0

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ;                                                                      ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ

Ο ΗΧΟΣ

ΕΝΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Στην εποχή του βωβού κινηματογράφου δεν υπήρχε ο ήχος ενσωματωμένος στο φιλμ με αποτέλεσμα οι θεατές να μην άκουγαν αυτά που οι ηθοποιοί έλεγαν. Παρόλα αυτά, μία ορχήστρα έπαιζε από κάτω, συγχρόνως με την προβολή της ταινίας. Σπάνια αυτές οι εκτελέσεις ηχογραφήθηκαν, κάθε φορά ήταν καινούργιες και σήμερα δεν έχουμε μία εκτέλεση για να μελετήσουμε τον ήχο, όπως θα το μελετούσαμε σε μία σύγχρονη ταινία.

Στο 1929 ήρθε ο ομιλών κινηματογράφος όπου ακούγονταν αυτά που οι ηθοποιοί έλεγαν. Η φωνή τους ηχογραφούνταν συγχρόνως με το παίξιμό τους, κάτι που έφερε μία καλλιτεχνική ατέλεια: επειδή τα μηχανήματα ηχογράφησης δεν ήταν πολύ καλά, ακούγονταν και άλλοι θόρυβοι, έτσι οι ηθοποιοί ήταν υποχρεωμένοι να μην κουνιούνται όταν μίλαγαν, το παίξιμό τους έμοιαζε πολύ θεατρικό.

Αργότερα, με την εφεύρεση νέων μηχανημάτων, με τα οποία μπορούσαν να ηχογραφήσουν τη φωνή των ηθοποιών και να κολλήσουν αυτό το κομμάτι στο φιλμ ή με τα μικρόφωνα επιλογής με τα οποία ακούγονταν επιλεκτικά οι ήχοι, το πρόβλημα αυτό λύθηκε και οι ηθοποιοί βρήκαν ξανά το κινηματογραφικό παίξιμό τους.

Ο ήχος έγινε και αυτός ένα αφηγηματικό στοιχείο. Χάθηκε η μαγεία του βωβού κινηματογράφου, όπου οι τίτλοι και οι έντονες χειρονομίες των ηθοποιών ερέθιζαν τη φαντασία των θεατών, αλλά αποκτήσαμε ένα ακόμη αφηγηματικό στοιχείο: ο ήχος είναι ένα ακόμη στοιχείο προσδιορισμού του τόπου και του χρόνου. Θα δούμε πως.

Όταν μιλάμε για τον ήχο εννοούμε τόσο τις ομιλίες όσο και τη μουσική και τους διάφορους θορύβους. Ο θόρυβος είναι ένα απαραίτητο στοιχείο να υπάρχει, σε πολύ χαμηλό επίπεδο, σαν «χαλί», που λέμε στη γλώσσα των ηχοληπτών. Η αδιόρατη αυτή ύπαρξη του θορύβου μας δημιουργεί την εντύπωση ότι έχουμε κινηματογραφήσει κάτι που όντως συνέβη και είναι ένα ακόμη στοιχείο που κάνει τον κινηματογράφο να ξεχωρίζει απ’το θέατρο. Η φωνή των ηθοποιών, η μουσική και οι διάφοροι ήχοι προσδιορίζουν επιπλέον τον αφηγηματικό μας χώρο. Η φωνή των ηθοποιών θα μας πει για την ηλικία τους, για την εποχή που αναφερόμαστε, για τον τόπο διαμονή τους, μέσα απ’τις γλωσσικές διαφορές, για την κοινωνική τους τάξη, όσον αφορά στη σύνταξη και στη γραμματική.

Η μουσική θα μας μιλήσει για τη διάθεση των ηθοποιών ή για την κατάσταση στην οποία ζουν ή πρόκειται να ζήσουν. Κάθε κινηματογραφικό είδος έχει τη δική του μουσική, διαφορετική για το γουέστερν, το θρίλερ, την κωμωδία, το μιούζικαλ, την περιπέτεια κ.λπ. Με κανένα όμως τρόπο η μουσική δεν πρέπει να καλύπτει την ίδια την ταινία, πρέπει, δηλαδή, να τονίζει μία διάθεση ή μία ψυχολογική, άρα θα πρέπει να είναι διακριτική, λίγους τόνους πιο κάτω απ’τις ομιλίες, εκτός και αν η περίσταση το απαιτεί, π.χ. αν τονίσουμε ένα εύρημα στο θρίλερ, όπως στις ταινίες του Χίτσκοκ, ή αν συνοδεύουμε ένα ταξίδι στο γουέστερν. Η μουσική πάντως δημιουργεί ρυθμό, τον αυξάνει εκεί που δεν υπάρχει, κρατά μία ισορροπία εκεί όπου είναι έντονος.

Οι διάφοροι άλλοι ήχοι παίζουν τρομερά σημαντικό ρόλο. Κατ’αρχήν δε μας αποξενώνουν απ’το περιβάλλον όπου έχουμε κάνει την κινηματογράφηση, όπως είπαμε πιο πάνω. Μας εισάγουν ακόμη ένα πρόσωπο, ένα γεγονός ή ένα χώρο. Θα ακούσουμε τον ήχο του τηλεφώνου και μετά θα δούμε τον άνθρωπο να σηκώνει το ακουστικό και να μιλά ή θα ακούσουμε τη φωνή κάποιου και μετά θα το δούμε να παίζει.

Η μουσική ή ένα τραγούδι μπορεί να είναι ένα αφηγηματικό συμβάν στην ταινία, μία συναυλία, ένα καμπαρέ, ένα τραγούδι μίας ορχήστρας στο κέντρο όπου βρίσκονται οι πρωταγωνιστές μας. Η μουσική, με αυτή την έννοια, μπορεί να έχει κάποιο αφηγηματικό ρόλο να παίξει, π.χ. να τονίσει μία ερωτική κατάσταση, να σατιρίσει κάποιον που παίζει στην ταινία, να μας πει για τις σκέψεις των πρωταγωνιστών μας. Με αυτή την έννοια, η μουσική και οι άλλοι ήχοι θα μπορούσαν να είναι σε αντίθεση με τα άλλα αφηγηματικά στοιχεία, δηλαδή σε αντίστιξη με το λόγο, π.χ. ένα κωμικό τραγούδι σε μία ερωτική ιστορία, όπου δεν υπάρχει τίποτε κωμικό, θα μας δημιουργήσει τα πρώτα σημάδια αμφισβήτησης που θα δημιουργήσουν μία ανατροπή της αφήγησης αργότερα.

Βέβαια δε θα πρέπει να ξεχνάμε και τη σιωπή. Στον κινηματογράφο πολλές φορές η σιωπή είναι χρυσός. Θα έπρεπε να αφήσουμε την εικόνα να αφηγηθεί μόνη της και να χρησιμοποιήσουμε το λόγο όπου πρέπει, όχι σα μία υποστήριξη της εικόνας, αλλά σαν ένα συμπλήρωμά της. Η απόλυτη σιωπή δεν υπάρχει διότι υπάρχει αυτό το ηχητικό «χαλί», για το οποίο μιλήσαμε στην αρχή. Εξάλλου η απόλυτη σιωπή θα μας έφερνε την εντύπωση της απώλειας και του θανάτου, άρα θα τη χρησιμοποιήσουμε μόνο αν είναι μέσα στην αφήγησή μας.

Μπορεί να βρει κανείς πολλά παραδείγματα απ’τις ταινίες που θα παρακολουθήσουμε στην κινηματογραφική αίθουσα ή στην τηλεόραση. Αυτές οι παρατηρήσεις θα μας βοηθήσουν να μελετήσουμε κάποιες περιπτώσεις και να διαλέξουμε ποιες και πως θα τις χρησιμοποιήσουμε σε μία δική μας ταινία.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

• Θεωρία κινηματογράφου