Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΖΙΑ ΖΑΝΓΚΕ

Μαρ 14, 2020 Κινηματογράφος 0

του Θόδωρου Σούμα

Ο Ζία Ζανγκέ (Jia Zhang-ke) έχει σκηνοθετήσει σπουδαίες ρεαλιστικές ταινίες, σημαντικές κοινωνικές τοιχογραφίες, όπως οι «Ακίνητες ζωές», 2006, «Αίσθηση αμαρτίας», 2013 και «Πέρα από τα βουνά», 2015, που έχουν διανεμηθεί από την AMA films.

ΕΝΑ ΔΥΣΚΟΛΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ

Το «Πέρα από τα βουνά» είναι μια κοινωνική τοιχογραφία του σπουδαίου Κινέζου σκηνοθέτη, γυρισμένη το 2015, η οποία βασίζεται στη σκιαγράφηση ολοκληρωμένων ατομικών πορτρέτων που μέσα από την εξέλιξή τους φωτίζουν την κοινωνικοοικονομική ανέλιξη της Λ.Δ. της Κίνας, από το 1999 έως το μελλοντικό 2025. Η ταινία εμπεριέχει τη διάσταση ενός κριτικού κοινωνικού ρεαλισμού, αλλά και τη διάσταση της μυθοπλασίας η οποία επικεντρώνεται και εμβαθύνει σε συγκεκριμένους χαρακτήρες, με τονισμένο το συναίσθημα και όχι μόνο τη διαυγή, κοινωνική παρατήρηση και κρίση, ιδίως τη σχέση γονέα και παιδιού.

O Ζία Ζανγκέ, στην αρχή της σκηνοθετικής καριέρας του, νέος, δυσκολεύτηκε να κάνει τις ταινίες του από το αυστηρό κινέζικο σύστημα παραγωγής. Με τη βοήθεια διακρίσεων σε ξένα φεστιβάλ κατόρθωσε σταδιακά να ξεχωρίσει για τις δημιουργίες του, που περιγράφουν με εμβριθή και ουσιώδη τρόπο την κατάσταση και την κουλτούρα της κινέζικης κοινωνίας. Μέχρι σήμερα έχει γυρίσει καμιά δεκαριά μεγάλου μήκους. Στις ελληνικές αίθουσες έχουμε δει τις ταινίες του χάρη στους αδελφούς Στεργιάκη. Ξεχώρισαν οι θαυμάσιες «Αίσθηση αμαρτίας», 2013, και «Ακίνητες ζωές», «Still life», 2006.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΥΣΗ

Το «Πέρα από τα βουνά» εκτυλίσσεται σε τρεις εποχές στην Κίνα. Το 1999, δηλαδή στις παραμονές της νέας χιλιετίας, είναι εποχή αισιοδοξίας, νεανικού δυναμισμού και δημιουργικότητας για τους τρεις κεντρικούς, νεαρούς ήρωες, μία ωραία γυναίκα, την υποδύεται η γυναίκα και μούσα του Ζία, Τάο Ζάο, ανάμεσα σε δυο νέους άντρες, έναν φτωχό εργάτη και έναν ανερχόμενο και πολύ φιλόδοξο νεόπλουτο, που ζουν στην κινέζικη επαρχία. Είναι η εποχή της ηγεσίας του μεταρρυθμιστή της οικονομίας Ζιανγκ Ζεμίν, που την κατευθύνει προς την ελεύθερη αγορά, συνεχιστή της πολιτικής του Ντενγκ Ξιαοπίνγκ. Ο φιλόδοξος και παραδόπιστος νέος, αρχικά βενζινοπώλης, αγοράζει κοψοχρονιά ένα ανθρακωρυχείο της περιοχής -ποιος ξέρει μέσα από ποιες πολιτικές διαδικασίες;- και βαθμιαία πλουτίζει πολύ… Οι δύο άντρες έρχονται σε σύγκρουση για την καρδιά της χαριτωμένης, αισιόδοξης και χαρισματικής κοπέλας, που την κερδίζει ο πλούσιος και εξοστρακίζει τον φτωχό μισθωτό, ο οποίος δε θέλει να ζει δίπλα στο νεοσυσταθέν, νεόνυμφο ζευγάρι.

Από την αρχή, η ταινία του Ζία Ζανγκέ είναι γεμάτη κοινωνικές περιγραφές, κοινωνικές αναφορές ή οπτικές νύξεις, που περνούν εμπρός απ’ τα μάτια μας παράλληλα με την κατά βάση ερωτική ιστορία του τριγώνου που αποτελεί το κυρίως θέμα του. Τα πολιτισμικά και κοινωνικά δεδομένα μας παρουσιάζονται στο μπακγκράουντ της κυρίως δραματουργίας, με παρατηρητικότητα και ενάργεια. Η πορεία της αλλοτρίωσης των προσώπων και της κοινωνίας διαγράφεται προσεκτικά… Σταδιακά, ο τολμηρός σκηνοθέτης θα εμβαθύνει ολοένα και περισσότερο στην πολιτιστική και κοινωνική, κινέζικη πραγματικότητα.

Το δεύτερο μέρος εκτυλίσσεται το 2014, στη σημερινή εποχή, επί προεδρίας Χι Τζιμπίνγκ. Ο εργάτης έχει γίνει ανθρακωρύχος, έχει κάνει οικογένεια, έχει αρρωστήσει και πάθει καρκίνο από τη δουλειά στο ορυχείο και αναγκάζεται να γυρίσει στην ιδιαίτερη πατρίδα του για να δανειστεί χρήματα για την απαραίτητη θεραπεία του. Η Ζάο, που έχει χωρίσει τον στυγνό και στεγνό πλουτοκράτη άντρα της, προφανώς λόγω ασυμφωνίας χαρακτήρων, του δίνει τα χρήματα για την εγχείρηση. Ο άμετρα και άκριτα εκμοντερνισμένος, εκατομμυριούχος πρώην σύζυγός της έχει πάρει το γιο τους στην Σανγκάη, για να ζήσει μία πιο άνετη και πλούσια ζωή, μέσα στα κομφόρ και τα χρήματα, τα δολάρια. Ο πατέρας της Ζάο πεθαίνει και για αυτό ο μικρός επιστρέφει, μετά από χρόνια, για να αποχαιρετίσει τον παππού του και να ξανασυνδεθεί με την απομακρυσμένη μητέρα του…

Ο Ζία Ζανγκέ φτιάχνει και σκηνοθετεί λειτουργικά και εκφραστικότατα πλάνα, εικόνες και μουσικές. Η ταινία αρχίζει και τελειώνει με το γνωστό ποπ κομμάτι «Go West», των Pet Shop Boys, το οποίο στην αρχή παραπέμπει σε μία αισιόδοξη και δυναμική αναζήτηση, προς το δυτικό τρόπο ζωής, και στο τέλος σηματοδοτεί πικρά τη ματαίωση και, ίσως ακόμη, την επιμονή στην ανθρώπινη διάσταση των σχέσεων. Ο Ζία Ζιανγκέ δημιουργεί δυνατά και ολοκληρωμένα πορτρέτα ανθρώπων που ερωτεύονται, ελπίζουν, αναζητούν την επιτυχία, αποτυγχάνουν, προδίδονται ή προδίδουν τα ιδεώδη τους, διαψεύδονται ή αλλοτριώνονται, ξεχνούν δυστυχώς ακόμη και την κουλτούρα, τα ήθη, τις παραδόσεις, τον τρόπο ζωής και τη γλώσσα τους… Οι οικογένειες διαλύονται, τα μέλη τους σκορπίζουν, επώδυνα, -μοτίβο και προηγούμενων φιλμ του Ζία- και φυσικά και οι έρωτες τελειώνουν άδοξα. Στο τρίτο μέρος που εκτυλίσσεται στη Μελβούρνη, όπου καταφεύγει ο ζάμπλουτος άντρας, πιθανά για να αποφύγει και τις συνέπειες των απατεωνιών και των κομπίνων του, ο γιος του και γιος της Ζάο, μεγαλωμένος εκεί, δεν μιλά πλέον τα κινέζικα -γιατί τα έχει ξεχάσει- αλλά τα αγγλικά… Το οικονομικό σύστημα της Κίνας έχει ήδη εξελιχθεί σε καπιταλιστικό -με αυταρχική μονοκομματική κυβέρνηση-. Τα έθιμα και τα παλιά ήθη, η προγενέστερη κουλτούρα και οι παλαιές ελπίδες έχουν ξεχαστεί και ξεπεραστεί. Η νέα κουλτούρα, οι μουσικές, τα κομπιούτερς, η πληροφορική κ.τ.λ. ανήκουν και οδηγούν σε έναν παγκοσμιοποιημένο πολιτισμό.

ΕΝΑΣ ΜΟΙΡΑΙΟΣ ΕΡΩΤΑΣ

«Οι στάχτες μιας αγάπης» (2018) του καλύτερου και πιο φορμαρισμένου σήμερα Κινέζου σκηνοθέτη συνδυάζει αποτελεσματικά μία ερωτική ιστορία, τα ολοκληρωμένα πορτρέτα δύο αξιοπρόσεχτων σημερινών χαρακτήρων, με το στέρεα ζωγραφισμένο, σύγχρονο κοινωνικοπολιτικό φόντο, την εικόνα της σύγχρονης Κίνας, που αποτελεί συμπίλημα αυταρχικού μονοκομματικού καθεστώτος και ελεύθερης καπιταλιστικής αγοράς, με όλες τις αντιφάσεις.

Η ταινία «Οι στάχτες μιας αγάπης» διασχίζει 18 χρόνια της σύγχρονης Κίνας του 21^ου αιώνα. Εξιστορεί το μοιραίο έρωτα ενός γκάνγκστερ της επαρχίας και της δυναμικής ερωμένης του. Το πορτρέτο της γυναίκας -που την υποδύεται εκπληκτικά η σύζυγος και μούσα του σκηνοθέτη, Ζάο Τάο- είναι ελκυστικό, έχει βάθος και αλήθεια, μας σαγηνεύει με τη χάρη του και την ενέργειά του. Αρχικά η ηρωίδα είναι πιο παθητική, μία κούκλα που συνοδεύει τον αρχηγό της τοπικής συμμορίας, μιας εγκληματικής αδελφότητας, με δική της ηθική. Κατά τη διάρκεια της επίθεσης μιας ομάδας νεαρών κακοποιών στον εραστή της, η γυναίκα παρεμβαίνει αποφασιστικά, το σώζει και παίρνει επάνω της την παράνομη κατοχή και χρήση του όπλου, το οποίο στην πραγματικότητα ανήκει στο γκάνγκστερ φίλο της. Η συνέπεια είναι να κλειστεί στη φυλακή για 5 χρόνια για χάρη του… Η θυματοποίηση της γυναίκας η οποία διατηρεί έναν παραδοσιακό ρόλο στην κοινωνία είναι εμφανής.

Όταν βγαίνει από τη φυλακή και γυρνά στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, όλα έχουν αλλάξει, προς το χειρότερο. Ο εραστής της, εντελώς αχάριστος, την έχει αντικαταστήσει, απροειδοποίητα, με μία άλλη, πλούσια, και προσπαθεί να γίνει επιχειρηματίας, στα όρια της νομιμότητας και της παραβίασης του νόμου, ακολουθώντας το ρεύμα της εποχής. Όμως η ηρωίδα παίρνει ενεργητικά την υπόθεσή της στα χέρια της, με πονηριά, δύναμη, γοητεία, μαχητικότητα, σθένος και εξυπνάδα, ώστε να κερδίσει τη ρεβάνς, το χαμένο της έρωτα. Αγωνίζεται -με φεμινιστική χροιά- να κατανικήσει τις κοινωνικές προκαταλήψεις για το ρόλο της γυναίκας και την ίδια της τη μοναξιά. Στο τέλος βλέπουμε την ολική πτώση του άντρα, έχει γίνει απλά ένας ανάπηρος, εξαρτημένος από τη γυναίκα. Πρόκειται, λοιπόν, για χαρακτήρες εγκλωβισμένους στις κοινωνικές συνθήκες και τις προσωπικές επιλογές τους. Ο Ζία Ζιανγκέ δημιουργεί δυνατούς και πειστικούς πίνακες ανθρώπων που ερωτεύονται, ελπίζουν, αναζητούν την επιτυχία, αποτυγχάνουν, προδίδονται ή προδίδουν τα ιδεώδη τους, διαψεύδονται και μάχονται…

Η μυθοπλασία έχει δομή ρεαλιστικού μυθιστορήματος. Η δραματουργία και η πλοκή είναι γερά και σφριγηλά χτισμένες και αφηγημένες. Τα δρώμενα, τα αφηγηματικά συμβάντα διασχίζουν τον κινέζικο κοινωνικό χώρο, τις ιδιαιτερότητές του, τις κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις, που άλλοτε βρίσκονται στο φόντο της κοινωνικής τοιχογραφίας του Ζία Ζανγκέ και άλλοτε στο προσκήνιο της δράσης. Φτιάχνει έτσι ένα ευαίσθητο και άρτιο κοινωνιολογικό ψηφιδωτό.

ΤΑ ΤΡΙΑ ΜΕΓΑΛΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ

Ο Ζία Ζανγκέ περιγράφει στις ταινίες του την Κίνα σε ταχύτατη, βιαστική εξέλιξη, τη γρήγορη εισαγωγή της ελεύθερης αγοράς και τις παρενέργειές της, τη γένεση οικολογικών προβλημάτων ή και καταστροφών -το χτίσιμο ενός μεγάλου υδροηλεκτρικού φράγματος βυθίζει στο νερό τα Τρία Φαράγγια και μία τεράστια κατοικημένη περιοχή-, την ταχεία εκβιομηχάνιση και αστυφιλία, τη συνεπαγόμενη υποβάθμιση των συνθηκών εργασίας των εργατών -που τις προτιμούν από τη φτωχότερη αγροτική ζωή-, την εισαγωγή στοιχείων και συμπεριφορών του δυτικού τρόπου ζωής (π.χ. μουσική ποπ). Ο Ζία στέκει κριτικός απέναντι σε αυτή την απότομη, ραγδαία εξέλιξη, της οποίας βεβαίως δεσπόζει η παρουσία και καθοδήγηση -αν και συχνά άτσαλη- του κινέζικου κομμουνιστικού κόμματος. Μερικές φορές παρακολουθούμε να συνυπάρχουν με το Κ.Κ.Κ. κλεισίματα εργοστασίων ή βίαιες μεταφορές τους σε άλλα μέρη ή και απεργίες ενάντια στη διεφθαρμένη διοίκηση και τους διεφθαρμένους νέους προύχοντες, την κρατική ή κομματική νομενκλατούρα και γραφειοκρατία. Τα πολιτισμικά και κοινωνικά δεδομένα μας παρουσιάζονται στο μπακγκράουντ της κυρίως δραματουργίας, με παρατηρητικότητα και ενάργεια.

Ο Ζία Ζανγκέ πραγματεύεται με μεγάλη επάρκεια και δεξιοτεχνία τα τρία μεγάλα κινηματογραφικά θέματα του κινηματογράφου του, το πέρασμα του χρόνου, τις διαδρομές στον αχανή κινέζικο χώρο και την κοινωνία. Τη σύγκρουση της παράδοσης με το βιαστικό εκμοντερνισμό, ακόμη και στα ήθη των γκάγκστερς. Κατασκευάζει μία ερωτική ελεγεία που εξελίσσεται σε ερωτική τραγωδία, στις παρυφές του εγκλήματος και των νεοκαπιταλιστικών κοινωνικών μεταλλαγών.

• Βιογραφίες