Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

Αυγ 06, 2020 Κινηματογράφος 0

του Αθανασίου Αθανάτου

Το καλοκαίρι του 1914 ήταν όμορφο, ζεστό και ειδυλλιακό κατά γενική ομολογία.Οι Ευρωπαίοι ως επί το πλείστον ζούσαν ανέμελοι την όμορφη Εποχή (Βelle Εpoque). Διάχυτη ήταν η αισιοδοξία για τη νέα εποχή που ξημέρωνε στην αυγή του 20^ου αιώνα, με την τεχνολογική εξέλιξη, την άνθηση της τέχνης και κυρίως την πολιτική σταθερότητα που έμοιαζε να κυριαρχεί.

Είχε περάσει ένας αιώνας απ’το τέλος των Ναπολεόντειων Πόλεμων το 1815 και η τελευταία σύρραξη που καθόρισε αυτήν την εποχή και τις ισορροπίες ήταν ο Γαλλο-Πρωσικός που τελείωσε με ήττα των πρώτων το 1871, την ίδια χρονιά δημιουργήθηκε η Γερμανική Αυτοκρατορία με τη συνένωση όλων των Γερμανικών βασιλείων, έπειτα απ’το πείραμα της Γερμανικής Συνομοσπονδίας. Η Αυστριακή Αυτοκρατορία, η οποία δημιουργήθηκε ως απομεινάρι της κραταιάς Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αποτέλεσε το νότιο μεγάλο πόλο της προαναφερθείσας Συνομοσπονδίας και παράγοντα τριβής με την άλλη ισχυρή επικράτεια, την Πρωσία, μετά την στρατιωτική ήττα της με την τελευταία, δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Αυστριακού Αυτοκράτορα, Franz Joseph, διττή μοναρχία, γνωστή ως Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία. Οι άλλες μεγάλες δυνάμεις της περιοχής -και κατ’ επέκταση του παγκόσμιου γίγνεσθαι- είναι η παραδοσιακή εχθρός των Κεντρικών Δυνάμεων δημοκρατική και αποικιακή δύναμη, η Γαλλία, η αχανής και μη βιομηχανοποιημένη φεουδαρχική Ρωσία και φυσικά το Ενωμένο Βασίλειο που είναι η απόλυτη δύναμη της εποχής, η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα που δημιουργήθηκε ποτέ, εμπορικά ακμαία χάρη στην αποικιοκρατική πολιτική της που την καθιστά κυρίαρχο.

Οι μόνες πρόσφατες Ευρωπαϊκές συγκρούσεις είχαν γίνει στην ευαίσθητη περιοχή των Βαλκανίων με τους δυο πολέμους που έλαβαν χώρα τις δυο προηγούμενες χρονιές. Πεδίο αντιπαράθεσης η περιοχή μεταξύ των πανσλαβιστών Ρώσων και των Αυστριακών που ήδη κατείχαν εδάφη, επίσης σύμφωνα με τη Συνθήκη του Βερολίνου, το βιλαέτι της Βοσνίας είχε περάσει απ’ τους Οσμανούς στη δικαιοδοσία της Αυστρο-Ουγγαρίας, το οποίο επίσημα προσάρτησαν πριν λίγα έτη.Ο Αρχιδούκας Franz Ferdinand της Αυστρίας, διάδοχος του θρόνου -ο οποίος εικάζεται ότι επιθυμούσε μια τριπλή Μοναρχία με ισότιμη συμμετοχή των Σλάβων- επισκέπτεται στις 28 Ιούνη το Sarajevo, πρωτεύουσα της Bosna (Βοσνίας). Απτόητος από την αποτυχημένη βομβιστική ενέργεια που δέχεται την ίδια μέρα, συνεχίζει την επίσκεψή του κι έπειτα από λάθος κινήσεις της αυτοκινητοπομπής του που ακινητοποιήθηκε σε κάποιο σημείο του δρόμου, πυροβολείται εξ επαφής ο ίδιος και η Τσέχικης καταγωγής γυναίκα του Sophie από έναν νεαρό Σέρβο εθνικιστή μέλος της Mlada Bosna (Νέας Βοσνίας), οργάνωσης εξοπλισμένης απ’ την Crna ruka (Μαύρο Χέρι).

Η δολοφονία αποτελέσε την αφορμή κήρυξης πολέμου, ένοχη αποκαλείται εξ αρχής η Σερβία ως υποκινούμενη χώρα και γι’αυτό της αποστέλλεται τελεσίγραφο 10 σημείων το οποίο αποδέχεται εκτός απ’την αξίωση των Αυστριακών αρχών να διεξάγουν έρευνες εντός της επικράτειάς της. Ένα μήνα ακριβώς μετά, στις 28 Ιουλίου, παρακινούμενη απ’ την πλήρη υποστήριξη που της παρείχε η Γερμανία η Αυστρο-Ουγγαρία βομβαρδίζει το Sarajevo και αρχίζουν οι εχθροπραξίες, ακολουθεί σειρά κηρύξεων πολέμων το αμέσως επόμενο διάστημα.Τα αίτια φυσικά είναι διαφορετικά και η ανάλυσή τους δεν αποτελεί αντικείμενο ανάλυσης του παρόντος άρθρου, μπορεί πάντως να σημειωθεί πως η ασφυκτική θέση στην οποία βρίσκονταν οι κεντρικές δυνάμεις, τις ωθούσαν στο να αντιδράσουν εξίσου Ιμπεριαλιστικά, δηλαδή επεκτατικά-μιλιταριστικά και να ζητούν την αναδιανομή του πλούτου και τον έλεγχο των αγορών. Αυτό θα καλυφθεί με εθνικιστικό περιτύλιγμα, το οποίο θα παρουσιαστεί κάλλιστα ως πατριωτισμός.

Ο Μεγάλος Πόλεμος -Α΄ έπειτα απ’το ξέσπασμα και ενός 2^ου έπειτα από 25 χρόνια, μπορούμε να πούμε πως είναι «αδικημένος» λόγω του μεγαλύτερου βάρους που δόθηκε στον διάδοχο του, είτε στα πλαίσια της Ιστορικής έρευνας είτε στα πλαίσια της τέχνης και ειδικότερα στην κινηματογραφική παραγωγή που εδώ μας ενδιαφέρει άμεσα, παρόλα αυτά υπάρχουν σημαντικές αναφορές όπως οι παρακάτω:

«All quiet on the Western Front» (1930), του Lewis Milestone

Βασισμένη πάνω στο ομότιτλο γνωστό μυθιστόρημα του Erich Maria Remarque, θεωρείται ως μία απ’ τις γνωστότερες αντιπολεμικές ταινίες όλων των εποχών και η σπουδαιότερη του είδους προπολεμικά. Προβλήθηκε πάνω στο μεταίχμιο της αλλαγής απ’ τον βωβό κινηματογράφο στον ομιλούντα, οπότε γυρίστηκε και κυκλοφόρησε στις δυο version. Βραβεύτηκε με δύο Oscar, καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας. Υπάρχει sequel του 1937 («The road back»), του James Whale, καθώς και το ομότιλο remake του 1979 σε σκηνοθεσία Delbert Mann που γυρίστηκε για την τηλεόραση και βραβεύτηκε το 1980 με Golden Globe.

«Sergeant York» (1941), του Howard Hawks

Βασισμένο πάνω στη ζωή και το ημερολόγιο ενός Αμερικανού ήρωα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του λοχία Alvin York, ο οποίος ανδραγάθησε στο Γαλλικό πεδίο μάχης, πρωταγωνιστούσε ο Gary Cooper, ο οποίος αποτέλεσε προσωπική επιλογή του ίδιου. Η ταινία υπήρξε η εμπορικότερη εκείνης της χρονιάς, προτάθηκε για 11 Oscar – κέρδισε τελικά δυο, Α’ Ανδρικού Ρόλου και μοντάζ -και γυρίστηκε με σκοπό να προπαγανδίσει την πολεμική αρετή σε μια στιγμή όπου ο πόλεμος μαίνονταν στην Ευρώπη και η Αμερικανική κοινή γνώμη έδειχνε απρόθυμη να συμμετάσχει, τελικά θα μεταβληθεί τον Δεκέμβρη του ίδιου έτους.

«Paths of glory» (1957), του Stanley Kubrick.

Μια σπουδαία κινηματογραφική μεταφορά και μια αθάνατη αντιπολεμική ταινία απ’το σπουδαίο σκηνοθέτη. Πρωταγωνιστεί ο Kirk Douglas στο ρόλο ενός Γάλλου συνταγματάρχη, ο οποίος είναι διοικητής στρατιωτών που αρνούνται να συνεχίσουν να πολεμούν θεωρώντας την όποια δράση επίθεση αυτοκτονίας. Η ταινία βασίστηκε στο ομότιτλο προπολεμικό έργο του Humphrey Cobb και υπήρξε αληθινή ιστορία που έλαβε χώρα το 1915 οδηγώντας στην εκτέλεση 4 στρατιωτών για δειλία, συμμετείχε επίσης στον ρόλο του υποστράτηγου και διοικητή σώματος, ο γνωστός ηθοποιός Adolphe Menjou. Η πρώτη προβολή της ταινίας απαγορεύτηκε στη Γαλλία, τη Γερμανία και Ισπανία, όπου παίχτηκε έπειτα από δεκαετίες. «Ο πατριωτισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο ενός καθάρματος», λέει σε κάποια στιγμή ο πρωταγωνιστής και αυτή είναι η πεμπτουσία του μηνύματος που ήθελε να περάσει ο δημιουργός.

«Lawrence of Arabia» (1962), του David Lean

Η πιο γνωστή κινηματογραφική δημιουργία η οποία αναφέρεται στον Μεγάλο Πόλεμο. Αναφέρεται σε αληθινό πρόσωπο, το Βρετανό αξιωματικό Thomas E. Lawrence ο οποίος εστάλη ως κατάσκοπος στην Αραβική χερσόνησο και αναμίχθηκε τελικά στο Εθνικό Κίνημα των Αράβων. Βασίζεται στο αυτοβιογραφικό έργο του ίδιου «Seven pillars of wisdom» («Επτά πυλώνες της σοφίας»), το οποίο εκδόθηκε το 1922. Στην ταινία εμφανίζονται κάποια εμβόλιμα φανταστικά πρόσωπα και αποσιωπούνται άλλα, καθώς υπάρχουν και ιστορικές ανακρίβειες με εμφανέστερη την υποτιθέμενη άγνοια του ήρωα για τη μυστική Συμφωνία Sykes-Picot που είχε υπογραφεί το 1916 και αφορούσε τις σφαίρες επιρροής στην Μέση Ανατολή μεταξύ των Βρετανών και των Γάλλων με τη σύμφωνη γνώμη των Ρώσων. Πρωταγωνιστής ο Peter O’Toole, πλαισιωμένος από γνωστούς ηθοποιούς όπως οι Alec Guinness, Anthony Quinn, Omar Sharif, José Ferrer, Anthony Quayle. Προτάθηκε για 10 Oscar και κέρδισε τελικά τα 7, ανάμεσά τους η μουσική του εξαιρετικού Maurice Jarre.

«Johnny got his gun» (1971), του Dalton Trumbo

Βασισμένο στην ομότιτλη νουβέλα που εκδόθηκε το 1938, το «επίτιμο» μέλος της μαύρης λίστας Trumbo σκηνοθετεί το δικό του έργο με την αφανή συνεισφορά του στο σενάριο του Luis Buñuel. Μια έξοχη αντιπολεμική ταινία που ασχολείται κυρίως με τις συνέπειες του πολέμου και τα ψυχικά ράκη που αφήνει πίσω του, μια εποχή όπου οι Ενωμένες Πολιτείες διεξήγαγαν έναν ακόμη πόλεμο, στο Βιετνάμ, και οι αντιπολεμικές φωνές τάραζαν την κοινή γνώμη στη χώρα. Πρωταγωνιστεί ο Timothy Bottoms και συμμετέχει ο Jason Robards, όπως επίσης ο Donald Sutherland σ’ έναν ρόλο-έκπληξη… του Χριστού!

«Gallipoli» (1981), του Peter Weir

Μια Αυστραλιανή εμπορική επιτυχία που αναφέρεται στη συμμετοχή των Αυστραλών στον Πόλεμο, στο πλευρό των Βρετανών. Η μάχη διεξάγεται στην Καλλίπολη στα Δαρδανέλλια (Οσμανική Αυτοκρατορία), απ’την Άνοιξη του 1915 και θα τελειώσει με νίκη των υπερασπιστών της στις αρχές του 1916. Δίνεται έμφαση στην μάχη του Nek. Πρωταγωνιστεί ο Mel Gibson.

«Un long dimanche de fiancailles» (2004), του Jean-Pierre Jeunet

Δραματική γαλλική ταινία που αναφέρεται μέσα απ’την πλοκή της στον παραλογισμό του πολέμου και στη σκληρή συμπεριφορά των ανωτέρων προς τους υφιστάμενούς τους στρατιώτες. Πρωταγωνιστεί η Audrey Tautou και συμμετέχουν επίσης η Marion Cotillard και η Jodie Foster. Προτάθηκε για 2 Oscar, μια Χρυσή Σφαίρα και ένα BAFTA.

«Joyeux Noel» (2005), του Christian Carion

Η ταινία αναφέρεται σ’ένα αληθινό γεγονός που έλαβε χώρα στο Δυτικό Μέτωπο τη χρονιά κήρυξης του Πολέμου και ονομάστηκε «Ανακωχή των Χριστουγέννων».Για την ακρίβεια υπήρξαν πολλές ταυτόχρονες παρόμοιες κινήσεις ανάμεσα στους Γάλλους, Βρετανούς και Γερμανούς στρατιώτες, με μεγαλύτερη ή μικρότερη συμμετοχή, κυρίως λόγω των εντολών των ανωτέρων και τη διστακτικότητα των αντιμαχομένων στα χαρακώματα. Ανάλογες πρωτοβουλίες σημειώθηκαν και τα επόμενα Χριστούγεννα του Πολέμου, αλλά σιγά-σιγά εξαλείφθηκαν μέσα στη σκληρότητα των μαχών.Η ταινία προβλήθηκε εκτός συναγωνισμού στο Φεστιβάλ των Καννών την ίδια χρονιά.

• Ιστορία κινηματογράφου