ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ

Ιούν 23, 2023 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

Η ΒΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑΣ

Πίσω από τις θημωνιές: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Μία οικογένεια που ζει κοντά στη λίμνη της Δοϊράνης. Είναι ο αφηγηματικός πυρήνας αυτής της ταινίας «Πίσω από τις θημωνιές». Ο πατέρας εξουσιάζει τα πάντα, είναι αυταρχικός και βίαιος. Μεταφέρει αυτή τη βία στο παιδί του, πιστεύει στο θεό, μπαίνει όμως στη λογική να λειτουργήσει παράνομα, με αποτέλεσμα το θάνατο κάποιων ανθρώπων, μεταναστών. Βλέπουμε τη ζωή τους ιδωμένη από τρεις διαφορετικές οπτικές: από αυτή του πατέρα, της μητέρας και της κόρης.

ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ: Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ

Η Ασημίνα Προέδρου, παρά το νεαρό της ηλικίας της, κάνει μια ώριμη, μεστή και ολοκληρωμένη ταινία. Όλη η ταινία, «Πίσω από τις θημωνιές», είναι ένα σχόλιο στην πατριαρχία και στη βία που αυτή μεταφέρει από γενιά σε γενιά. Έχουμε γράψει για αυτό το θέμα, αναλύοντας το διεξοδικά, μια έρευνα που είναι σε εξέλιξη. Ο πατέρας θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα αρχέτυπο. Ο αρχετυπικός Πατέρας είναι αυτός που επιβάλλει το νόμο με τη βία. Η Ιστορία είναι μια καταγραφή της βίας, όπως έχει αναλύσει ο Έριχ Φρομμ, στο βιβλίο του «Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότατας».

Φαίνεται ότι η Ασημίνα Προέδρου έχει μελετήσει το θέμα αρκετά. Στην ταινία βλέπουμε τους δύο πυλώνες της εξουσίας, σύμφωνα με τον Κώστα Πουλαντζά: την εκκλησία και τα σώματα ασφαλείας. Η δομή αυτών είναι η εγγύηση για να μεταφερθεί η λογική της βίαιης συμπεριφοράς στην επόμενη γενιά, με μια ενδεχόμενη μικρότερη ένταση. Η γυναίκα θα πρέπει να είναι υποταγμένη στην εξουσία του άντρα. Αυτό το βλέπουμε στη Μαρία που υπακούει στις εντολές του άντρα της, υπηρετεί εθελοντικά την εκκλησία, ακολουθώντας τις εντολές του παπά. Το ότι ακολουθεί μια δικιά της λογική, διαφορετική από αυτή του άντρα της, όταν η κατάσταση θα εξοκείλει, είναι έκπληξη. Είναι όμως;

Ο Στέργιος, ο πατέρας είναι τόσο αυταρχικός που επιβάλλει τη θέλησή του, θεωρώντας ότι αυτό που πιστεύει είναι λογικό και σωστό, αυτό θα πρέπει να γίνει οπωσδήποτε. Στον ψυχισμό του πατέρα υπάρχει μια αντίθεση: θέλει να ακολουθήσει αυτή τη βίαιη λογική που έχει μάθει από τον πατέρα του, αλλά, σε κάποια σημεία, διαφωνεί με αυτή. Πιστεύει στη χριστιανική θρησκεία, αλλά δε διστάζει να παραποιήσει τα διδάγματά της, προκειμένου να ακολουθήσει τη βία που θα διαιωνίσει αυτή τη λογική της επιβολής της θέλησης του Πατέρα.

ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ: ΟΙ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ

Σε αυτό το σημείο θα δούμε την αντίθεση που διέπει τη σύνδεση της θρησκείας με το κοσμικό καθεστώς. Αυτή η σύνδεση δίνει συνέχεια στο πολιτικό σύστημα του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού. Δε θα πρέπει να μας φαίνεται περίεργο που ο παπάς διδάσκει το αγαπάται αλλήλους, απαγορεύει όμως να περιθάλπουν τους μετανάστες. Στον κάθε μετανάστη βλέπει ο καθένας τον Άλλο, σύμφωνα με τη θεώρηση του Λακάν, αυτό το φτιαγμένο Εγώ του που συνδιαλέγεται με το Υπερεγώ και δημιουργεί παραβατικές συμπεριφορές. Αυτόν τον Άλλο μισούν ουσιαστικά και ασυνείδητα. Αυτές οι συμπεριφορές φαίνονται κατά τη διάρκεια της αφήγησης και εγγράφονται στο σώμα και το πνεύμα της κόρης τους, της Αναστασίας.

Τα πλάνα είναι επίτηδες φλου σε κάποια σημεία στην ταινία «Πίσω από τις θημωνιές». Επίσης δεν ακολουθούν μια λογική γραμμικής αφήγησης. Η Ασημίνα Προέδρου αρνείται την αριστοτελική αφήγηση, «μπερδεύει» την αφηγηματική αλληλουχία, αφήνει το θεατή να φτιάξει τη δική του αφήγηση, την δική του εκδοχή για την ταινία. Θα δούμε κάτι που το έχουμε παρατηρήσει και σε άλλες ταινίες: χτίζεται, με αυτό τον τρόπο, μια αφηγηματική κυβερνοσφαίρα που ξεκινά από μια χαοτική κατάσταση. Αυτή η δόμηση της αφήγησης από το θεατή, ενώ η ταινία προβάλλεται, δημιουργεί εσωτερικό ρυθμό, σύμφωνα με τη θεωρία του Μπερτς.

ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ: Ο ΡΥΘΜΟΣ

Ο θεατής δε χάνει επαφή με το φιλμικό προϊόν. Η δόμηση της ταινίας, «Πίσω από τις θημωνιές», έχει γίνει από το πολύ καλά υπολογισμένο μοντάζ που ακολουθεί την αϊζενστάινικη θεωρία, στο ιδεολογικό μοντάζ. Οι ηθοποιοί ερμηνεύουν πολύ πειστικά τους χαρακτήρες, δείχνουν τις εσωτερικές αντιθέσεις τους. Ο πατέρας είναι σατράπης και γλυκός άνθρωπος, δέχεται και αρνείται την πατριαρχική λογική. Η μητέρα δέχεται την εξουσία του Πατέρα, την έχει ανάγκη για να φτιάξει την ταυτότητά της, όμως σε κάποια σημεία ακολουθεί αυτό που της λέει η ψυχή της.

Αυτό που έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον είναι η κόρη. Έχουμε ένα κοριτσάκι που ενδιαφέρεται μόνο να περνά καλά, έχει υποταχθεί στον πατέρα της. Στην ενηλικίωσή της γνωρίζει τον έρωτα, την ημέρα των γενεθλίων της. Η απόλαυση που γνωρίζει από τον έρωτα τη βοηθά να φτιάξει το χαρακτήρα της. Η ασφάλεια που έχει από τον πατέρα και τη μητέρα της είναι το δεύτερο εχέγγυο για να οικοδομήσει την ταυτότητά της. Όμως αυτό που βλέπει στην πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που έχει δημιουργήσει η ίδια από το αξίωμα της απόλαυσης και της ασφάλειας, σύμφωνα με το Φρόιντ. Η φροϋδική θεωρία μας λέει ότι σε αυτό το σημείο, η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην πραγματικότητα έτσι όπως υπάρχει και έτσι όπως την έχουμε εμείς δομήσει, σε αυτό το σημεία παράγεται το υστερικό.

Βλέπουμε την υστερία της Αναστασίας. Βρίσκεται ανάμεσα σε δύο κόσμους. Από τη μία είναι ο Πατέρας και από την άλλη είναι ο εραστής, ο οποίος έχει επίσης στοιχεία του αρχετυπικού Πατέρα. Προσπαθεί να κρατηθεί από κάπου, να έχει μια απόσταση από τη λογική, τόση όσο χρειάζεται για να μη φτάσει στην ψύχωση. Δεν τα καταφέρνει και θέλει να δώσει ένα τέλος στη ζωή της. Η ψυχή και το σώμα της πλήττονται από ένα κοινωνικό σύστημα που δε διστάζει να βιάσει τον άνθρωπο, σαν ψυχή και σα σώμα, προκειμένου να πετύχει τη διαιώνιση της εξουσίας. Ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένα γρανάζι ή ένα πιόνι σε μια σκακιέρα, όπως είχε δει και απελπιστεί ο Τσβάιχ. Η αποτυχία του κοινωνικού συστήματος να φτιάξει μια κοινωνία που να υπηρετεί τον άνθρωπο εγγράφεται στην Αναστασία.

ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ: ΤΟ ΔΡΩΜΕΝΟ

Πολύ σωστά η Ασημίνα Προέδρου δεν επιμένει στην ανάλυση του προσφυγικού. Οι πρόσφυγες δεν είναι παρά τα θύματα ταραχών που έχουν γίνει από ένα πολιτικό σύστημα που ακολουθεί την πατριαρχική δομή, στον ιμπεριαλισμό. Αν το σενάριο της ταινίας «Πίσω από τις θημωνιές» ανέλυε το προσφυγικό θέμα, τότε θα αναδείκνυε αυτό σα μια πρωταρχική αντίθεση και θα έχανε την ευκαιρία να δείξει ότι η πρωταρχική αντίθεση είναι η βία της πατριαρχίας. Έτσι το συμπέρασμα θα ήταν λάθος, η πολιτική ανάλυση θα μας οδηγούσε σε άλλους δρόμους.

Για να φτάσουμε και να εμπεδώσουμε τη σεναριακή ανάλυση της Προέδρου θα πρέπει να δούμε το διονυσιακό δρώμενο όταν οι κεντρικοί χαρακτήρες της πατριαρχικής δομής είναι μεθυσμένοι. Πιάνουν ένα μοιρολόι που δεν έχει να κάνει με τους πνιγμένους μετανάστες. Αυτό μας θυμίζει αρχαίο ελληνικό δράμα, όπου ο χορός είναι οι γυναίκες που ακολουθούν υποτεγμένοι. Αναφέρεται στη δική τους υπόσταση. Έχουν φτάσει σε μια θέση «ευυπόληπτη» στην ελληνική κοινωνία. Όμως αυτή είναι εύκολο να ανατραπεί. Όλο αυτό βασίζεται στην απατεωνιά, στην άρνηση σωστής δόμησης της κοινωνίας, αν και αυτή πρεσβεύουν. Ξέρουν ότι είναι εύκολο να φτάσουν στην κατάσταση των προγόνων τους που ήρθαν εδώ εκδιωγμένοι. Αρκεί να ανακαλυφθεί το οικονομικό ή τα άλλα εγκλήματα που έχουν κάνει.

ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ: Ο ΠΥΡΗΝΑΣ

Αυτό το μέρος της ταινίας «Πίσω από τις θημωνιές» είναι ο πυρήνας της αφήγησης. Αν αυτή η ταινία θα ήταν μικρού μήκους, γύρω από αυτή τη σεκάνς θα ήταν δομημένη. Είναι το ασυνείδητο της ταινίας. Μας οδηγεί στο συνειδητό, στην κατασκευή του πραγματικού. Δείχνει το δρόμο για το θεατή για να φτιάξει τη δική του αφήγηση. Μόνο που αυτό μπορεί να γίνει αφού η ταινία θα έχει τελειώσει και ο θεατής θα τη διαβάσει από την αρχή ξανά. Κάθε φορά, είναι αυτονόητο, θα παράγει τη δική του αφήγηση. Αυτό είναι που κάνει αυτή την ταινία σημαντική και αριστουργηματική.

Η μουσική αποδίδει το αφηγηματικό εύρος, όπως και το συναίσθημα σε κάθε σεκάνς. Αλλάζει, από τη λαϊκή μουσική πάμε στην ατμοσφαιρική και από εκεί στη σύγχρονη ροκ μουσική. Τα σκηνικά έχουν φτιαχτεί έτσι ώστε η αφήγηση να έχει τη μέγιστη δυνατή αληθοφάνεια. Δεν υπερβάλλουν, ακολουθούν την ανάπτυξη των χαρακτήρων και τους υποστηρίζουν.

ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ

Σκηνοθεσία Ασημίνα Προέδρου

Σενάριο: Ασημίνα Προέδρου

Φωτογραφία: Σίμος Σαρκετζής

Μοντάζ: Ηλέκτρα Βενάκη

Μουσική: Μάριος Στρόφαλης

Ήχος: Νίκος Παπαδημητρίου, Ηλέκτρα Βενάκη, Περσεφόνη Μήλιου, Κώστας Βαρυμποπιώτης

Σκηνικά: Εδουάρδος Γεωργίου

Κοστούμια: Κική Μήλιου

Παραγωγή: Ιωάννα Μπολομύτη, Markus Halberschmidt, Vladimir Anastasov, Angela Nestorovska

Παίζουν: Στάθης Σταμουλακάτος (Στέργιος), Ελένη Ουζουνίδου (Μαρία), Ευγενία Λάβδα (Αναστασία), Χρήστος Κοντογεώργης (Χρήστος), Ντίνα Μιχαηλίδου (Γεωργία), Πασχάλης Τσαρουχάς (Δημήτρης)

Χώρα παραγωγής: Ελλάδα, Γερμανία, Βόρεια Μακεδονία

Έτος παραγωγής: 2022

Είδος: τραγωδία

Χρώμα: έγχρωμη

Γλώσσα: ελληνικά, αραβικά, μακεδονίτικα, αγγλικά

Διάρκεια: 118΄

Εταιρεία διανομής: Tanweer

Ημερομηνία εξόδου στις αίθουσες: 19/1/2023.

Για περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά δείτε εδώ.

Διαβάστε τις κριτικές κινηματογράφου που έχουμε δημοσιεύσει

Διαβάστε την κριτική της Καλλίτσας Βλάχου

Δείτε τα βίντεο που έχουμε δημιουργήσει