ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΖΑΧΟΥ ΣΑΜΟΛΑΔΑ

Σεπ 10, 2018 Κινηματογράφος 0

ΚΟΚΟΡΟ ΙΤΑΪ

Η καρδιά μου πονά με τη δυστυχία των άλλων

Ο Ζάχος Σαμολαδάς συνομιλεί με το Γιάννη Φραγκούλη

Το Ζάχο Σαμολαδά τον έχουμε γνωρίσει με την ταινία του μεγάλου μήκους, «Η επιστροφή του Κ. Δελαπόρτα». Εκτός από φιλική σχέση, δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε το ασίγαστο πάθος του για την κινηματογραφική δημιουργία. Αυτό φαίνεται σε όλες του τις ταινίες, από τις οποίες οι περισσότερες είναι ανιμέισιον. Αυτή η ταινία ασχολείται με ένα επίκαιρο ακόμα θέμα, ιστορικό όμως γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής. Αυτή ήταν η αφορμή να μιλήσουμε, όχι μόνο για την ταινία,  περισσότερο για αυτά τα επίκαιρα θέματα που η ταινία ανασύρει, για τη δουλειά του σκηνοθέτη και τα προσεχή σχέδιά του.

Μιλήστε για την ταινία ανιμέισιον που κάνατε πρόσφατα.

«Κόκορο Ιτάϊ…Η καρδιά μου πονά με τη δυστυχία των άλλων». Αυτοί οι άλλοι ήταν οι κάτοικοι της Σμύρνης, Έλληνες και Αρμένιοι που προσπαθούσαν να σωθούν από την οργή των Κεμαλιστών και την φωτιά που έκαιγε την πόλη και την ιστορία της Ιωνίας.Η καρδιά μου πονά με την δυστυχία των άλλων. Αυτό έλεγε ξανά και ξανά ο πλοίαρχος του Ιαπωνικού εμπορικού πλοίου Tokei Maru, καθώς ο θάνατος και οι φλόγες έσβηναν τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας. Ο πλοίαρχος δεν άντεξε από το μέγεθος της τραγωδίας, έσωσε 825 Έλληνες και Αρμένιους από το θάνατο και στάθηκε απέναντι στους Τούρκους που επιτακτικά ζητούσαν να πετάξει τους πρόσφυγες στη θάλασσα. Το αίτημα των Τούρκων, να παραδώσει γυναικόπαιδα στο θάνατο το είδε ως προσβολή στην τιμή του και στην τιμή του Αυτοκράτορα της Ιαπωνίας. Και η ιστορία των δικαίωσε.

Οι Τούρκοι υποχώρησαν και το Tokei Maru, ταξίδεψε σε πιο ήρεμα και φιλικά νερά, σώζοντας ζωές. Και όλα αυτά όταν τα πολεμικά πλοία της Δύσης, βρετανικά, γαλλικά και ιταλικά παρακολουθούσαν αμέτοχα ή έριχναν πίσω στη θάλασσα τους πρόσφυγες της Ιωνίας. Οι σύμμαχοί μας τότε ένιψαν τας χείρας τους και άφησαν το έγκλημα να εξελιχθεί. Δεν είναι δικά μας λόγια, τα αναφέρει ο Αμερικανός πρόξενος Χόρτον, και ο Άιζα Τζένκινς που οδήγησε στη σωτηρία πάνω από 300 χιλιάδες ανθρώπους. Κανείς δεν ξέρει τι απέγινε μετά αυτός ο άγνωστος ήρωας. Μόνο όσοι σώθηκαν τον κράτησαν στην καρδιά τους. «Αυτό πρέπει να είναι το πρόσωπο των αγγέλων», γράφει ο Dan Georgakas στο βιβλίο που καταγράφει την ιστορία της σωτηρίας της οικογένειας του, για τους Ιάπωνες ναύτες που βοηθούσαν τους πρόσφυγες της Σμύρνης. Λίγοι μόνο ερευνητές, όπως ο Σταύρος Σταυρίδης και η κυρία Nanako Murara, σκαλίζουν ακόμη τα αρχεία και τις πηγές προσπαθώντας να βρουν την άκρη στο μίτο της ιστορίας.

Ποια ήταν η αφορμή για να γυριστεί αυτή η ταινία;

Αφορμή για τη δημιουργία της ταινίας ήταν η ανάρτηση μιας αναμνηστικής πλακέτας στο χώρο του Include-Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, στο πάρκο Ηρώων, στην Τριανδρία, στο πλαίσιο του 3ου Πανευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Παραδοσιακού Τζούντο, το 2016. Το έργο φιλοτέχνησε ο Θανάσης Πάλλας, αναπληρωτής καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μέλος της επιστημονικής ομάδας του Include, ενώ η πρωτοβουλία για την δημιουργία του σεμνού αυτού μνημείου ανήκει στον προπονητή τζούντο του Ηρακλή και τεχνικό σύμβουλο του ΚΕΘΕΑ Ιθάκη, Αυγερινό Μαϊστρέλη.

Με ποιο τεχνικό τρόπο γυρίστηκε;

Η ταινία γυρίστηκε με τον παραδοσιακό τρόπο δημιουργίας κινουμένων σχεδίων. Σχέδιο στο χέρι, σε λευκό χαρτί χρωματισμένο με ξυλομπογιές. Στην συνέχεια τα σχέδια σκανάρονται, γίνεται χρωματική διόρθωση και μπαίνουν ως μεμονωμένες εικόνες στο μοντάζ. Ακολουθεί η διαδικασία του compositing, τα οπτικά και ηχητικά εφφέ και η μουσική.

Πόσο χρόνο σας πήρε για να ολοκληρώσετε αυτή την ταινία;

Τρία χρόνια διάρκεσε η παραγωγή από τα οποία ο ένας χρόνος αφιερώθηκε στην έρευνα και την συλλογή οπτικού υλικού αναφοράς για το σχεδιασμό των στοιχείων της ταινίας. Φωτογραφίες, σχέδια, κινηματογραφικά επίκαιρα της εποχής και εφημερίδες που αποτελούν την κύρια πηγή πληροφόρησης για την ιστορία της ταινίας. Δυστυχώς από την μέχρι τώρα έρευνα στον ΟΛΠ και τα αρχεία του Λιμενικού Σώματος δε βρέθηκαν στοιχεία για την τύχη του πλοίου. Τα αρχεία πριν από το 1945 στο Λιμάνι του Πειραιά καταστράφηκαν κατά την υποχώρηση των Γερμανών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και έτσι έχουμε ελάχιστα στοιχεία για την τύχη του πλοίου ή την πορεία του μετά το 1922.

Το σενάριο βασίζεται σε ένα πραγματικό γεγονός. Με δεδομένο ότι σήμερα ζούμε ανάλογες καταστάσεις, ως παρατηρητές, πιστεύετε ότι αυτή η ταινία είναι επίκαιρη, μέχρι ποιο βαθμό μπορεί να προβληματίσει και πως το κοινό της;

Η ταινία είναι επίκαιρη όσο ποτέ σήμερα. Ζούμε ένα κύμα προσφύγων, μεταναστών νομίμων και μη, που προσπαθούν, στην πλειοψηφία τους με κάθε τρόπο να ξεφύγουν από τις τραγικές συνθήκες που επικρατούν στις χώρες τους. Άνθρωποι διωγμένοι από τον πόλεμο, το ρατσισμό και τη βία, επιχειρούν να περάσουν στην «γη της επαγγελίας» και να διεκδικήσουν ένα καλύτερο μέλλον. Άνθρωποι από τα βάθη της Ασίας ή την φτώχεια και την εξαθλίωση που βιώνει η μετά-αποικιοκρατική Αφρική, διακινδυνεύουν τη ζωή τους για την ψευδαίσθηση της ελευθερίας στη Γηραιά Ήπειρο. Έτσι και το 1922 οι Έλληνες της Ιωνίας δεν έφυγαν με τη θέληση τους, αλλά εκδιώχτηκαν από την βία των Τσετών και του Τουρκικού εθνικισμού που οδήγησε στην εθνοκάθαρση των Κούρδων, των Αρμενίων και των Ελλήνων.

Ήταν τα αθώα θύματα των διαθέσεων των μεγάλων δυνάμεων που οδήγησαν την Ελλάδα στην Μικρασιατική εκστρατεία και στη συνέχεια, όταν τα συμφέροντα άλλαξαν και η πλάστιγγα έγειρε υπέρ της Τουρκίας, άφησαν την Ελλάδα μόνη στο μάτι του κυκλώνα. Δεν είχαν καλύτερη υποδοχή, σε πολλές περιπτώσεις έγιναν αποδέκτες ρατσισμού -το βλέπουμε έντονα στα έργα του Ηλία Βενέζη- και χρειάστηκε να περάσει μία γενιά για να ενσωματωθούν στον κορμό της μητέρας-πατρίδας και να γίνουν η κινητήρια δύναμη της Ελλάδας στα χρόνια πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο εθνικισμός στις γειτονικές μας χώρες, ο μεγαλοϊδεατισμός των γειτόνων μας και οι οικονομικές συνθήκες που διαμορφώνονται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής δεν διαφέρουν και πολύ από την εποχή εκείνη. Τότε τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής οδήγησαν την ανθρωπότητα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα είναι το φυσικό αέριο και αύριο ίσως είναι το νερό. Οι συνθήκες είναι παρόμοιες και η ιστορία κάνει κύκλους.

Κατ’ επέκταση, πιστεύετε ότι το θέμα της ταινίας είναι παγκόσμιο σήμερα;

Χρειάζεται πίστη και θέληση για να ξεπεράσει κανείς τις προσωπικές ή επαγγελματικές του αναστολές, να υπερβεί κάθε λογική και να φερθεί ανθρώπινα σε μία τραγωδία. Η σωτηρία των Ελλήνων και Αρμενίων στην Σμύρνη από ελάχιστα πλοία, η άρνηση των Συμμάχων να βοηθήσουν τους πρόσφυγες και η εσωστρέφεια ακόμη και των Ελλήνων που φοβισμένοι περίμεναν στην Μυτιλήνη ενώ η Σμύρνη καιγόταν από άκρη σε άκρη προβάλλεται ως εικόνα σε κάθε εμπόλεμη περιοχή του πλανήτη σήμερα. Η διαρκής αύξηση των ακραίων στοιχείων σε όλο το ιδεολογικό φάσμα, η καταπίεση των ατομικών και θρησκευτικών ελευθεριών, οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις για το γεωπολιτικό και οικονομικό έλεγχο περιοχών του πλανήτη, και η προσπάθεια ελέγχου των πλουτοπαραγωγικών πηγών των οικονομικά αδύναμων κρατών δημιουργούν καθημερινά εντάσεις που σταδιακά οδηγούν στον ξεριζωμό, την προσφυγιά και την εξαθλίωση των ανθρώπων.

Γυρίζετε, τον τελευταίο καιρό, συνέχεια ταινίες ανιμέισιον. Ποιος είναι ο λόγος;

Η παραγωγή και δημιουργία μιας ταινίας κινουμένων σχεδίων χρειάζεται υπομονή, επιμονή, αφοσίωση και προσήλωση. Είναι μία δουλειά σχεδόν μοναχική, στις περισσότερες περιπτώσεις οι ανεξάρτητοι δημιουργοί κινουμένων σχεδίων δουλεύουν μόνοι τους, ή με ελάχιστους συνεργάτες. Υπάρχει ένα στοιχείο όμως που είναι για μένα ουσιαστικό και απελευθερώνει το δημιουργό. Σχεδιάζουμε ανθρώπους και δημιουργούμε καταστάσεις, κτίζουμε και γκρεμίζουμε σκηνικά, πόλεις, τοπία, δημιουργούμε λίμνες, ποτάμια, πλανήτες. Για μένα αυτή η απόλυτη ελευθερία είναι καταλυτική. Δεν χρειάζεται να δώσω οδηγίες ή να προσπαθώ να εξηγήσω σε έναν αριθμό ανθρώπων τι θέλω να κάνω. Απλά το δημιουργώ. Δεν χάνω χρόνο στην προσπάθεια κάνοντας πρόβες, αφιερώνω όλη μου την ενέργεια στο σχεδιαστικό-δημιουργικό κομμάτι. Και στο τέλος της ημέρας, εκεί όπου ο παραγωγός κάνει απολογισμό, δεν έχω ξοδέψει τίποτε, εκτός από το χρόνο μου. Είναι παράλληλα μια «οικονομική» αλλά απόλυτα δημιουργική συνθήκη.

Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τον προϋπολογισμό της ταινίας.

Ο προϋπολογισμός είναι πρακτικά ανύπαρκτος. Το μόνο κόστος είναι η αξία των υλικών, χαρτί, μολύβια, χρώματα, και το κόστος του ρεύματος καθώς όλη η τελική επεξεργασία γίνεται στον υπολογιστή. Η βοήθεια και η φιλική συμμετοχή φίλων αναλαμβάνουν κάποια ιδιαίτερα τμήματα της παραγωγής, σε αυτή την περίπτωση τη μετάφραση στα ιαπωνικά και την παραχώρηση μουσικών θεμάτων που ακούγονται στην ταινία. Είναι μία δεκαπεντάλεπτη low budget ταινία animation.

Αυτή τη στιγμή ακολουθεί το διάβα της προς τα Φεστιβάλ. Σε ποια Φεστιβάλ έχει συμμετάσχει και σε ποια θα συμμετάσχει στο μέλλον;

Η ταινία άνοιξε τον κύκλο των προβολών στο 7ο Διεθνές Φεστιβάλ Ψηφιακού Κινηματογράφου της Αθήνας όπου απέσπασε και το Βραβείο ταινίας animation. Στη συνέχεια συμμετείχε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου στο Πακιστάν, όπου πήρε πολύ θετικές κριτικές. Ακολούθησε το Διεθνές Φεστιβάλ του Al-Nahj, στο Ιράκ, το 3ο Φεστιβάλ Ελληνικής Τέχνης «Τιμαρέτη», στη Νέα Υόρκη, το Marin County International Festival of Film & Video, στο Σαν Φρανσίσκο, ενώ ακολουθούν το Φεστιβάλ Multimedia «Daidalos Project» στη Μύκονο, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου στη Σύμη και τέλος το Szczecin European Film Festival στην Πολωνία τον Οκτώβριο. Δυστυχώς λόγω θέματος η ταινία συναντά δυσκολίες στην συμμετοχή σε Φεστιβάλ. Ειδικά στη βόρεια Ευρώπη, υπάρχει μία τάση φιλική προς την γείτονα χώρα. Υπάρχουν φεστιβάλ στα οποία η ταινία πέρασε, έλαβα το σχετικό μήνυμα και πληροφορίες για τα διαδικαστικά της συμμετοχής και μετά, με μαγικό τρόπο, με ενημερώνουν ότι μπήκαν και άλλες ταινίες στο πρόγραμμα!! Και η δική μου δε χωράει στις προβολές. Αστεία πράγματα σε μια Ευρώπη που δεν έχει καμία ενότητα και συνοχή.

Πιστεύετε ότι υπάρχει ενδιαφέρον για την ταινία από το χώρο εκτός της Ελλάδας; Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις;

Δυστυχώς ζούμε σε μία περίεργη εποχή που τη συγκρίνω με αυτή του μεσοπόλεμου στην Ευρώπη. Έχουμε γίνει υπερβολικά «πολιτικά ορθοί» και η αγωνία είναι μήπως ενοχλήσουμε κάποιον με ότι κάνουμε, είτε είναι αυτό σκίτσο, γλυπτό, πίνακας ή ταινία. Στη βόρεια Ευρώπη,  η ταινία μέχρι σήμερα δεν είχε καμία τύχη. Το θέμα είναι δύσκολο, Έλληνες και Αρμένιοι πρόσφυγες στην καταστροφή της Σμύρνης. Δυστυχώς, όπου εμπλέκονται χρήματα ή συμφέροντα κανένα είδος τέχνης δεν έχει ελπίδα να ανθήσει, εκτός και αν είναι στρατευμένο στον βωμό του συμφέροντος.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;

Υπάρχουν τέσσερα projects τα οποία είναι ανοιχτά και βρίσκονται σε διάφορα στάδια παραγωγής και προετοιμασίας. Από αυτά δύο είναι ταινίες animation -μία μικρού και μία μεγάλου μήκους-, ένα μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ και μία μικρού μήκους ταινία επιστημονικής φαντασίας για παιδιά. Ο χειμώνας που θα ακολουθήσει θα είναι ο χρόνος παραγωγής για τη μεγάλου μήκους ταινία animation με τίτλο «Γένεσις 2020». Η «Γένεσις 2020» είναι ουσιαστικά η επέκταση της «Γένεσις» του 1997, που είναι και η πρώτη μικρού μήκους ταινία animation με διάρκεια μεγαλύτερη από είκοσι λεπτά στην Ελλάδα.

Η «Γένεσις» του 1997 θα ήταν μία μεγάλου μήκους ταινία, οπτικοποίηση επτά κεφαλαίων της Παλαιάς Διαθήκης, με κλασική μουσική στα πρότυπα της «Φαντασίας», του Ντίσνευ. Ολοκληρώθηκαν και κινηματογραφήθηκαν τα Κεφάλαια 1-6 (Δημιουργία του Κόσμου, Αδάμ και Εύα, η πτώση από τον Παράδεισο, Κάιν και Άβελ και Κατακλυσμός του Νώε) ενώ έμειναν εκτός ο Πύργος της Βαβέλ και η θυσία του Αβραάμ. Η Βαβέλ σχεδιάστηκε σε ποσοστό 60% ενώ για τη θυσία του Αβραάμ υπάρχει ένα πολύ βασικό storyboard. Όμως η μοναχική δουλειά σχεδιασμού περισσότερων από 20.000 σχεδίων σε χαρτί, η μεταφορά τους σε αντίστοιχο αριθμό διαφανών ζελατινών και ο χρωματισμός τους με το χέρι, οι τεχνικές δυσκολίες κινηματογράφησης σε φιλμ και διάφοροι οικογενειακοί λόγοι σταμάτησαν το 1998 τη διαδικασία παραγωγής.

20 χρόνια μετά, η ταινία επανασχεδιάστηκε, νέες σκηνές μπήκαν σε όλες τα κεφάλαια, νέα πρωτότυπη μουσική και νέες τεχνικές κινηματογράφησης σε ένα μίγμα διαφορετικών παραδοσιακών και ψηφιακών τεχνικών και τεχνοτροπιών. Κινηματογράφηση σε πολυεπίπεδη τρυκέζα, ψηφιακή επεξεργασία εικόνας, 3D και 2D animation. Και σε αυτή την ταινία όλος σχεδόν ο σχεδιασμός γίνεται στο χέρι, ενώ τα σκηνικά (φόντα) της ταινίας είναι σχεδιασμένα σε χαρτόνια και χρωματισμένα με τέμπερες. Η ολοκλήρωση της ταινίας θα γίνει στο τέλος του 2019 με στόχο την προβολή το 2020. Αυτή την εποχή γίνεται ο καθαρισμός των σχεδίων στο κεφάλαιο της Βαβέλ. Όσο για τα υπόλοιπα projects έχουμε μπροστά μας καιρό για να τα πούμε.

• Συνεντεύξεις