SLEEPING DOGS LIE

Δεκ 04, 2013 Κινηματογράφος 0

ΟΙ ΔΥΟ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

ΤΟΥ SLEEPING DOGS LIE

Δεν υπάρχει συγγραφέας που να μίλησε διεξοδικότερα για το «μεταμοντέρνο» από τον αμερικάνο Fredric Jameson. Το βασικό στοιχείο της ανάλυσης του είναι ότι συνάρτησε τον μεταμοντερνισμό με τις εξελίξεις στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο (ή υπόβαθρο) και συγκεκριμένα με τη θεωρία του «ύστερου καπιταλισμού» του μαρξιστή Ερνέστ Μαντέλ. Τα πολιτιστικά γεγονότα αποτελούν ακόμη μια εξωτερική εμφάνιση των αλλαγών που συντελούνται στη δομή του συστήματος. Καθόλου συμπτωματικά, η συζήτηση για το μεταμοντέρνο εμφανίζεται την ίδια δεκαετία που ξεκινά η σταδιακή επικράτηση του νεοφιλελεύθερου δόγματος στην οικονομία.

Στο αισθητικό πεδίο, ο Jameson διέγνωσε -εκτός των άλλων- ως κρίσιμη εξέλιξη την εξάλειψη των συνόρων μεταξύ του υψηλού πολιτισμού και της λεγόμενης μαζικής ή εμπορικής κουλτούρας. Η συνέπεια αυτής της ιστορικά καθοριστικής αισθητικής διαταραχής ήταν η εμφάνιση νέων ειδών εμποτισμένων με τις μορφές, τις κατηγορίες και το περιεχόμενο των βιομηχανικών πολιτιστικών προϊόντων που με τόσο πάθος είχαν καταγγείλει οι ιδεολόγοι της νεώτερης εποχής. Πρακτικά, οι μεταμοντερνιστές γοητεύονται από το τοπίο της υποβάθμισης και της πνευματικής παρακμής που εμφανίζει η βιομηχανική κουλτούρα -η διαφήμιση, οι καθημερινές τηλεοπτικές σειρές, τα μπεστσέλλερς και τα βίπερ, βιογραφίες των ποπ σταρ κ.τ.λ. Από το τοπίο δεν λείπουν οι χολιγουντιανές ταινίες β’ διαλογής με μοναδική αποστολή την προβολή σε καλωδιακές τηλεοράσεις.

Η ταινία «Sleeping dogs lie» ανήκει σε μια προνομιακή κατηγορία των έργων του μεταμοντερνισμού που επιτυγχάνουν την ιδανική αμφισημία: με δυσκολία διακρίνεται το ανώνυμο-βιομηχανικό πολιτιστικό υποπροϊόν, όπως αυτά που περιγράφονται παραπάνω, από την επώνυμη γραφή-άποψη. Η διάκριση δεν αποσαφηνίζεται μέχρι το τέλος της ταινίας διατηρώντας καθ’ όλη τη διάρκεια μια πρωτότυπη αινιγματικότητα μεταξύ Ύψους και «πάτου».

Ενώ υφολογικά παρουσιάζει όλα τα κλισέ της λαϊκής-εμπορικής τηλεταινίας (λέγεται και«αμερικανιά»),το σενάριο έχει αντίθετη αφετηρία, κωμικά αταίριαστη με το ύφος και το περιεχόμενο του έργου:

Κάποτε η Έϊμι έκανε πεολειχία (λέγεται και «πίπα») στο σκύλο της. Αυτό το γεγονός σημαδεύει τη ζωή της και τις σχέσεις της στο φιλμικό παρόν. Η αποκάλυψη του ένοχου μυστικού αρχικά γίνεται η αιτία για τη διάλυση του αρραβώνα της και στη συνέχεια για τη ρήξη με την οικογένεια της. Τελικά, θα την οδηγήσει στην κοινωνική απομόνωση.

Το μείγμα είναι εκρηκτικό. Είναι σίγουρο ότι οποιοδήποτε άλλο μορφολογικό πλαίσιο θα έκανε το σενάριο μια κακόγουστη φάρσα. Με τον τρόπο όμως που συγκροτείται η ταινία πείθει ότι στον κόσμο της αμερικανικής τηλεταινίας το παραπάνω σενάριο είναι λογικό. Το πρόβλημα της Έιμι είναι κάτι που αξίζει να αντιμετωπιστεί με προσοχή και συμπάθεια. Πιθανόν να αφορά ένα ευρύτερο κοινό…

Η αληθοφάνεια όσων συμβαίνουν διασφαλίζεται έτσι όπως τίθεται η αποτρόπαιη πράξη της Έιμι στην αρχή της ταινίας -σαν εισαγωγή- και στη συνέχεια αφήνεται στο σύμπαν της τηλεταινίας να διαχειριστεί τις συνέπειες. Έτσι η φαιδρότητα αποκτά τον πιο αυθεντικό της χαρακτήρα.

Μια δεύτερη ανάγνωση αφορά -αναπόφευκτα- την ψυχανάλυση. Το τραγικό συμβάν του παρελθόντος συνεχώς επανέρχεται και στοιχειώνει το παρόν. Η περίπτωση είναι τυπική. Ωστόσο η ψυχαναλυτική ανάγνωση ενισχύεται από τον τρόπο με τον οποίο απεικονίζεται το γεγονός. Καταρχήν συμβαίνει σε τόπο αφηρημένο («δωμάτιο») και ουσιαστικά άχρονο, καθώς η μόνη πληροφόρηση περιορίζεται «πίσω στα φοιτητικά χρόνια».

Κυρίως όμως η πράξη παρουσιάζεται αναιτιολόγητη και άλογη σαν γνήσια παρόρμηση με πηγή το υποσυνείδητο. Η Έιμι αδυνατεί να δικαιολογήσει την πράξη της όσες φορές κι αν ρωτήθηκε ή διερωτήθηκε.

Το «Sleeping dogs lie» λοιπόν είναι το αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της πιο σύγχρονης τέχνης, η ιδανική έκφραση του μεταμοντέρνου που αναζητούσε ο Jameson στην αρχιτεκτονική του Venturi, στο λαϊκισμό και στο παστίς διαφορετικών τεχνοτροπιών.

Προχωράει ένα βήμα παραπέρα από το «Sitcom», του Francois Ozon, που ενώ είχε παρόμοιες προθέσεις -να σατιρίσει το σύμπαν της σαπουνόπερας- δεν ξέφευγε από το πλαίσιο της διανοουμενίστικης κριτικής και της υπογραφής του σκηνοθέτη (του auteur). Το «Sleeping dogs lie» ολοκληρώνει το εγχείρημα, καθώς εσκεμμένα αποποιείταιτο στυλ, δηλαδή θέλει να είναι ανώνυμο. Με αυτή την έννοια, εκφράζει καλύτερα την τάση της εποχής που βασίζεται στο απορρυθμισμένο γούστο και την ισοπεδωτική αισθητική ανωνυμία.