STEFAN ZWEIG: FAREWELL TO EUROPE

Μάι 21, 2017 Κινηματογράφος 0

Στις αίθουσες από 18/5/2017

Ο Στέφαν Τσβάιχ, λογοτέχνης από την Αυστρία, αυτοεξορίστηκε από τη ναζιστική Γερμανία και τελικά πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Λατινική Αμερική. Είχε μετανιώσει για το ότι έφυγε από την Ευρώπη, κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η ταινία της Maria Schrader επιχειρεί τη βιογραφία του και ερευνά το πολύ σημαντικό θέμα αν ένας καλλιτέχνης οφείλει να σχολιάζει τα επίκαιρα θέματα της εποχής του. Τελικά το έργο του είναι η καλύτερη απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Μία πρωτότυπη βιογραφία ενός πολυδιαβασμένου συγγραφέα.

Η Maria Schrader κάνει μία εξαιρετική βιογραφία του Στέφαν Τσβάιχ, όσον αφορά στα τελευταία χρόνια της εξορίας του. Γεννημένος στη Βιέννη το 1881, γόνος μεσοαστικής οικογένειας, έγινε ένας από τους πιο διάσημους συγγραφείς στον κόσμο, τη δεκαετία του 1920. Ήταν παθιασμένος ουμανιστής, φανατικός υποστηρικτής της ενωμένης Ευρώπης, με ειρηνική διαβίωση. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το σπίτι του στις Άλπεις, κοντά στο Σάλτσμπουργκ, έγινε ένα πολιτιστικό κέντρο για Ευρωπαίους καλλιτέχνες, όπως οι H. G. Wells, Thomas Mann, James Joyce, Richard Strauss, Béla Bartók, που τον επισκέπτονταν συχνά. Στην ταράτσα του μπορούσαν να δουν τα σύνορα με τη Γερμανία. Στο βιβλίο του, «The world of yesterday», έγραφε: «χαλάμε τόσο πολύ ευτυχισμένο χρόνο με όλους τους καλεσμένους μας, καθισμένοι στη ταράτσα και βλέποντας το όμορφο και ειρηνικό τοπίο, ποτέ δε φανταστήκαμε ότι μετά από τα βουνά του Berchtesgaden ένας άνθρωπος θα ζούσε, ο οποίος θα κατάστρεφε τον κόσμο».

Το σπίτι του Τσβάιχ αντιπροσώπευε ότι ο Χίτλερ ήθελε να καταστρέψει, όχι επειδή αυτός ο λογοτέχνης ήταν Εβραίος: αναφερόμαστε στο κοσμοπολίτικο, ισότιμο, δημοκρατικό ευρωπαϊκό ιδεώδες που οι ναζί ήθελαν να εκμηδενίσουν. Το 1934, περίπου ένα χρόνο πριν ο Χίτλερ ανέβει στην εξουσία και τέσσερα χρόνια πριν το «Anschluss», ο Τσβάιχ έφυγε, πρώτα για την Αγγλία και μετά για τη Βραζιλία, όπου αυτός και η δεύτερη γυναίκα του, η Λότε, έζησαν μέχρι το 1942.

Γραμμένη η ταινία από τη Schrader και το Jan Schomburg, είναι χωρισμένη σε έξι κεφάλαια. Βλέπουμε το Τσβάιχ βαθμιαία να βυθίζεται στην απελπισία με την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη και τον επερχόμενο πόλεμο. Ο διαχωρισμός σε κεφάλαια κάνει την ταινία να μοιάζει σα μία συλλογή από μονογραφίες όπου διακρίνουμε το εκφραστικό ταλέντο του συγγραφέα μέσα στον ιστορικό χρόνο. Με αυτό τον τρόπο γίνεται ένας παραλληλισμός της δικιάς του προσωπικότητας και σημαντικών προσώπων του δυτικού πολιτισμού, αλλά και η σύνδεση με αυτές τις προσωπικότητες και την εποχή του.

Στην ταινία θα βρούμε ιστορικές και πολιτικές αναφορές όσον αφορά εκείνη την εποχή. Με αυτό τον τρόπο η Schrader δεν επιχειρεί να κάνει ένα φιλελεύθερο κήρυγμα. Σε ένα διεθνές συνέδριο συγγραφέων, ο Τσβάιχ αφού ερωτήθηκε σχετικά με τους ναζί στη Γερμανία, αρνήθηκε να τους καταδικάσει, δεν ήθελε ποτέ να μιλήσει ενάντια στη χώρα του. Πολύ πιθανόν ήθελε να αποφύγει την πολεμική, ήταν μακριά από τη χώρα του, έβλεπε τον τρόμο στη Γερμανία, δεν ήταν σε άμεσο κίνδυνο. «Κάθε έννοια αντίστασης, που έχει ρίσκο και διάφορες επιπτώσεις, δεν είναι παρά ένα αίτημα αναγνώρισης», ανέφερε.

Ειδικά στο σύγχρονο και προοδευτικό ακροατήριο, αυτός ο διφορούμενος ειρηνικός λόγος μπορεί να φανεί τόσο σαν αφελής όσο και σαν ένας κακός και δειλός εγωκεντρισμός. Άρα, όποιος θα έπαιρνε το ρόλο θα αντιμετώπιζε δύο προκλήσεις, την τιμή ενός αναγνωρισμένου συγγραφέα και μία εσωτερική διαμάχη που φτάνει στην κορύφωσή της. Ο Αυστριακός Josef Hader επέλεξε και τα δύο, να δείξει το Τσβάιχ υπό το βάρος της σύγχρονής του ιστορίας και βρισκόμενος σε ένα σημείο κοντά σε ένα τοπίο αποκάλυψης. Η Aenne Schwarz και η Barbara Sukowa ερμηνεύουν πολύ καλά την πρώτη και τη δεύτερη γυναίκα του συγγραφέα, αλλά βρίσκονται κάπου στη σκιά του Hader, ο ρόλος που σφραγίζει όλη την πλοκή είναι του Hader.

Η Schrader ακολουθεί ένα τρόπο τεχνικό που είναι πρωτότυπος για τον κινηματογράφο. Δεν επιθυμεί ευρυγώνια πλάνα και τέτοιο μοντάζ που θα μας οδηγήσουν στην αληθοφάνεια. Το μάτι μας δε βοηθιέται, θα ακολουθήσει το Τσβάιχ σα μία οντότητα που ξεχειλίζει και τον περιβάλλει.

Έχουμε μία ενθουσιώδη ταινία, πολύ συμπαθητική όσον αφορά στο Τσβάιχ. Είναι τραγικά ειρωνικό ότι ο Τσβάιχ ενώ ήταν κοσμοπολίτης, του ήταν αδύνατον να δεχθεί τον κοσμοπολιτισμό όταν αυτός τον πίεζε για να ζήσει μέσα σε αυτό το περιβάλλον. Στην εξορία του έγραψε για τα «άθλια συναισθήματα του να είσαι ένας ξένος», ευρισκόμενος σε μία άλλη χώρα η αυτοεκτίμηση τείνει να ελαττωθεί. Στην πιο όμορφη και δυνατή στιγμή της ταινίας ένας παράξενος δήμαρχος μιας πόλης στον Αμαζόνιο οργανώνει μία τιμητική βραδιά για το Τσβάιχ. Στην ομιλία του εύχεται ότι ο Τσβάιχ θα επιστρέψει σύντομα στο σπίτι του, αναφέροντας μία βραζιλιάνικη παροιμία: «Αυτός που δεν έχει χώρα δεν έχει μέλλον». Ο Τσβάιχ συμπεριφέρεται στωικά, δείχνει να καταρρέει, χαλαρώνει όταν ακούει τον «Μπλε Δούναβη», μία μουσική ανάμνηση από τη χώρα του που είναι ένα δώρο αυτής της στιγμής.

ΑΛΛΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Κριτική Δημήτρης Δημητρακόπουλος (flix.gr)

Το «Στέφαν Τσβάιχ: Αποχαιρετισμός στην Ευρώπη» ξεκινά και τελειώνει με δύο εκτενείς σκηνές στις οποίες η κάμερα παραμένει απόλυτα ακίνητη και όμως, σε κάθε περίπτωση, το κάδρο βρίθει από πληροφορίες σε πολλαπλά (μεταφορικά και κυριολεκτικά) επίπεδα. Τόσο όσον αφορά τους ίδιους τους ανθρώπους που περιφέρονται ή μπαινοβγαίνουν στο πλάνο αλλά και όσο αφορά τα αισθήματά τους , την κοινωνική τους θέση (και κατ’ επέκταση τις ίδιες τις δομές της κάθε κοινωνίας) και τελικά την αλληλεπίδρασή τους με τον ίδιο τον Τσβάιχ, του ανθρώπου που την δεκαετία του 1920 – μαζί με τον Τόμας Μαν – έφερε την σφραγίδα του πιο πολυδιαβασμένου και μεταφρασμένου παγκοσμίως γερμανόφωνου συγγραφέα… Περισσότερα

Κριτική Χρήστος Μήτσης (Αθηνόραμα)

Για τρίτη φορά πίσω από την κάμερα, η Γερμανίδα ηθοποιός Μαρία Σράντερ («Νικώντας το Σκοτάδι» ) βιογραφεί με πρωτότυπο τρόπο τον Αυστριακό λογοτέχνη Στέφαν Τσβάιχ και θέτει επίκαιρα ερωτήματα: είναι υποχρέωση ενός καλλιτέχνη να σχολιάζει τα ιστορικοπολιτικά γεγονότα της εποχής του; Οφείλει να πάρει θέση; Ή μήπως το (διαχρονικό ) έργο του είναι η καλύτερη απάντηση; Αυτοεξόριστος από τη ναζιστική Γερμανία, ο πολυδιαβασμένος Στέφαν Τσβάιχ πέρασε τα τελευταία χρόνια του στη Λατινική Αμερική, γεμάτος τύψεις που έμεινε μακριά από μια φλεγόμενη Ευρώπη… Περισσότερα

Κρτική Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (Lifo)

Ουσιαστικά, το δράμα του πολυδιαβασμένου και δημοφιλούς συγγραφέα Στέφαν Τσβάιχ αφορά τη βραδυφλεγή, αν και σφοδρή σύγκρουση της απέχθειάς του για μια λαϊκίστικη αποκήρυξη της ναζιστικής Γερμανίας, στα πρόθυρα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με το βαρύ φορτίου ενός διανοούμενου Εβραίου που καλείται να καταγγείλει την απάνθρωπη κλιμάκωση των πράξεων του Χίτλερ που οδήγησαν στην τραγωδία … Περισσότερα

Κριτική Αγγελική Στελλάκη (cinepivates.gr)

Η ηθοποιός και σκηνοθέτις Μαρία Σρέιντερ χτίζει μια ιδιότυπη βιογραφία, αποφασίζοντας να αποκαλύψει τον άνθρωπο μέσα από μικρά στιγμιότυπα σε μία ταραγμένη περίοδο. Η σκηνοθέτις καλύπτει πολλά ζητήματα που αφορούν την προσωπικότητα του Τσβάιχ. Από τις προσωπικές του ενοχές επειδή κατάφερε να γλυτώσει, στην μοναξιά της αυτο-εξορίας, στην φαινομενική ενόχληση όταν θεωρεί ότι του ζητείται κάτι που ο ίδιος δεν επιθυμεί να δώσει, η Μαρία Σρέιντερ καλύπτει ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων του συγγραφέα… Περισσότερα

Κριτική Ρόμπυ Εκσιέλ (cinemag.gr)

Δραματοποιημένο πορτρέτο του σπουδαίου Αυστριακοεβραίου συγγραφέα Στέφαν Τσβάιχ, δημιουργού του «Γράμματος μιας άγνωστης» και της «Σκακιστικής νουβέλας», μέσα από τα επτά τελευταία χρόνια της ζωής του και σε πέντε κεφάλαια/ταξίδια/σταθμούς, από τη συμμετοχή του σε ένα λογοτεχνικό συνέδριο στο Ρίο Ντε Τζανέιρο το 1936, τη χρονιά που εγκατέλειψε την υπό ναζιστική σκιά Αυστρία, μέχρι την αυτοκτονία του το 1942 στη βραζιλιάνικη επαρχία Πετρόπολις, μαζί με τη δεύτερη γυναίκα του… Περισσότερα

Κριτική iefimerida.gr

Η ταινία ξεκινάει από το 1936, όταν ο Γερμανός συγγραφέας βρίσκεται επίσημος προσκεκλημένος σε ένα συνέδριο συγγραφέων στην Βραζιλία, ενώ ο Χίτλερ ήδη έχει κερδίσει έδαφος. Ο Τσβάιχ είναι εξόριστος, όμως αρνείται να υπογράψει μια καταγγελτική επιστολή εναντίον της χώρας του παρά τις πιέσεις που δέχεται και ως ειρηνιστής μιλάει για μια Ευρώπη ενωμένη, χωρίς σύνορα, μέσα από μια καθαρά δημοκρατική και ουμανιστική προοπτική… Περισσότερα

Κριτική Άννα Δραγάτση (artic.g)

Έχοντας εξαντλήσει τις πηγές του βιβλίου, το μυαλό του τον οδήγησε σε παρτίδες με αντίπαλο τον εαυτό του κι έτσι άρχισε να υποβάλλεται σε μια σχιζοφρενική διάλυση που επρόκειτο να αποβεί μοιραία. Στο αφήγημα απεικονίζεται η πάλη του πνεύματος και της φαντασίας -χαρακτηριστικά του παλαιού κόσμου- ενάντια στον εσωτερικό δαίμονα και την πεισματική λογική της σύγχρονης βαρβαρότητας… Περισσότερα

Κριτική Παναγιώτης Μπούγιας (cinedogs.gr)

Η αρχικά στεγνή, ακαδημαϊκού ύφους προσέγγιση, παραχωρεί στα επόμενα κεφάλαια τη θέση της σε μεγαλύτερη εξοικείωση με το (κυρίαρχο) πρόσωπο του δράματος, καθώς η αφήγηση επικεντρώνεται σε περισσότερο ιδιωτικές ή «οικογενειακές» στιγμές. Η δημιουργός κάνει την παραδοχή-υπόθεση εργασίας πως το (εν δυνάμει) κοινό ενός τέτοιου έργου είναι εξοικειωμένο με τον επιφανή μυθιστοριογράφο, δοκιμιογράφο και θεατρικό συγγραφέα Τσβάιχ, έναν εβραίο πασιφιστή που πέρασε τα τελευταία οκτώ χρόνια της ζωής του στην προσφυγιά, εκτοπισμένος απ’ το ναζιστικό καθεστώς της πατρίδας του, προτού αυτοκτονήσει το 1942 στη Βραζιλία και σε ηλικία 60 ετών… Περισσότερα

Κριτική Βικτώρια Μιχαήλ (freecinema.gr)

Όσο κι αν είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς, και καταρχήν εύσημο για την ας πούμε κοντοχωριανή του, με θεατρική βάση της το Αμβούργο, ο ήρωας αυτής της ταινίας πρέπει να είναι ο πρώτος μουράτος τής γραμματείας στα 35mm που, εξόν φευγαλέα άπαξ κάποιες σημειώσεις σε τετράδιο και μια αφιέρωση σε βιβλίο, τις οποίες δεν θα δούμε σε πιασάρικο με φίλτρο στον φακό υποκειμενικό ή κοντινό, δεν ορνιθοσκαλίζει το παραμικρό παρότι αυτή η δραστηριότητα αποτελεί τη… ζωή του… Περισσότερα

ΣΤΕΦΑΝ ΤΣΒΑΪΧ: ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

(STEFAN ZWEIG: FAREWELL TO EUROPE)

Σκηνοθεσία: Maria Schrader

Σενάριο: Jan Schomburg, Maria Schrader

Φωτογραφία: Wolfgang Thaler

Μοντάζ: Hansjörg Weißbrich

Μουσική: Cornelius Renz, Tobias Wagner

Παραγωγοί: Cornelia Ackers, Stefan Arndt, Pierre-Olivier Bardet, Danny Krausz, Heinrich Mis, Denis Poncet, Olivier Père, Uwe Schott, Andreas Schreitmüller, Kurt Stocker

Παίζουν: Tómas Lemarquis (Λεφέβρ), Barbara Sukowa (Φρειδερίκη Τσβάιχ), Matthias Brandt (Ερνστ Φέντερ), Josef Hader (Στέφαν Τσβάιχ), Harvey Friedman (Φρίντμαν), Charly Hübner (Εμίλ Λούντβιγκ), Nahuel Pérez Biscayart (Βίτορ ντ’Αλμέιντα), Lenn Kudrjawizki (Σαμουέλ Μαλαμούντ), Ivan Shvedoff (Χάλπερν Λάιβικ), Nicolau Breyner (Λεοπόλντ Στερν)

Χώρα παραγωγής: Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία

Έτος παραγωγής: 2016

Γλώσσα: αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, πορτογαλικά, ισπανικά

Διάρκεια: 106΄

Είδος: δράμα, βιογραφια

Ημερομηνία εξόδου: 18/5/2017

Εταιρεία διανομής: Weird Wave.

Περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά: διαβάστε εδώ.

Γιάννης Φραγκούλης

• Κριτικές ταινιών