ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ

Δεκ 23, 2013 Κινηματογράφος 0

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΕ ΠΡΩΤΟ ΠΛΑΝΟ

Απ’όσο ξέρω, στην Ελλάδα δεν έχει ασχοληθεί κανένας άλλος εκτός από την Αλίντα Δημητρίου με τον πολιτικό αγώνα των γυναικών από την Εθνική Αντίσταση και έπειτα. Με ταινίες της που αναφέρονται σε αυτό το θέμα τόλμησε να κάνει μια τομή σε αυτό το ακανθώδες θέμα. Γιατί όμως το χαρακτηρίζω ως «ακανθώδες»;

Η γυναίκα είναι αυτή που βοήθησε πολύ είτε στον πόλεμο είτε στην αντίσταση όπου, σύμφωνα με την επίσημη ιστορία, τον πρώτο λόγο τον είχαν οι άντρες. Όμως αυτό δεν είναι αλήθεια: οι γυναίκες σε πολλές περιπτώσεις πολέμησαν με περισσότερο θάρρος απ’ότι οι άντρες, σε περιπτώσεις που αρνήθηκαν τον πόλεμο, ήρθε η ειρήνη, πολυπόθητη για όλους, και με αυτή η ευτυχία και η ανάπτυξη της κοινωνίας, όπως, για παράδειγμα, στη Λυσιστράτη. Πιθανότατα επειδή η ιστορία γράφτηκε από άντρες, αυτή η παραποίηση ήταν «λογική». Αλλά συγχρόνως ήταν ασέβεια στη γυναίκα, στη μάνα μας ή στην ερωμένη-σύζυγό μας, να μην αναφερθούμε στο καθοριστικό ρόλο της σε αυτές τις περιστάσεις, όπως αναφέρθηκε ο Καζαντζάκης, στο λογοτεχνικό-φιλοσοφικό του έργο. Έχουν γραφτεί κάποια βιβλία που βάζουν τα πράγματα στη θέση τους, αλλά στον κινηματογράφο δεν έχουμε δει παρά μόνο τις ταινίες της Αλίντας Δημητρίου που εστιάζουν με επιμονή και προσοχή σε αυτό το θέμα που παραμένει ως αγκάθι στην ιστορική και ιδεολογική συνείδηση του Έλληνα.

Σε πρόλογο που είχα κάνει για ένα αφιέρωμα σε αυτήν, είχα ξεκινήσει λέγοντας ότι η Αλίντα Δημητρίου όταν κινηματογραφεί ξεκινά βλέποντας το θέμα από «μακριά», αντικειμενικά, θα μπορούσαμε να πούμε, μετά μπαίνει όλο και πιο βαθιά μέσα σε αυτό και εκεί μπορεί κάποιος να διακρίνει την αγάπη, τον έρωτα που θρέφει για το θέμα της. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι αυτός είναι ο τρόπος που κινηματογραφεί η Αλίντα. Το έχουμε δει στους «Καρβουνιάρηδες», στην τριλογία με τις γυναίκες, που ολοκληρώνεται με αυτή την ταινία, «Τα κορίτσια της βροχής», και στις άλλες της ταινίες. Ο θεατής δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά: ακολουθεί τη ματιά της σκηνοθέτιδας και μπαίνει στην προβληματική της. Βρίσκεται στον πυρήνα του θέματος χωρίς να το καταλάβει και εκεί μπορεί να περιπλανηθεί, με τη διακριτική βοήθεια της δημιουργού αυτής της ταινίας-ντοκιμαντέρ.

Αυτή η περιπλάνηση έχει δύο δρόμους τον ιδεολογικό και το βιωματικό. Ο πρώτος είναι αυτός που ξεκινά από τις τοποθετήσεις των προσώπων που παρουσιάζονται, από τις απόψεις και τις ιδεολογικές θέσεις τους. Ο δεύτερος είναι η δική του ιστορία, αυτού του ίδιου και των συγγενών του, πάντα σε σχέση με το θέμα που παρουσιάζεται. Οι δύο αυτοί δρόμοι συγκλίνουν και αποκλίνουν έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια ιδεολογική θέση από τον ίδιο το θεατή που μετατρέπεται σε αναγνώστη του φιλμικού κειμένου.

Σε αυτή την περίπτωση, έχουμε ένα μαζικό αγώνα από τις γυναίκες που αντιστάθηκαν στην χούντα των συνταγματαρχών από την 21^η Απριλίου και μετά. Παρουσιάζονται είτε μία-μία είτε κάποιες μαζί, δεν εμφανίζονται τα ονόματά τους, παρά μόνο στο τέλος της ταινίας, έτσι ώστε ο θεατής να μην μπορεί να ταυτίσει το πρόσωπο με το όνομα. Με αυτό τον τρόπο έχουμε ένα μαζικό λόγο, ενιαίο πάντα, και όχι μεμονωμένες εκφορές του λόγου που θα μας οδηγούσαν σε ιδιωματισμούς, αν θεωρήσουμε ότι ο κινηματογραφικός λόγος της ταινίας είναι αυτός που θα πρέπει να επικρατεί, μέχρι ενός σημείου. Από εκεί που η μία τελειώνει αρχίζει η άλλη. Όλες οι ιστορίες γίνονται ένα, μια ενιαία Ιστορία, αυτή του αγώνα των γυναικών ενάντια στη χούντα. Τα ονόματα, οι ξεχωριστές περιπτώσεις, παίζουν ρόλο μόνο στο τέλος, όταν έχουμε ξεκαθαρίσει το ιδεολογικό και βιωματικό τοπίο.

Η ιδεολογική αντίστιξη, το τότε με το σήμερα, οι αφηγήσεις για τις βαναυσότητες των οργάνων της χούντας με τις επιθέσεις των ΜΑΤ στις διαδηλώσεις που γίνονται στις μέρες μας, ο λόγος των γυναικών σε αντίστιξη με τις φωτογραφίες, ανοίγει το πεδίο όπου χωρά η κριτική που μας πάει από το τότε στο σήμερα, να δούμε πόσα έχουν αλλάξει από τότε, αν, τελικά, ο φασισμός έχει πεθάνει ή έχει θεριέψει. Μια δεύτερη ιδεολογική αντίστιξη είναι το τι έγινε μετά την πτώση της χούντας, αν τιμωρήθηκαν οι βασανιστές και αν οι σύγχρονοι υπάνθρωποι έχουν τιμωρηθεί ή βρίσκονται ακόμα στην υπηρεσία τους, όπως ακριβώς μετά την πτώση του καθεστώτος Ιωαννίδη και την έλευση του «εθνάρχη» Κωνσταντίνου Καραμανλή και της επιβολής του δικού του φασιστικού καθεστώτος. Μια τρίτη ιδεολογική αντίθεση είναι η ανοχή του κόσμου τότε και σήμερα: πόσα πράγματα τα ζούσαμε τότε παθητικά και σήμερα τα προσπερνάμε χωρίς να αντιδρούμε.

Να σημειώσουμε ένα ακόμα ιδεολογικό υπονοούμενο. Έχουμε να κάνουμε με την απαξίωση της γυναίκας, η οποία φτάνει στο όριο του σεξισμού. Η γυναίκα στην αντίσταση, σε όλες τις εποχές, ήταν αυτή που ήταν σε ρόλο βοηθού. Ο ρόλος της δεν αναλύθηκε ποτέ όπως θα έπρεπε. Η προσφορά της δεν εκτιμήθηκε όσο της άξιζε. Αντίθετα ήταν υποκείμενο στον παραμερισμό, στην καταπίεση από τον άντρα, ακόμα και όταν ήρθε η Δημοκρατία, κάτι που το παρατηρούσαμε και το παρατηρούμε σε πολλούς αριστερούς. Αυτή είναι η πικρή αλήθεια. Να τονίσουμε ακόμα ότι η γυναίκα με τη συναισθηματική λογική δεν μπορεί να περιοριστεί στη χάραξη μιας τακτικής αλλά, αντίθετα, σε αυτής της ανυποχώρητης πάλης, η οποία δυναμώνει από ένα θεμιτό ανταγωνισμό με τον άντρα σύντροφό της, με τη θέλησή της να είναι καλύτερη και πιο δυνατή από αυτόν. Αντέχει περισσότερο και δε σπάει. Αυτή την αλήθεια η Αλίντα Δημητρίου την υπονοεί γιατί ξέρει πολύ καλά ότι αν την εξέφραζε, ως γυναίκα δημιουργός, θα μπορούσε να κατηγορηθεί ως φεμινίστρια και ότι εξέφραζε υποκειμενική άποψη.

Με αυτούς τους τρόπους η δημιουργός αυτής της ταινίας ντοκιμαντέρ μας δείχνει ένα δρόμο σκέψης και μας παροτρύνει να δημιουργήσουμε το δικό μας ιδεολογικό οικοδόμημα. Παράλληλα μας παρακινεί να δράσουμε, άμεσα και ουσιαστικά. Όπως η ίδια αντιδρά όλα αυτά τα χρόνια με άμεσο, ουσιαστικό και δυναμικό τρόπο, τόσο στον κινηματογραφικό όσο και στον κοινωνικό χώρο της Ελλάδας. Έτσι η ταινία λειτουργεί στο να διαμορφώνει το ιδεολογικό και κοινωνικό χώρο που περιβάλλει αυτό το θέμα και το προσδιορίζει.

Γιάννης Φραγκούλης