ΘΑΝΑΣΗΣ ΡΕΝΤΖΗΣ: ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Αυγ 25, 2020 Κινηματογράφος 1

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΘΑΝΑΣΗ ΡΕΝΤΖΗ

φόρος τιμής στον εμπνευστή της έρευνάς μου

του Γιάννη Φραγκούλη

Όταν πλήττεται ο πατέρας σου τότε ένα μεγάλο μέρος της ταυτότητάς σου καταρρίπτεται. Πόσο περισσότερο όταν δεν πρόκειται για το βιολογικό πατέρα σου, αλλά για αυτόν που λέμε πνευματικό πατέρα, αυτόν που κατάφερε με την ιδεολογική του θέση και τις πράξεις του να σου δώσει τόσα που να μπορείς να δομήσεις ένα σημαντικό κομμάτι του Εγώ σου. Στη ζωή μου είχα την τύχη να συνδεθώ και να αναγνωρίσω ως πνευματικούς πατέρες κάποιους διανοούμενους του κινηματογράφου -τέχνη με την οποία ασχολούμαι θεωρητικά και πρακτικά-, αλλά και με τη θεωρία της αφήγησης, γενικότερα. Ο Βασίλης Ραφαηλίδης, ο Νίκος Κολοβός, ο Σωτήρης Δημητρίου και ο Θανάσης Ρεντζής. Αυτό το σημείωμα είναι αφιερωμένο σε αυτόν το τελευταίο που, αυτές τις μέρες, το σώμα του δοκιμάζεται από ασθένεια, αφού το πνεύμα του ήταν και είναι νεανικό.

Το πιο σημαντικό στον άνθρωπο είναι η πορεία του μέσα στην κοινωνία, όταν, ακόμη περισσότερο, ακολουθεί μία διαδρομή όπου το σώμα και το πνεύμα ακολουθούν σε μία αέναη πάλη, αυτή που έχει να κάνει με την παρούσα κατάσταση με την επόμενη, αυτή που θα δημιουργηθεί μέσα από την αμφισβήτηση, την επαλήθευση, τη δημιουργία μιας νέας θέσης, της υπέρβασης, με άλλα λόγια. Όταν ξεκινάς από ένα χαμηλό μαθησιακό επίπεδο και φτάνεις στο ύψιστο αξίωμα, αναγνωρισμένο από όλους, διαρρηγνύεις το ακαδημαϊκό υμένα και φτάνεις στη διανόηση, στη διανοητική στάθμη που είναι αυτή που όλοι ονειρεύονται: η καταξίωση έρχεται από συναδέλφους και η ακαδημαϊκή αναγνώριση, εν δυνάμει, με τέτοιο τρόπο που το ακαδημαϊκό στάτους παίρνει από εσένα μία μεγαλύτερη αξία και όχι το αντίστροφο.

Η κριτική κινηματογράφου έχει έρθει μετά τη θεωρητική αναζήτηση στη γλώσσα, στο λόγο που δεν είναι μόνο κινηματογραφικός. Μπορείς να μιλήσεις ως θεωρητικός για μία ταινία, για την αφήγηση, για τη φόρμα και το μήνυμα, έχεις τη δυνατότητα να προτείνεις μία άλλη ανάγνωση. Η κριτική παύει να είναι μία άποψη μόνο, είναι, πολύ περισσότερο, μία θεωρητική αναζήτηση, καταλήγεις να προτείνεις μία νέα μορφή, μέσα από την θεωρητική-κριτική έρευνά σου.

Αν, ακόμη περισσότερο, προσπαθείς να εφαρμόσεις αυτές τις θεωρητικές σου αναζητήσεις στην «πράξη», στη σκηνοθεσία, τότε μπορούμε να μιλάμε για μία πειραματική διεργασία που μπορεί να είναι η αφορμή να αναπτυχθούν άλλες, νέες μορφές και δομές αφήγησης. Γίνεσαι η αρχή για την ανάπτυξη μίας κινηματογραφίας, ο λόγος σπάει το εθνικό όριο και απλώνεται στο διεθνές, βρίσκοντας, σε αυτό το πεδίο τους άλλους διανοητές της αφήγησης που προσπάθησαν να κάνουν το ίδιο με μεγάλη επιτυχία ή όχι. Ο Jean Mitry, ο οποίος δεν μπόρεσε να κάνει με επιτυχία μία πειραματική ταινία, αλλά η θεωρία του μας επηρέασε βαθύτατα, ο Malcolm le Grice, του οποίου τα γραπτά και το φιλμικό κείμενο εξελίσσονταν έτσι ώστε το ένα να δίνει στο άλλο χώρο για να αναπτυχθούν ακόμα περισσότερο, o Michael Snow που ακολουθεί μία ανάλογη πορεία με το Malcolm le Grice, προς διαφορετική κατεύθυνση, ο Κώστας Σφήκας και ο Σταύρος Τορνές, οι οποίοι στην Ελλάδα υπηρέτησαν τον ποιητικό ή χαοτικό κινηματογράφο, δίνοντάς του μία άλλη υπόσταση, την προοπτική του εμπορικού φιλμ, όπως και άλλοι στο διεθνή χώρο που μπορεί ο αναγνώστης της κινηματογραφικής θεωρίας να ανακαλύψει στην ανάγνωση του κινηματογράφου.

Ο Θανάσης Ρεντζής θα αυτοσυστηθεί: «Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι ανδρώθηκα σε μία γενιά και μία ιδιαίτερα ευφορική πνευματικώς περίοδο, όπου πιστεύαμε ακράδαντα στον εύγονο και δημιουργικό εγκυκλοπαιδισμό και συνεπώς είχαμε μία εδραία πεποίθηση ότι κανένα γνωστικό πεδίο δεν έπρεπε να διεκφεύγει καθ’ολοκληρίαν της προσοχής ή και της εποπτείας μας, άλλωστε η εκτίμηση και η υπόληψη που τρέφαμε, κατά το δέον ειωθός, τόσο προς τις ανθρωπιστικές, όσο και τις θετικές επιστήμες, ήταν αναμφισβήτητα ισότιμη και προφανώς ισόκυρη»¹. Ακόμα: «Η μεν αφήγηση λοιπόν, είναι η πρώτιστη και υπέρτατη μορφή άρθρωσης πολλαπλών, επί συνάψει και εν ενδελεχεία, περιεχομένων, ωστόσο κοινής αναφοράς και ομοιογενούς εκφοράς, η δε μη-αφήγηση είναι απλώς η άρνησή της, ή και η εν τη ουσία αδυναμία πραγμάτωσής της, κι έτσι βρισκόμαστε μπροστά στο, παρά το εικός, φαινόμενο της ασυνταξίας του λόγου και συνελόντι, ενώπιον της ασυναρτησίας»².

Ο λόγος του ήταν μεστός, με βαθιά νοήματα που δε στόχευαν παρά στο κέντρο του θέματος, στο οποίο αναφερόταν, μερικές φορές έδειχνε ιδιότυπος λόγος, αλλά δεν ήταν. Η έρευνά του είχε άμεση συνάφεια με το φιλμικό του έργο και αυτό με την θεωρητική του αναζήτηση³. Αρκεί κάποιος να διαβάσει το περιοδικό «Φιλμ» και να δει τις ταινίες του.

Το περιοδικό «Φιλμ», θεωρητικό πόνημα για τον κινηματογράφο, δε διαβαζόταν μόνο από τους «ειδικούς», τους μελετητές του φιλμικού λόγου. Το κοινό του επεκτεινόταν στο νεανικό και ώριμο κοινό, το τιράζ ήταν αρκετά μεγάλο (βλέπε την αναφορά στην σημείωση 3), ήταν έκδοση των εκδόσεων Καστανιώτης, έβαζε το θεατή στη διαμόρφωση του κινηματογραφικού λόγου, διαμόρφωνε το κοινό που ήταν έτοιμο να δει και να  καταλάβει μία «δύσκολη» ταινία, μία πειραματική, ποιητική ή χαοτική αφήγηση, να μην πέσει στην παγίδα του εύκολου χαρακτηρισμού «κουλτουριάρικος» κινηματογράφος ή «ποιοτικός» κινηματογράφος, προσδιορισμοί που χρησίμευαν περισσότερο να απομονώσουν ένα είδος κινηματογράφου παρά να ορίσουν ένα πεδίο της κινηματογραφικής τέχνης που θα ήθελε κάποιος να μελετήσει.

Οι ταινίες του ήταν συνέχεια των κειμένων του. Ο «Ηλεκτρικός Άγγελος», η «Βιογραφία» κ.ά., ακόμα και τα ντοκιμαντέρ του, τηλεοπτικές παραγωγές που ξέφευγαν από την τηλεοπτική γραφή, ήταν κινηματογράφος, αλλά και σπουδή στο θέμα που αναφέρονταν. Ο Θανάσης Ρεντζής, ως σκηνοθέτης, παραγωγός, χαράκτης, θεωρητικός και κριτικός του κινηματογράφου, σημειολόγος, είναι, μπορούμε να πούμε ένας ολοκληρωμένος καλλιτέχνης, το έργο του οποίου ακόμα δεν έχει μελετηθεί όπως θα έπρεπε. Έχει όμως μεταλαμπαδεύσει την ανάλυση και τη σύνθεση στη γλώσσα και στο λόγο του κινηματογράφου, ειδικά σε μεταπτυχιακούς φοιτητές, σε διάφορες σχολές και, ειδικά, στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, στη οποία δίδασκε στο μεταπτυχιακό τμήμα.

Ας ελπίσουμε να γίνει μία τέτοια μελέτη, χορηγούμενη από το υπουργείο Πολιτισμού, η δική μας συνεισφορά θα είναι ένας φόρος τιμής στο φίλο και εμπνευστή, για να μπορέσει, τελικά, το έργο του να γίνει κατανοητό σαν ολότητα και όχι μερικώς, έτσι ώστε να βγουν από αυτά τα ερεθίσματα για τους νέους δημιουργούς που θα είναι πρόσφορα για την ουσιαστική ανάπτυξη της εθνικής κινηματογραφίας μας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Συνέντευξη στο Γιάννη Καρπούζη, στο: https://aldebaran.photo/mia-megali-synenteyxi-m-t-n-thanasi-rentz-2/.

2. ό.π.

3. Για να μπορέσει κάποιος να δει και να εκτιμήσει έστω ένα μέρος του τεράστιου έργου του Θανάση Ρεντζή θα πρέπει να το μελετήσει δεόντως. Παραθέτουμε κάποιες συνεντεύξεις, όπως αυτή στο Γιάννη Καρπούζη, στην οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω, στην Ευγενία Μίγδου, στο Athens Voice (https://www.athensvoice.gr/culture/cinema/513428_thanasis-rentzis-mia-polyori-syzitisi-me-ton-protoporo-toy-ellinikoy), στο Γιώργο Γουβιά, στην εφημερίδα Πατρίς, του Πύργου Ηλείας, στο https://www.patrisnews.com/thanasis-rentzis-oti-ine-othoni-ine-kinimatografos/, και στη δική μου συνέντευξη, στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μου, η οποία παρατίθεται ως παραπομπή στο τέλος του κειμένου. Στα κείμενα του, όπως «Πειραματισμός και πρωτοπορία», στο https://www.academia.edu/13281121/%CE%98%CE%91%CE%9D%CE%91%CE%A3%CE%97%CE%A3_%CE%A1%CE%95%CE%9D%CE%A4%CE%96%CE%97%CE%A3_%CE%91_%CE%A6_%CE%99_%CE%95_%CE%A1_%CE%A9_%CE%9C_%CE%91_%CE%A0%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82_and_%CE%A0%CF%81%CF%89%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1, για τον «Ηλεκτρικό Άγγελο», στο https://mpompina.wordpress.com/2013/06/29/%CE%B7%CE%BB%CE%B5%CE%BA%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%83-%CE%B1%CE%B3%CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%83/, και, βέβαια το περιοδικό Φιλμ, το οποίο διεύθυνε ο ίδιος, το οποίο είναι ψηφιοποιημένο εδώ: http://cinemalab.eu.org/film-rentzis.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

• Βιογραφίες