Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΙΒΑΝ

Απρ 14, 2025 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

Η ΥΠΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η επιστροφή του Ιβάν: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Είδαμε την ταινία «Η επιστροφή του Ιβάν», του Θωμά Σίδερη, στο 27^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Η ταινία δεν παίχτηκε σε ένα από τα διαγωνιστικά τμήματα του Φεστιβάλ, για άγνωστο λόγο, αν και η ποιότητά της ήταν εξαιρετική, όπως θα διαβάσετε στην παρούσα κριτική. Ο σκηνοθέτης είναι ανθρωπογεωγράφος, έχει, σε αυτό τον τομέα, το διδακτορικό του, είναι δημοσιογράφος και σκηνοθέτης με πέντε ταινίες στο ενεργητικό του, μαζί με την παρούσα, «Το θολό ποτάμι του Μπασίμ» (2018), «Τα ρόδια του Ναγκόρνο Καραμπάχ» (2022), «Ο γάμος στο Αφρίν» (2023) και «Gas station ή τα περιστέρια της Λαχώρης» (2024), είναι πολυβραβευμένος σκηνοθέτης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Η επιστροφή του Ιβάν: Η ταινία

Ένας πόλεμος σε εξέλιξη, στερεί σε έναν άνθρωπο τη δυνατότητα επιστροφής στο κατεχόμενο χωριό του και έτσι, με τη βοήθεια της μνήμης και της αφήγησης, ταξιδεύει στον γενέθλιο τόπο του, φαντασιακά. Ταυτόχρονα προσπαθεί να κατανοήσει τι τού ανήκει πια και πώς οι φίλοι του άλλαξαν απόψεις και στρατόπεδο. Ο ρωσόφωνος δημοσιογράφος και συγγραφέας, Ιβάν Αβράμοφ, είναι ο πρωταγωνιστής της ταινίας ντοκιμαντέρ του Θωμά Σίδερη, με τίτλο «Η επιστροφή του Ιβάν».

Το ντοκιμαντέρ γυρίστηκε σε Ουκρανία και Ρωσία, με βασικό αφηγητή τον Ιβάν Αβράμοφ, ο οποίος σήμερα ζει με την οικογένειά του στο Κίεβο και αναμετράται με τα φαντάσματα του παρελθόντος. Απαγγέλει το «Ρέκβιεμ», της Άννας Αχμάτοβα, δεν θέλει να δει ούτε να ακούσει τους παλιούς φίλους του που υποστηρίζουν τη Ρωσία. Παραπονείται ότι δεν του φτάνει η σύνταξη για να ζήσει. Αναφέρεται σε ανύποπτο χρόνο στον ορυκτό πλούτο της Ουκρανίας, πολύ πριν από την επάνοδο του Τραμπ στον προεδρικό θώκο. Ελπίζει κάποτε να επιστρέψει στον πατρογονικό τόπο του, το, κατακτημένο από τους Ρώσους, Ουρζούφ, για να προσκυνήσει τους τάφους των γονιών και των παππούδων του. Επιπλέον, νιώθει θλίψη για τους ανυπεράσπιστους ανθρώπους στη δίνη παγκόσμιων γεωπολιτικών εξελίξεων και τη συγκρότηση των πολλαπλών ταυτοτήτων σε έναν κατακερματισμένο κόσμο.

Η επιστροφή του Ιβάν: Η αφήγηση

Η κάμερα του Θωμά Σίδερη βλέπει τον Ιβάν όπως ένας παρατηρητής που απλά ακούει τον ομιλούντα για να σχηματίσει την άποψή του για αυτόν. Όσο ο φιλμικός χρόνος εξελίσσεται τόσο μπαίνουμε μέσα στο γνωστικό και ψυχικό κόσμο του Ιβάν. Με αυτό τον τρόπο βλέπουμε αυτό το πεδίο που είναι προβολή των τεκταινόμενων, οικονομικών καταστάσεων, πολεμικών συγκρούσεων, καταπιέσεων των ανθρώπων, αποκλεισμών τους από γεωγραφικούς και ιδεολογικούς χώρους. Με άλλα λόγια, Ο Ιβάν είναι ο χώρος όπου εγγράφονται όλα αυτά που έχουν γίνει και γίνονται.

Ακούμε αυτά που λέει ο πρωταγωνιστής της ταινίας, φανταζόμαστε τις λεπτομέρειες, συνδέουμε αυτά τα στοιχεία και φτιάχνουμε την δική μας αφήγηση. Με αυτή την έννοια, το ντοκουμέντο γίνεται μυθοπλασία, η οποία στο μοντάζ έχει δομηθεί. Σε αυτή την ταινία επαληθεύεται η θεωρία του κινηματογράφου. Ο Ζαν Ρους αναφέρει ότι αυτό που βλέπουμε σε μια ταινία δεν είναι το ντοκουμέντο, αλλά αυτό που το ασυνείδητό μας έχει δημιουργήσει, με αφορμή αυτό που βλέπουμε, στο συνειδητό. Αυτή είναι η δομή της μυθοπλασίας και, σε τέτοιες ταινίες, αναφερόμαστε ως ταινίες κινηματογραφικές και όχι ντοκιμαντέρ, έτσι ώστε να τις διαχωρίσουμε από αυτές που έχουν τηλεοπτική γραφή.

Η επιστροφή του Ιβάν: Η σύνθεση

Ο σκηνοθέτης κρατά μια απόσταση από αυτά που λέγονται. Γνωρίζει, ως ανθρωπογεωγράφος, ότι θα πρέπει πρώτα να εισπράξει αυτά που γίνονται ή λέγονται και, μετά, να διαμορφώσει την άποψή του. Δεν καταθέτει την άποψή του. Αυτό δημιουργεί ένα πρόβλημα: κάποιος μπορεί να πιστεύει ότι ενστερνίζεται την άποψη των Ρώσων ή αυτή των Ουκρανών. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να παρεξηγηθεί και να δεχτεί αναιτίως την πολεμική αυτών που δεν κατανοούν την δύναμη και τον δυισμό της αφήγησης.

Αν έχουμε την πρώτη ανάγνωση των καταστάσεων από τον σκηνοθέτη, ο θεατής κάνει την δεύτερη ανάγνωση και το φιλμικό κείμενο αποκτά διαφορετικές μορφές που προτείνουν μια αφηγηματική σφαίρα που είναι η πολυδιάστατη μορφή της αφήγησης της ταινίας. Μια πολύ καλή και ενδιαφέρουσα ταινία που, όπου παιχτεί, να τρέξετε να την δείτε. Αξίζει να δομήσετε τον δικό σας αφηγηματικό κόσμο της ρωσοουκρανικής σύρραξης.