ΘΟΛΟΣ ΒΥΘΟΣ

Μαρ 07, 2025 Κινηματογράφος 0

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

ΜΕΛΕΤΗΣΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ

Η Ελένη Αλεξανδράκη συνομιλεί με τον Γιάννη Φραγκούλη

Είδαμε την ταινία «Θολός βυθός», της Ελένης Αλεξανδράκη. Γράψαμε την κριτική στην ταινία και θεωρήσαμε ότι είναι σωστό να κάνουμε μια συνέντευξη, να μιλήσουμε για αυτό το ενδιαφέρον θέμα, να επικοινωνήσουμε το περιεχόμενο και την αισθητική της ταινίας στο κοινό. Η ταινία έχει παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, για πρώτη φορά, κάνει το φεστιβαλικό ταξίδι της, έχει προβληθεί στην Αθήνα, ελπίζουμε να προβληθεί στην Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις στην Ελλάδα. Ας απολαύσουμε την συζήτηση.

Θολός βυθός: Το ερέθισμα

Ποιο ήταν το ερέθισμα για να γυρίσετε την ταινία «Θολός βυθός»;

Ανακάλυψα το βιβλίο και την ύπαρξη του συγγραφέα το 2009. Και, μέσα από αυτή την συνάντηση, έμαθα για πρώτη φορά τι ήταν πραγματικά οι Παιδοπόλεις: Ένα δίκτυο «ορφανοτροφείων» που δημιουργήθηκε από την Βασίλισσα Φρειδερίκη για να προστατέψει τα παιδιά από τις κακουχίες του πολέμου αλλά κυρίως για να τα γαλουχήσει στον αντικομουνισμό. Αυτό με κάποιο περίεργο τρόπο ανέσυρε στην επιφάνεια της ψυχής μου την μνήμη τόσων και τόσων φωνών που στη χώρα μας προπαγανδίζουν μόνιμα το μίσος για την αριστερά και την αλαζονεία του νικητή πάνω στον ηττημένο.

Η πρώτη ύλη ήταν τα δύο βιβλία του Γιάννη Ατζακά. Ποια ήταν η επεξεργασία που κάνατε και ποια ήταν η απόσταση που κρατήσατε από το κείμενο του βιβλίου;

Έκανα φύλο και φτερό τα δύο βιβλία «Διπλωμένα φτερά» και «Θολός βυθός» όπως και τα υπόλοιπα βιβλία του συγγραφέα που έβγαιναν στην συνέχεια μέσα στα 16 χρόνια που πέρασαν μέχρι να κάνω την ταινία.

Συναντούσα τον Γιάννη Ατζακά κάποιες φορές είτε στην Αθήνα είτε στην Θεσσαλονίκη και συζητούσαμε πολύ για την ζωή του καθώς έχουμε γίνει πολύ φίλοι με αυτόν και με την γυναίκα του, την υπέροχη Γιώτα. Ποτέ δεν μιλούσαμε για το σενάριο. Δεν συνεργαστήκαμε ποτέ. Όμως εγώ μελετούσα την ψυχή του Γιάννη σ’ όλο αυτό το διάστημα κι έτσι γνώρισα πραγματικά από πρώτο χέρι το παιδάκι που εκείνος ήταν κάποτε.

Παράλληλα διάβασα και μελέτησα ντοκουμέντα της εποχής. Έπειτα για μικρό διάστημα συνεργάστηκα με τον Γιώργο Μακρή που έγραψε ένα πρώτο treartment του σεναρίου. Το 2016 συνεργάστηκα με τον Παναγιώτη Ευαγγελίδη για να γράψουμε την τελική γραφή.

Εκτός του ότι φυσικά κρατήθηκε από το βιβλίο αυστηρά μόνο ο κεντρικός άξονας, και ότι στο σενάριο και στην ταινία εμπεριέχονται όνειρα και φαντασιώσεις που δεν υπάρχουν στο βιβλίο ως τέτοια, αλλά υπάρχουν στην ουσία της λογοτεχνικής αφήγησης, αισθάνομαι ότι δεν έχω κρατήσει την παραμικρή απόσταση από το βιβλίο. Το βιβλίο με ένα περίεργο τρόπο βρίσκεται ολόκληρο μέσα στην αφαιρετική γραφή της ταινίας.

Θολός βυθός: Τα ντοκουμέντα

Η ταινία έχει στοιχεία ντοκουμέντων, έτσι κι αλλιώς. Θα θέλατε να μας πείτε πως επεξεργαστήκατε τα ντοκουμέντα για να δημιουργήσετε την μυθοπλασία;

Διάβασα πολλά, μελέτησα το φωτογραφικό και το ιστορικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, ρώτησα ιστορικούς, γενικά έκανα έρευνα.

Στο γύρισμα φέραμε διάφορα αντικείμενα αυθεντικά όπως π.χ. το περιοδικό «Παιδόπολις» που μας δάνεισαν από το Ε.Λ.Ι.Α. και διάφορα άλλα. Αυτά μέσα στο no man’s land που ήταν ο περιβάλλον χώρος δημιούργησαν πειστικά την εικόνα της εποχής

Ποιος ήταν ο τρόπος που διδάξατε την υποκριτική στους ηθοποιούς σας;

Η εμπιστοσύνη και ο αλληλοσεβασμός. Το έκανα ακριβώς με τον ίδιο τρόπο με τα παιδιά όπως και με τους ενήλικες ηθοποιούς. Προσπάθησα να μην φερθώ σαν να έχω διαφορά ηλικίας από τα παιδιά αλλά και ούτε να τους μιλάω μπεμπεκίστικα δήθεν για να με καταλαβαίνουν καλύτερα. Τους φέρθηκα ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που φερόμουν στους ενήλικες και τους έδινα να καταλάβουν τις απαιτήσεις μου δείχνοντας σεβασμό προς αυτά και προς τις δυνατότητες κατανόησής τους. Φυσικά άφησα τους ηθοποιούς, μεγάλους και μικρούς, να με οδηγήσουν όσο τούς οδήγησα κι εγώ. Ήταν μια απίθανη εμπειρία για όλους μας.

Θολός βυθός: Η αφαίρεση

Στην ταινία συνυπάρχει ο απόλυτος ρεαλισμός και η μυθοπλασία, ειδικά στα σκηνικά και στα κοστούμια. Θέλατε να δείξετε την πραγματικότητα και την απόσταση από την μυθοπλασία;

Στην ταινία αυτό που ονομάζετε ρεαλισμό είναι αυτό ακριβώς που δεν είναι ρεαλιστικό. Όλα χαρακτηρίζονται από την έννοια της αφαίρεσης. Αλλά ακριβώς αυτή η απογύμνωση των πάντων κάνει τα πράγματα να φαίνονται ρεαλιστικά ενώ στην ουσία δεν είναι. Δεν επεδίωξα απόσταση από την μυθοπλασία αφού μυθοπλασία έκανα κι ας είναι αληθινή η ιστορία που πραγματεύεται η ταινία. Απλά σε όλα τα επίπεδα κάναμε ότι μπορούσαμε ώστε αυτό που βλέπει ο θεατής να είναι πιστευτό σαν μια αλήθεια που έζησε ένα παιδί μέσα από την δική του ματιά και που αναδύεται στην μνήμη του όταν είναι πια ενήλικας.

Διέκρινα την εσωτερική δύναμη που υπήρχε στην υποκριτική, κάτω από το κείμενο κρυβόταν το συναίσθημα που ήταν σα μια λάβα ηφαιστείου. Θα θέλατε να μας πείτε πως διαχειριστήκατε αυτό το θέμα;

Πρώτα απ’όλα ευχαριστώ για τον τόσο κολακευτικό χαρακτηρισμό. Υποθέτω ότι η δύναμη της υποκριτικής οφείλεται στο γεγονός ότι εγώ η ίδια νιώθω πόνο, αγάπη, τρυφερότητα, και ταύτιση με την παιδική ψυχή του Γιάννη, που αυτό ξεχείλισε από μέσα μου και εγχύθηκε μέσα στους ηθοποιούς μου.

Θολός βυθός: Η φωνή της αλήθειας

Στην ταινία απουσιάζουν οι θέσεις ή οι αντιδράσεις της αριστεράς, εκείνη την εποχή. Θεωρήσατε ότι αυτές οι ιστορικές καταγραφές είναι γνωστές και το φιλμικό κείμενο τις εννοεί;

Δεν απουσιάζουν. Υπάρχουν ψήγματα και στα λόγια των παιδιών και στο ραδιοφωνικό απόσπασμα της «Φωνής της Αλήθειας» που ακούει ο τσαγκάρης και κρυφακούνε τα παιδιά, και σε όλο το τελευταίο κομμάτι της ταινίας όπου ο Γιάννης είναι πια ενήλικας και αριστερός, διωκόμενος στρατιώτης επί δικτατορίας και καθηγητής που έχει διωχθεί από την χούντα όπως μαθαίνουμε μεταδικτατορικά.

Όταν κάνεις μια ταινία για να δείξεις τι πέρασε ένας γιος αντάρτη που γαλουχήθηκε μέσα στο μίσος για την αριστερά, δεν βλέπω τι επί πλέον θα χρειαζόταν να δείξω για να γνωρίσει κανείς τις θέσεις της Αριστεράς.

Μιλήστε μας για τον τρόπο που δείχνετε συγκρατημένα τον ολοκληρωτισμό του βασιλικού καθεστώτος, πως τον υπονοείτε;

Δεν ξέρω τι θα θέλατε να σας πω επιπλέον από αυτό που φαίνεται στην ταινία. Η Βασίλισσα Φρειδερίκη παρουσιαζόταν από το προσωπικό των Παιδοπόλεων στα παιδιά σαν την Μεγάλη Μητέρα τους. Ενώ πολλοί από τους γονείς των παιδιών ήταν ζωντανοί, τους λέγανε ότι αυτά είναι ορφανά. Τους γινόταν διαρκώς πλύση εγκεφάλου με σκοπό την δημιουργία των «αυριανών χτιστών της χώρας» σύμφωνα με τα πιστεύω του Παλατιού.

Θολός βυθός: Η απουσία του πατέρα

Ο πατέρας, που ήταν απών λόγω προσφυγιάς, φαίνεται ότι έχει δημιουργήσει ένα ψυχολογικό τραύμα στον γιο, ποιο είναι ακριβώς;

Στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας του Γιάννη ο πατέρας του είναι απών γιατί είναι αντάρτης και πολεμάει στο βουνό και αργότερα πολιτικός πρόσφυγας στην Βουλγαρία.

Η απουσία του στοιχειώνει το Γιαννούδι, που δεν ξέρει αν εκείνος είναι ζωντανός ή νεκρός και αισθάνεται εγκαταλελειμμένος απ’αυτόν μέσα στον κόσμο των Παιδοπόλεων. Μέσα σ ’αυτά τα ιδρύματα μαθαίνει το παιδί καθημερινά ότι οι αντάρτες είναι οι χειρότεροι εγκληματίες, εξού και προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του ότι ο πατέρας του δεν είναι αντάρτης αλλά στρατιώτης του Εθνικού Στρατού.

Βολεύεται μέσα στην καινούργια πραγματικότητα που έχει δημιουργήσει στο μυαλό του. Όμως το φάντασμα του Πατέρα/Αντάρτη τριγυρίζει συνέχεια στο μυαλό του, και κάποια στιγμή φτάνει να ονειρευτεί ότι τον αποκεφαλίζει. Όταν πια στην εφηβεία του μαθαίνει ότι ο πατέρας του όχι μόνο ζει, αλλά ότι είναι και κομουνιστής και ότι βρίσκεται στην Βάρνα της Βουλγαρίας εύχεται να μπορούσε να τον σκοτώσει μια δεύτερη φορά.

Μιλήστε μας, αν θέλετε, για την πολύ σημαντική συμφιλίωση γιου και πατέρα, αυτή, ως σύμβολο, έχει να κάνει με την διαχείριση του μετεμφυλιακού τραύματος;

Για τον Γιάννη είναι πολύ δύσκολο να ξεπεράσει το τραύμα για το οποίο μιλάω παραπάνω και ακόμη και όταν είναι ενήλικας και έχει γίνει πια αριστερός, δεν του είναι εύκολο να πάει να συναντήσει τον πατέρα του. Όταν τελικά το κάνει μετά από δισταγμούς ετών, καταφέρνει να του εξομολογηθεί κατά κάποιο τρόπο τι έχει βιώσει. Έτσι επέρχεται μια λύτρωση και μία αινιγματική συμφιλίωση.

Θολός βυθός: Η δογματική αριστερά

Στην ταινία βλέπουμε να κρατάτε μια απόσταση από το αφήγημα της δογματικής αριστεράς, δείχνετε ότι δεν υπήρχε ο «υποσχόμενος» παράδεισος στο πρώην ανατολικό μπλοκ. Θα θέλατε να αναπτύξετε αυτό το θέμα;

Ο παράδεισος είναι η αληθινή δικαιοσύνη και η αληθινή δημοκρατία. Η φύση του είναι σοσιαλιστική. Η πάσης φύσεως εξουσία με την αναπόφευκτη αλαζονεία της όμως κάνει πάντα ότι μπορεί για να διαψεύσει την δυνατότητα του να υπάρξει και να χτιστεί ένας τέτοιος αληθινός παράδεισος.

Πείτε μας ποια είναι η πορεία της ταινίας στο μέλλον, σε φεστιβάλ και κινηματογραφικές αίθουσες.

Η ταινία παίζεται με επιτυχία για τρίτη βδομάδα στις αθηναϊκές αίθουσες. Και στις 18 Μαρτίου θα κάνει την διεθνή πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ της Σόφιας στη Βουλγαρία. Εύχομαι να συνεχίσει να παίζεται στην Αθήνα και άλλες πολλές βδομάδες αλλά περιμένω να παιχτεί και στην Θεσσαλονίκη και σ’όλη την υπόλοιπη Ελλάδα. Έχει προσκληθεί ήδη σε πολλά μέρη και εύχομαι να πάει σε αρκετά Φεστιβάλ.