ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΑΑ02 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μάι 07, 2014 Κινηματογράφος 0

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο κινηματογράφος είναι μια αναπαραστατική τέχνη, αυτή τη γενική διαπίστωση θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε σε αυτό το βιβλίο. Όσο πιο απλά και πιο ολοκληρωμένα μπορούμε.

Κάνοντας μια πρώτη και πάλι γενική διαπίστωση θα λέγαμε ότι ο κινηματογράφος είναι μια αναπαράσταση κάποιων γεγονότων, πραγμάτων και ανθρωπίνων χαρακτήρων. Παράλληλα όμως είναι και τέχνη επειδή κρατά συνήθως μια απόσταση από την πιστή αναπαράσταση αυτών των στοιχείων. Για να καταλάβουμε τι θέλει να πει αναπαράσταση, θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω χιλιάδες χρόνια, στην προϊστορική εποχή, στον άνθρωπο που ζούσε στα σπήλαια.

Αν δεχτούμε τη θεωρία του Δαρβίνου, τότε ο άνθρωπος είναι μια εξέλιξη του πιθήκου, μόνο που μπορεί να χρησιμοποιήσει το μυαλό του, τα χέρια του έτσι ώστε να κάνει κάτι το οποίο είναι προϊόν της προφορικής επικοινωνίας μεταξύ των ανθρωπίνων όντων. Αυτή η προφορική επικοινωνία δίνει τη δυνατότητα να εξελιχθεί το ανθρώπινο είδος, στο επίπεδο της γνώσης και της κατανόησης, και να καταφέρει να επεμβαίνει και να διαμορφώνει το περιβάλλον γύρω του. Δε μιλάμε ακόμη για γραπτή επικοινωνία αφού μέχρι και σήμερα δε γνωρίζουμε μια γραπτή γλώσσα των ανθρώπων αυτής της προϊστορικής περιόδου. Για αυτό, άλλωστε, το λόγο, επειδή δεν έχουμε γραπτά κείμενα, δεν μπορούμε να μιλάμε για ιστορική περίοδο, αλλά για προϊστορική, αφού δεν έχουμε καμιά γραπτή αναφορά.

Το “Μίλα της”, του Πέδρο Αλμοδόβαρ.

Όσοι όμως μελέτησαν τους χώρους όπου υπάρχουν σημάδια ζωής εκείνης της περιόδου, βρήκαν ζωγραφικές αναπαραστάσεις ζώων, ανθρώπων που κυνηγούν και άλλων γεγονότων που μας αφήνουν να κάνουμε υποθέσεις για τον τρόπο διαβίωσης του ανθρώπου αυτής της εποχής. Γιατί όμως ο άνθρωπος ζωγράφιζε στους τοίχους των σπηλαίων ζώα και γεγονότα; Υπάρχουν κυρίως δύο υποθέσεις: Αυτά τα ζώα ήταν πολύ πιο δυνατά από αυτόν, άρα κινδύνευε, σχεδόν τα θεοποιούσε, τα έβλεπε σαν ανώτερους οργανισμούς, δηλαδή, τελικά προσπαθούσε να απομακρύνει μια πιθανή απειλή από αυτά. Η άλλη υπόθεση είναι ότι ήθελε να προειδοποιήσει τους άλλους ανθρώπους ότι υπάρχουν σε αυτή την περιοχή αυτά τα ζώα, άρα ένας πιθανός κίνδυνος για τους άλλους που θα κυνηγούσαν σε αυτή την περιοχή ή ότι εδώ υπάρχει ένα τέτοιου είδους ζώο που μπορεί κανείς να κυνηγήσει. Ο άνθρωπός μας τότε τρεφόταν σχεδόν αποκλειστικά απ’το κυνήγι, δεν ήξερε ακόμη να καλλιεργεί τη γη.

Έχουμε λοιπόν την πρώτη αναπαράσταση. Μπορούμε να δούμε αναπαραστάσεις ζώων, της διαδικασίας του κυνηγιού κυρίως σε αυτές τις σπηλιές. Ακόμη και σε αυτές τις πρωτόγονες αναπαραστάσεις δεν έχουμε μια πιστή αντιγραφή των πραγματικών στοιχείων Τα ζώα είναι ζωγραφισμένα, σχεδόν χαραγμένα στον τοίχο της σπηλιάς, αλλά σε πολύ μικρότερα κλίμακα απ’ότι είναι στην πραγματικότητα, δηλαδή αρκετά μικρά. Μερικές φορές μάλιστα έχουν τον ίδιο ύψος με τον άνθρωπο, κάτι που δεν ήταν αλήθεια στην πραγματικότητα. Άρα ακόμη και αυτές οι πρώτες και πρωτόγονες αναπαραστάσεις ήταν εικόνες μιας πραγματικότητας έτσι όπως ο άνθρωπος την είχε φανταστεί ή όπως θα ήθελε να ήταν. Έχουμε λοιπόν μια μετάφραση της πραγματικότητας, θα λέγαμε μια πρώτη και πρωτόγονη μορφή τέχνης.

Τα “Μάτια ανοικτά κλειστά”, του Στένλεϊ Κιούμπρικ.

Μπορούμε λοιπόν να μιλάμε για τέχνη όταν υπάρχει μια επέμβαση του ανθρώπου στην αναπαράσταση ενός γεγονότος ή μιας δράσης. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση δεν έχουμε παρά μια αντιγραφή που γίνεται με το χέρι ή με μηχανικό τρόπο, δηλαδή με τη βοήθεια ενός μηχανήματος. Η παραποίηση της πραγματικότητας δε λειτουργεί ενημερωτικά, με την πρώτη ματιά. Δηλαδή, ένα παραποιημένο γεγονός δεν μπορεί να μας πληροφορήσει για κάτι που έγινε, για μια κατάσταση. Αν όμως κοιτάξουμε πιο προσεχτικά, θα δούμε τότε ότι αυτή η αυθαίρετη και παραποιημένη αναπαράσταση της πραγματικότητας κρύβει μέσα της στοιχεία απ’το γεγονός ή απ’την κατάσταση που θέλουμε να περιγράψουμε.

Αν δεχτούμε ότι σε κάθε αναπαράσταση έχουμε μια αφήγηση, δηλαδή μια περιγραφή γεγονότων, καταστάσεων, χαρακτήρων, πραγμάτων, τότε θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει ένας μύθος που έχει φτιάξει ο καλλιτέχνης ο οποίος βασίζεται σε κάτι που έχει γίνει. Προσπαθεί να μας πείσει ότι αυτό είναι αλήθεια, φροντίζει όμως να κάνει την περιγραφή του πιο φανταστική για να μας προειδοποιήσει ότι αυτό που βλέπουμε ή ακούμε δεν είναι παρά μια αναπαράσταση της πραγματικότητας και όχι αυτή, η ίδια η πραγματικότητα. Αν δούμε πιο προσεχτικά αυτή την αφήγηση, τότε θα ανακαλύψουμε ότι κάποια στοιχεία είναι αληθινά, κάτι που θα το επαληθεύσουμε αν συγκρίνουμε διάφορα κείμενα, ζωγραφιές, γλυπτικές αναπαραστάσεις κ.λπ. απ’το ίδιο θέμα. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ένα παράδειγμα: Η Οδύσσεια είναι ένα κείμενο όπου ο Όμηρος μας αφηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα και των Ελλήνων κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Τροία και την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του, την Ιθάκη. Διάφορες ανασκαφές σε αυτή την περιοχή όπου ήταν η Τροία μας δείχνουν στοιχεία της ζωής, της καταστροφής της πόλης, παράλληλα ζωγραφικές αναπαραστάσεις απ’τη ζωή αυτής της εποχής μας δίνουν τη δυνατότητα να μπορέσουμε να ανακαλύψουμε αυτό που μπορεί να είναι πραγματικό σε αυτή την αφήγηση που διαβάζουμε. Άρα ο μύθος κρύβει μέσα του την πραγματικότητα ή τουλάχιστον ένα κομμάτι της.

Εμείς μπορούμε, με αυτό τον τρόπο, να υποθέτουμε ποιο είναι πραγματικό και ποιο φανταστικό στοιχείο, αλλά και να φανταζόμαστε, να προσθέτουμε δικά μας στοιχεία, κάνοντας υποθέσεις, αφού το ίδιο το κείμενο μας επιτρέπει να λειτουργούμε «αυθαίρετα», κατά συνέπεια να δημιουργούμε ένα δικό μας κείμενο, ένα μύθο, ξεκινώντας πάντα από αυτό που έχουμε διαβάσει ή έχουμε δει.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Τέλος, κάθε εικόνα, γλυπτό, αρχιτεκτονική κατασκευή, θεατρική παράσταση, όλα αυτά, αλλά και αναπαραστάσεις που μοιάζουν με αυτές, λειτουργούν όπως ακριβώς ένα γραπτό κείμενο: αφηγούνται μια ιστορία, αναπαριστάνουν ένα στοιχείο της πραγματικότητας (γεγονός, αντικείμενο, κατάσταση, ανθρώπινος χαρακτήρας), παραποιούν ηθελημένα, λιγότερο ή περισσότερο, αυτή την πραγματικότητα στην οποία αναφέρονται. Όλα, πάντως, έχουν για βάση τους κάτι που έχει συμβεί. Η αφήγηση σε όλες αυτές τις τέχνες δημιουργεί ένα κείμενο με τα δικά του χαρακτηριστικά στοιχεία, διαφορετικά μεταξύ τους, δηλαδή η αφήγηση της εικόνας διαφέρει όσον αφορά τη δομή της, το πώς έχει κατασκευασθεί, δηλαδή, από την αφήγηση μιας θεατρικής παράστασης, για παράδειγμα. Το ίδιο συμβαίνει και για όλες τις άλλες τέχνες.

Ο κινηματογράφος είναι, κατ’αρχήν, μια συνεχιζόμενη προβολή εικόνων, θα δούμε λοιπόν στη συνέχεια πως εξειδικεύονται αυτές οι γενικές σκέψεις, αλλά και πως επεκτείνονται στην κινηματογραφική αναπαραστατική τέχνη. Θα πρέπει όμως να δούμε, πριν να μιλήσουμε για αυτό, το μηχανικό μέσο με το οποίο γίνεται δυνατή η αποτύπωση μιας εικόνας και μιας αλληλουχίας εικόνων στην επιφάνεια από την οποία θα προβληθούν αυτές στη μεγάλη οθόνη, στο φιλμ. Την κινηματογραφική μηχανή, δηλαδή.

Επιστροφή στα Περιεχόμενα του βιβλίου “Τι είναι ο κινηματογράφος;”του Γιάννη Φραγκούλη