ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΑΑ07 ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Ιούν 02, 2014 Κινηματογράφος 0

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ

ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ

ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Περίπου το 1770 ο νεοκλασικισμός εμφανίζεται φέρνοντας πάλι τις καλλιτεχνικές αξίες της αρχαιότητας χωρίς όμως να είναι αναγκαστικά συνέχεια του κλασικισμού. Κυρίως στην αρχιτεκτονική εμφανίζεται ο νεοκλασικισμός και περίπου το 1820 δίνει τη θέση του σε άλλα ρεύματα. Ένα απ’τα κυριότερα χαρακτηριστικά του είναι ότι τα γεωγραφικά του όρια δεν είναι πλέον τόσο στενά όσο σε άλλα ρεύματα. Αντίθετα, το βρίσκουμε στις ευρωπαϊκές χώρες όπου αναπτύχθηκαν και τα άλλα καλλιτεχνικά ρεύματα, αλλά και στη Ρωσία, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, την Ιρλανδία, τη Νορβηγία, τη Φιλανδία, την Ελλάδα. Έχουν ανοίξει πλέον όλοι οι δρόμοι επικοινωνίας, η ενημέρωση του κοινού είναι πιο εύκολη, οι άνθρωποι μετακινούνται πιο εύκολα, μεταδίδουν εκεί όπου πηγαίνουν τα πολιτιστικά τους ιδεώδη, οι καλλιτέχνες, και αυτοί, μεταναστεύουν ή περιηγούνται διάφορες χώρες μέχρι τότε άγνωστες και γίνονται απόστολοι των καλλιτεχνικών ρευμάτων.

Στο μπαρόκ και στο ροκοκό, στον πομπώδη και στον ταραγμένο χαρακτήρα του πρώτου, στο παράδοξο χαρακτήρα του δεύτερου θα βρούμε τις ρίζες του νεοκλασικισμού. Επιχειρούνται συστηματικές μεταρρυθμίσεις στην αρχιτεκτονική, οι οποίες, όμως, πατούν γερά στην αρχιτεκτονική παράδοση του μπαρόκ. Δεν πρόκειται για αλλαγές που ανατρέπουν όλα με μια κίνηση, σα μια επανάσταση, αλλά σταδιακά αλλάζει όλο το πεδίο στην αρχιτεκτονική. Μπορούμε ακόμη και σήμερα να δούμε δείγματα αυτού του ρυθμού, το Πάνθεον, στη Γαλλία, την Αίθουσα των Συνεδριάσεων, στην Αγγλία, τα νεοκλασικά κτήρια στην Αθήνα (Βιβλιοθήκη, Ακαδημία κ.λπ.). Αρχιτέκτονες όπως ο Πιλάντιος (Ιταλία) και ο Περό (Γαλλία), οι οποίοι θεωρούνται και οι πατέρες αυτού του ρεύματος, ο Αλεσάντρο Γκαλιλέι, ο Ζακ-Ανζ Γκαμπριέλ, ο Ζακ-Φρανσουά Μπλοντέλ, ο Κλοντ-Νικολά Λεντού, ο Μάρκος-Αντώνιος Λοζιέ είναι από τους πρωτεργάτες.

Εδώ η αρχιτεκτονική δεν υπηρετεί μόνο τα εκκλησιαστικά οικοδομήματα, αλλά και τα κτήρια που προορίζονται για τις ανάγκες του λαού ή για κατοικίες. Βιβλιοθήκες, νοσοκομεία, φυλακές, χρηματιστήρια, τελωνεία, αργότερα κατοικίες, όλα αυτά προσαρμόζονται στις ανάγκες του λαού έτσι ώστε να είναι λειτουργικά, όμορφα και να θυμίζουν τόσο τον αρχαίο ρυθμό όσο και κάποιες κλασικές αρχιτεκτονικές αξίες (όπως η Αγία Σοφία, στην Κωνσταντινούπολη). Ο αρχιτέκτονας, λοιπόν, δε δουλεύει μόνο για τους εκκλησιαστικούς παράγοντες, αλλά και για τους μεγαλοαστούς, τους μεσοαστούς και για τον απλό λαό, αφού πολλά από αυτά τα κτήρια είναι δημόσιας χρήσης. Ίσως είναι η πρώτη φορά που η τέχνη πλησιάζει το λαό και δεν είναι μόνο για μια ανώτατη τάξη της κοινωνίας.

Όσον αφορά τις υπόλοιπες τέχνες έχουμε μια συνύπαρξη τριών καλλιτεχνικών ρευμάτων: του νεοκλασικισμού, του ρομαντισμού και του ρεαλισμού. Είναι αδύνατον να ορίσουμε με χρονική ακρίβεια την αρχή και το τέλος του κάθε ρεύματος από αυτά διότι το ένα διαδέχεται το άλλο και αυτό γίνεται συνεχώς, τόσο που μπορούμε να μιλάμε για μια συνύπαρξη αυτών των ρευμάτων. Οι καλλιτέχνες πλέον απευθύνονται σε ένα μεγάλο κοινό, ο μεταξύ τους διάλογος, αλλά και ο διάλογος με το κοινό τους έχει σαν αποτέλεσμα τη συνεχή εξέλιξη αυτών των ρευμάτων και τη διαδοχή του ενός απ’το άλλο, αφού πότε επικρατεί το ένα και πότε το άλλο.

Ο νεοκλασικισμός θυμάται κάποιες ηθικές και συναισθηματικές αξίες του παρελθόντος, παράλληλα προβάλλει κάποιες ιδέες κυρίως εθνικές, αλλά και αυτές που εξυπηρετούν την τάξη που πλέον επικρατεί στην κοινωνία, την μεγαλοαστική τάξη. Η αξία της Δημοκρατίας είναι αυτή που προβάλλεται περισσότερο, κυρίως στη Γαλλία, βάζει, συγχρόνως, εμπόδια σε μια χωρίς έλεγχο εξέλιξη της τέχνης, κατακρίνοντας τις αισθητικές αξίες του ροκοκό, θέλει να δείξει ότι πρέπει να επικρατήσει μια λογική της απλότητας, της καθαρότητας τω ιδεών, έτσι ώστε να επικρατήσει ένας «χρυσός αιώνας», όπου θα κυβερνά η λογική και η δικαιοσύνη, όπως στην ακμή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, στην Αρχαία Ελλάδα. Βάζει, με αυτό τον τρόπο, ένα φρένο, ενώ στην αρχή είχε δρομολογήσει μια επαναστατική διαδικασία. Έρχεται, λοιπόν, σε πλήρη αρμονία με την επανάσταση της αστικής δημοκρατίας και μετά με τη θέλησή της να διατηρηθεί στην εξουσία, άρα με τη συντήρηση.

Ο ρομαντισμός στην αρχή προσδιόριζε τις εκφράσεις της τέχνης που ήθελαν να δείξουν τις όψεις της φύσης που άλλοτε παρουσιάζεται άγρια και άλλοτε ήρεμη, εξαιτίας της ανθρώπινης επέμβασης, για να ευνοεί την ονειροπόληση και το συναίσθημα. Αυτά τα χαρακτηριστικά αποδίδονται από τους Άγγλους, ενώ οι Γερμανοί επιμένουν στο συναίσθημα και την ονειροπόληση, στον αντίθετο πόλο του κλασικισμού. Ο ρομαντισμός κρύβει μέσα του μια παθητικότητα (η οποία έρχεται από την επιβολή ξανά του βασιλικού καθεστώτος και την ύπαρξη μιας αστικής τάξης χωρίς ιδανικά), κυρίως στην ποίηση, αλλά και μια δυναμική, κυρίως στη ζωγραφική, διότι δείχνει ένα άλλο κόσμο πιο προσιτό στον άνθρωπο από αυτό που επικρατεί στην κοινωνία. Με αυτή την έννοια ο ρομαντισμός δείχνει το δρόμο προς μια επανάσταση η οποία δε θα αργήσει να έρθει, το 1848 θα είναι το επαναστατικό έτος που θα αφήσει τα ρεαλιστικά ρεύματα να εκφρασθούν. Μέχρι τότε οι καλλιτέχνες που δε συμφωνούσαν με το καθεστώς ήταν καταπιεσμένοι και πολλές φορές κυνηγημένοι από την πατρίδα τους σε χώρες πιο δημοκρατικές.

Το 1848 είναι η χρονιά που επικρατεί το δημοκρατικό πνεύμα στις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες. Παράλληλα τα σοσιαλιστικά κινήματα παίζουν σημαντικό ρόλο, κυρίως στην Αγγλία και τη Γερμανία, όπου η ανάπτυξη της βιομηχανίας είναι πιο έντονη και επηρεάζει το σαφέστατο διαχωρισμό των τάξεων. Αυτή τη χρονιά εμφανίζεται ο ρεαλισμός σαν καλλιτεχνικό ρεύμα, όμως το 1855 ή το 1856 επιστρατεύθηκε αυτός ο όρος για να προσδιορίσει ένα σύνολο ιδεών και προοπτικών, όχι όμως αναγκαστικά μια συγκεκριμένη και συγκροτημένη ομάδα καλλιτεχνών. Ζωγραφική τοπίων, λεπτομέρειες που αποδίδουν την πραγματικότητα, ουσιαστικά την ξαναφτιάχνουν, την αναπαριστούν για το θεατή. Μια πραγματικότητα που δεν είναι και δεν μπορεί να είναι αυτή ακριβώς που βλέπει ο ζωγράφος, αλλά παραποιείται για να αποδοθούν βαθύτερες ανθρώπινες αξίες, ερωτήματα, θέσεις και απόψεις που προβληματίζουν τους δημιουργούς. Το ίδιο συμβαίνει και στη λογοτεχνία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένας από τους προφήτες του είναι ο Βίκτορας Ουγκό, με τα μνημειώδη, κλασικά έργα του.

Παράλληλα υπάρχουν κάποιοι καλλιτέχνες που είναι στρατευμένοι, ακολουθούν, δηλαδή, μια άποψη, καταγγέλλουν κάποια πράγματα, προσπαθούν να διαμορφώσουν κάποιες ιδέες στο ακροατήριό τους. Ένας από αυτούς είναι και Ονορέ Ντομιέ ο οποίος κάνει γελοιογραφίες σατιρίζοντας τις πολιτικές καταστάσεις, ιδίως τη διακυβέρνηση του βασιλιά Λουβοδίκου. Κάνει λιθογραφίες από το 1830 μέχρι το 1871 που εικονογραφεί το βιβλίο του Ουγκό, «Τιμωρίες», το οποίο καταγγέλλει το βασιλικό καθεστώς. Οι σφαγές των αθώων, η ανήθικη διακυβέρνηση είναι στο στόχαστρο αυτού του καλλιτέχνη.

Περιεχόμενα