ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΑΑ09 ΤΑ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Ιούν 02, 2014 Κινηματογράφος 0

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ

ΤΑ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Ο κινηματογράφος, όπως κάθε άλλη τέχνη, αφηγείται κάποια πράγματα. Έχει όμως το δικό του τρόπο να ολοκληρώνει μια αφήγηση. Η αφήγηση του κινηματογράφου δε γίνεται με τον ίδιο τρόπο όπως στο μυθιστόρημα, στην ποίηση ή στο θέατρο. Αν και ο κινηματογράφος έχει κάποια κοινά στοιχεία με το θέατρο, αυτά περιορίζονται μόνο στο ότι ο θεατής ξέρει ότι θα δει μια παράσταση. Στο θέατρο έχουμε μια ζωντανή αναπαράσταση η οποία δεν μπορεί να επεκταθεί πέρα των ορίων της σκηνής ή του θεάτρου (δηλαδή του χώρου όπου συνυπάρχουν θεατές και θεατρίνοι), αν και αυτό το τελευταίο συμβαίνει σε λίγες και, ακόμα, πρωτοποριακές περιπτώσεις.

Από εδώ έχουμε την κυριότερη διαφορά μεταξύ του θεάτρου και του κινηματογράφου, η οποία κάνει τις δύο τέχνες να ξεχωρίζουν εντελώς. Θα μπορούσαμε να πούμε με δύο λέξεις: το θέατρο μιλά για τη ζωή, ο κινηματογράφος είναι η ίδια η ζωή. Στον κινηματογράφο έχει κανείς την ψευδαίσθηση ότι αυτό που βλέπει στην οθόνη έχει συμβεί και στην πραγματικότητα. Η εξήγηση αυτού του φαινομένου δεν είναι και πολύ δύσκολη: η φωτογραφία επιβάλλει την αλήθεια της, ότι δηλαδή αυτό που βλέπουμε έγινε έτσι ακριβώς. Στον κινηματογράφο ουσιαστικά αυτό που βλέπουμε είναι το προϊόν μιας σκηνοθεσίας, κάτι που συμβαίνει και στη φωτογραφία, άρα η πραγματικότητα έχει παραποιηθεί, αυτό που βλέπουμε έχει σαν πρώτη ύλη αυτή την πραγματικότητα, είναι όμως η παραποίησή της.

Η “Μητρόπολη”, του Φριτς Λανγκ, μια από τις πιο εκφραστικές ταινίες των αρχών του 20ου αιώνα.

Για να γίνει μια ταινία θα ξεκινήσουμε από μια ιδέα η οποία θα γίνει σενάριο, ένα κείμενο που θα το γράψει ο σεναριογράφος, θα έχει τη μορφή ενός μυθιστορήματος, με τη μόνη διαφορά ότι ο σεναριογράφος θα πρέπει να βλέπει το τελικό αποτέλεσμα, πλέον σαν ταινία και όχι σα μυθιστόρημα. Στην περίπτωση που πρόκειται να πάρουμε ένα μυθιστόρημα για να το κάνουμε ταινία, τότε ο σεναριογράφος θα πρέπει να το μετατρέψει και να του δώσει τη μορφή του σεναρίου, να αφαιρέσει ή να προσθέσει στοιχεία έτσι ώστε αυτό το (λογοτεχνικό) κείμενο να μπορεί να γίνει εικόνα, δηλαδή η ίδια η εικόνα να αφηγείται, να έχουμε αυτό που λέμε εικονική αφήγηση. Λέμε, λοιπόν, «να γίνει εικόνα», με αυτό εννοούμε ότι το γραπτό ή προφορικό κείμενο θα πρέπει κατ’αρχήν να εκφράζεται με εικόνες, αν χρειάζεται οι εικόνες θα συνοδευτούν από διάλογους ή από την αφήγηση του αφηγητή που δε βλέπουμε, αυτό που ονομάζουμε φωνή off. Θα πρέπει όμως να αφήσουμε την εικόνα να αφηγηθεί όσο μπορεί καλύτερα την ιστορία μόνη της και μετά να τη βοηθήσουμε προσθέτοντας διάλογους. Κατά συνέπεια, ο κινηματογράφος είναι κυρίως η αφήγηση της εικόνας και όχι η αφήγηση του λόγου (προφορικού ή γραπτού).

Η (κινούμενη) εικόνα, στον κινηματογράφο, έχει και αυτή τα βοηθητικά της στοιχεία τα οποία αν τα χρησιμοποιήσουμε σωστά θα μπορέσουμε να έχουμε μια όμορφη και ολοκληρωμένη αφήγηση. Αυτά τα στοιχεία είναι τα εκφραστικά μέσα του κινηματογράφου. Θα τα δούμε με δύο διαφορετικούς τρόπους: το κάθε καρέ ξεχωριστά, σα να ήταν μια ξεχωριστή εικόνα που θα μπορούσε να υπάρξει μόνη της, και το σύνολο των καρέ και των σεκάνς (οι οποίες αποτελούνται από πολλά καρέ). Στην εικόνα, όταν τη βλέπουμε σα μια ξεχωριστή μονάδα, αυτά που παίζουν σημαντικό ρόλο είναι ο χώρος, ο χρόνος, η κίνηση, οι αντιθέσεις μαύρου-άσπρου (στις ασπρόμαυρες ταινίες), το χρώμα (στις έγχρωμες), η πλαστική σύνθεση (δηλαδή η εικαστική σύνθεση του κάδρου, το οποίο τώρα το βλέπουμε σαν ένα πίνακα ζωγραφικής), ο ήχος (οι ομιλίες, η μουσική, οι θόρυβοι), η οπτική γωνία της κάμερας (από πού, δηλαδή, έχουμε τραβήξει το συγκεκριμένο πλάνο) και οι αντιθέσεις ανάμεσα σε αυτά τα στοιχεία.

Στο σύνολο των εικόνων, στη σεκάνς και στις διάφορες σεκάνς, αυτά που παίζουν σημαντικό ρόλο είναι η κίνηση (την οποία αντιλαμβανόμαστε διαφορετικά από ότι μέσα στην ίδια την εικόνα), οι αλλαγές των οπτικών γωνιών, ο ήχος, τα συνδετικά στοιχεία μεταξύ των πλάνων και το μοντάζ (η σύνδεση, δηλαδή των πλάνων και των σεκάνς μεταξύ τους), μέσα στο μοντάζ θα ξαναβρούμε τις αντιθέσεις, όπως τις αναφέραμε πιο πάνω.

Όλα αυτά θα τα δούμε αναλυτικά στα επόμενα κεφάλαια, έτσι ώστε να μπορούμε τελικά να έχουμε μια πλήρη εικόνα για το τι είναι ο κινηματογράφος, κάτι που θα μας βοηθήσει στο να κάνουμε είτε μια ανάλυση σε ένα κινηματογραφικό έργο είτε να φτιάξουμε το δικό μας κινηματογραφικό έργο, την ταινία μας, κάνοντας ουσιαστικά μια σύνθεση. Είναι όμως απαραίτητο πριν να κάνουμε τι σύνθεση, τη σκηνοθεσία, να έχουμε κάνει την ανάλυση, δηλαδή μια μελέτη των εκφραστικών μέσων που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε. Θα έχουμε μια ταινία σαν αντικείμενο μελέτης.

Περιεχόμενα