ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΑΑ06 ΤΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

Μάι 12, 2014 Κινηματογράφος 0

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ

ΤΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

Για να καταλάβουμε τον κινηματογράφο σαν τέχνη και, πολύ περισσότερο, την καλλιτεχνική απαίτηση της γέννησης του κινηματογράφου, θα πρέπει να δούμε τα καλλιτεχνικά ρεύματα που υπήρξαν πριν ο κινηματογράφος εμφανιστεί σαν τεχνική και αργότερα σαν τέχνη.

Μετά τις καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες της κλασικής αρχαιότητας, όπως εμφανίζονται δηλαδή στην Αρχαία Ελλάδα, στην Αίγυπτο, στα παράλια της Μεσογείου, στην Κίνα, στους κατοίκους της αμερικάνικης και αφρικάνικης ηπείρου (Ινδιάνους και φυλές της Αφρικής, αντίστοιχα) και τελικά στη Αυτοκρατορική Ρώμη, έχουμε μια έντονη πολιτιστική ανάπτυξη στη Δυτική Ευρώπη, αφού η Ελλάδα, τα Βαλκάνια και μεγάλο μέρος της Ευρώπης είναι υπό την κατοχή των Τούρκων, όπου κυριαρχεί ένα είδος μουσουλμανικής τέχνης και, πολύ λιγότερο, σε κατάσταση σχεδόν παρανομίας, οι άλλες μορφές χριστιανικής τέχνης.

Πρώτη θα εμφανιστεί η γοτθική τέχνη (1140-περίπου 1520) στη Δυτική Ευρώπη. Η γοτθική τέχνη θα γεννηθεί από το 1140 έως το 1190, θα περάσει την κλασική της περίοδο από το 1190 έως το 1240, θα φτάσει σε υψηλό επίπεδο, στην ακμή της, από το 1240 έως το 1350 και θα στείλει τις τελευταίες λάμψεις της από το 1350 έως το 1520. Η γοτθική τέχνη εμφανίζεται στην αρχιτεκτονική, στις μικρογραφίες των θρησκευτικών χειρόγραφων βιβλίων, στη γλυπτική και στη ζωγραφική, θα μπορούσαμε σε αυτές τις τέχνες να εντάξουμε και τη μουσική, η οποία, όπως και οι άλλες τέχνες είναι περισσότερο θρησκευτικές, παρά λαϊκές. Παράλληλα και πριν από τη γοτθική τέχνη έχει ακμάσει η βυζαντινή τέχνη, στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, μέχρι το 1453, την ημερομηνία της κατάληψης απ’τους Τούρκους της Κωνσταντινούπολης. Η βυζαντινή τέχνη έχει τις ρίζες της στην τέχνη του ροκοκό και στην προσωπογραφία, όπως εμφανίζονται στα τελευταία χρόνια στην Αίγυπτο των Φαραώ. Η βυζαντινή τέχνη επικεντρώνεται στη ζωγραφική, στην αρχιτεκτονική, στην ποίηση, στη μουσική και στη γλυπτική. Εδώ το κεντρικό πρόσωπο σε μια εικόνα θα παίξει σημαντικό ρόλο και θα κοιτά κατάματα το θεατή. Μπορούμε να δούμε δείγματα αυτών των τεχνών στην Ελλάδα, στην Κωνσταντινούπολη, στη Ρωσία, στα ασιατικά παράλια της Μεσογείου και στις βαλκανικές χώρες, για τη βυζαντινή τέχνη. Στη Γαλλία, στη Γερμανία και λιγότερο στην Αγγλία θα δούμε δείγματα της γοτθικής τέχνης.

Θα πρέπει να πούμε ότι ο καλλιτέχνης δουλεύει για έναν άρχοντα, κύριο μεγάλων αγροτικών εκτάσεων, φέουδων, ενός φεουδάρχη, λοιπόν, ή για ένα βασιλιά ή αυτοκράτορα. Ξέρει, κατά συνέπεια ότι τα έργα του θα αγορασθούν σίγουρα από αυτόν. Έχει ένα ολόκληρο συνεργείο, σχεδιάζει το έργο, παρακολουθεί τις εργασίες των βοηθών του, κάνει τις λεπτομέρειες. Όσοι δουλεύουν σε αυτές τις εργασίες ανήκουν σε συγκεκριμένες ενώσεις, μέλη των οποίων είναι μόνο καλλιτέχνες αυτού του είδους, και ονομάζονται συντεχνίες. Ο καλλιτέχνης από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι αυτή την εποχή αναγνωρίζεται ως τεχνίτης, η ιδιότητα του καλλιτέχνη θα του δοθεί πολύ αργότερα, μετά από το 1300.

Στις αρχές του 15^ου αιώνα υπάρχουν δύο τάξεις που πρωταγωνιστούν στο παιχνίδι της εξουσίας: η αυλική τάξη (οι άνθρωποι που ήταν συνεργάτες του βασιλιά) και η αστική τάξη (που είχε στα χέρια της ιδιοκτησία, όπως βιοτεχνίες, εμπορικές και οικονομικές επιχειρήσεις). Πλέον παραγγελίες οι καλλιτέχνες δέχονται τόσο από την αυλή του βασιλιά όσο και από τους αστούς, προσπαθούν να ικανοποιήσουν και τους δύο. Οι παραγγελίες είναι άφθονες, η τέχνη επεκτείνεται και σε άλλους τομείς (κατασκευή χαλιών, λιθογραφία, διακόσμηση υαλικών κ.ά.). Η γοτθική τέχνη μας φέρνει σιγά-σιγά στον αναγεννησιακό ρυθμό, στο μπαρόκ και στη νεώτερη μορφή του ροκοκό.

Κυρίως στην Ιταλία η γοτθική τέχνη δίνει προοδευτικά τη θέση της στο μανιερισμό. Είμαστε όμως στην εποχή που οι καλλιτέχνες είναι προσωπικότητες αξιοσέβαστες και αναλαμβάνουν μεγάλες παραγγελίες απ’τους ηγεμόνες και απ’τους πάπες, τους θρησκευτικούς ηγέτες της Δυτικής Ευρώπης. Θα συναντήσουμε ονόματα όπως του Νικόλα Πιζάνο, του Τζοβάνι Πιζάνο, του Αρνόλφο ντι Κάμπιο, στη γλυπτική, του Πιέτρο Καβαλίνι, του Τζιότο, του Ντούτσιο ντι Μπουονινσένια, του Πάολο και του Λορέντζο Βενετσιάνο, του Σιμόνε Μαρτίνι, στη ζωγραφική, δημιουργοί που αφήνουν πίσω τους μια μεγάλη εικαστική κληρονομιά κυρίως στην Ιταλία και στη Γαλλία, των οποίων τα θέματα προσανατολίζονται στη θρησκευτική θεματολογία. Ο 15^ος αιώνας (1400-1470) φέρνει την Ιταλία στο επίκεντρο του καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος κυρίως με τη γλυπτική και την αρχιτεκτονική, λιγότερο με τη ζωγραφική, που ακολουθούν ακόμη το γοτθικό ρεύμα. Τα ονόματα των Γκιμπέρτι, Νάνι ντε Μπάνκο και Ντονατέλο, κυριαρχούν στη γλυπτική, όλοι τους δραστηριοποιούνται στο νέο καλλιτεχνικό κέντρο, στη Φλωρεντία. Στο ίδιο μέρος ο Μαζάτσιο ανανεώνει τη ζωγραφική και ο Μπρουνελέσκι δημιουργεί αριστουργήματα στην αρχιτεκτονική, αυτός με τον Λέοντα Μπατίστα Αλμπέρτι θα κάνουν τη Φλωρεντία το κέντρο της αρχιτεκτονικής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες θα δουλέψουν με παραγγελίες από πάπες και άρχοντες (κυρίως πρίγκιπες), έτσι αναπτύσσεται ένα ολόκληρο καλλιτεχνικό ρεύμα στη Φλωρεντία, στη Σιένα, στο Μιλάνο και στη Βενετία κατά τη διάρκεια του 15^ου αιώνα.

Αν συνέβαιναν αυτά στην Ιταλία, στη Γαλλία (κυρίως στο Παρίσι) και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες άρχισε να εμφανίζεται ένα ρεύμα καλλιτεχνών που δημιουργούσαν στις αυλές των ευγενών. Αν και ακολουθούσαν επίσης το γοτθικό ρυθμό, τα θέματά τους ήταν πάλι θρησκευτικά, ήταν πιο ελεύθεροι στη δημιουργική τους σύνθεση. Στις Γερμανικές χώρες (δηλαδή στις σημερινές Τσεχία, Σλοβακία, Πολωνία, Αυστρία και Γερμανία) κυριαρχεί η ζωγραφική που έχει μια έντονη πορσελάνινη απόδοση. Στο Παρίσι οι ευγενείς συγκεντρώνουν πολλούς καλλιτέχνες οι οποίοι μέσα στα έργα τους έχουν μια ρεαλιστική απόδοση. Αργότερα ο γοτθικός ρυθμός θα φτάσει στην Ισπανία (μέσα του 14^ου έως μέσα του 15^ου αιώνα) για να βρει, στη Βαρκελώνη, το κυριότερο εκφραστή του, στο πρόσωπο του Λουΐς Μποράσα ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια έντονη ποιητική έμπνευση. Η εξέλιξη όμως θα έρθει από τις φλαμανδικές (σημερινές Ολλανδία και μέρος του Βελγίου) και γερμανικές χώρες όπου θα διακρίνουμε τα πρώτα δείγματα του ρεαλισμού. Ζωγράφοι όπως οι Ρομπέρ Καμπέν, Χιούμπερτ Βαν Άικ και Γιαν Βαν Άικ (που ήταν αδέλφια), ο Ρότζερ Βαν Ντερ Βέιντεν, από τη Φλαμανδία, αλλά και ο Φράνκε, ο Κόνραντ Βιτς, ο γλύπτης Χανς Μούλτσερ θα δώσουν μια ρεαλιστική χροιά στα έργα τους. Ο κύκλος θα ολοκληρωθεί με το Λεονάρδο ντα Βίντσι, το Ραφαήλ, το Μιχαήλ Άγγελο και τον Τιτσιάνο για να φτάσουμε στην κλασική Αναγέννηση και στο μανιερισμό, ο οποίος θα επικρατήσει μέχρι το 1620.

Τέλη του 16^ου αιώνα θα εμφανιστεί, κυρίως στην αρχιτεκτονική, ένα νέο στιλ που θα αλλάξει ριζικά τις κλασικές τεχνοτροπίες που ίσχυαν μέχρι τότε. Το μπαρόκ (1590-περίπου 1790), που σημαίνει κάτι το περίεργο, το αλλόκοτο, εμφανίζεται στην κριτική για να προσδώσει χαρακτηριστικά σε μια τέχνη που διαφέρει ριζικά από τον κλασικισμό (όπως τον είδαμε πιο πριν), κυρίως επειδή οι μορφές στο μπαρόκ είναι πιο δραστήριες, προκλητικές, αποσκοπούν στο συνδυασμό διάφορων στοιχείων (όγκοι, χρώματα, κίνηση). Αυτή την εποχή έχουν δημιουργηθεί νέα μεγάλα αστικά κέντρα, πόλεις όπου κυριαρχεί η αστική τάξη χωρίς όμως ακόμα να έχει εκθρονίσει τους ηγεμόνες και τους βασιλιάδες. Δείγματα αρχιτεκτονικής του μπαρόκ βρίσκουμε στη Γαλλία, το ανάκτορο των Βερσαλιών και του Ρισελιέ, στην Ιταλία, η Βασιλική του Αγίου Πέτρου, στη Ρώμη. Η νέα τέχνη επικεντρώνεται στην δόμηση των πόλεων, στην πολεοδομία, η οποία αφήνει να φανούν τα παλιότερα στοιχεία τα οποία συνυπάρχουν αρμονικά με τα νεώτερα. Το μπαρόκ είναι η κυρίως αστική τέχνη και αυτό φαίνεται στο ότι είναι η εποχή που ανθεί η αρχιτεκτονική σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Παρόλα αυτά, το μπαρόκ συνυπάρχει με το ροκοκό και την κλασική τεχνοτροπία, αν και υπερτερεί. Αμφισβητεί τη μοναδική αλήθεια της κλασικής τεχνοτροπίας, προσεγγίζει περισσότερο το λαό, αφήνει περισσότερες ελευθερίες στο πνεύμα για να δημιουργήσει με τη φαντασία του. Επικεντρώνει την προσοχή του στον άνθρωπο, έχουμε προσωπογραφίες, αλλά και πίνακες με νεκρή φύση (δηλαδή αντικείμενα χωρίς την παρουσία του ανθρώπου), τοπία, παρουσιάζεται, με άλλα λόγια, ο άνθρωπος και το περιβάλλον του, με τον ίδιο τρόπο όπως παρουσιάζονταν τα θρησκευτικά θέματα στις παλιότερες τέχνες.

Περιεχόμενα