ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΑΑ08 ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Ιούν 02, 2014 Κινηματογράφος 0

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ

ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ

ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Ποιο είναι το καλλιτεχνικό στίγμα του κινηματογράφου μέσα σε αυτό τον ωκεανό ρευμάτων, απόψεων και ιδεών στην τέχνη; Πως θα μπορούσαμε, δηλαδή, να ορίσουμε τον κινηματογράφο σαν τέχνη, λαμβάνοντας υπόψη μας τα καλλιτεχνικά ρεύματα στα οποία ο κινηματογράφος θα μπορούσε να βασίζεται;

Νομίζω ότι και τα τρία καλλιτεχνικά ρεύματα, ο νεοκλασικισμός, ο ρομαντισμός και ο ρεαλισμός έπαιξαν πολύ μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση του κινηματογράφου σαν τέχνη. Το καθένα με το δικό του τρόπο. Ας τα πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά τους.

Ο κινηματογράφος γεννιέται μετά τη φωτογραφία. Δηλαδή έχει προηγηθεί η φωτογραφία, κατά συνέπεια έχει γίνει αντιληπτό ότι ο άνθρωπος μπορεί, με τεχνητούς τρόπους, δηλαδή με ένα μηχάνημα, να αποτυπώσει τη φύση με σχετική ακρίβεια. Θα μπορούσε αυτό να ωθήσει τον κινηματογράφο σε ένα ρεαλισμό. Θα δούμε όμως ότι αυτό δεν έχει γίνει και ότι το θέμα είναι πιο περίπλοκο. Με απλά λόγια όμως θα προσπαθήσουμε να ξεδιαλύνουμε αυτό το γρίφο.

Η μηχανή του Νταγκέρ, όπως φυλάσσεται πλέον ως μουσειακό είδος,

Θα ξεκινήσουμε λέγοντας ότι με τη μηχανική αναπαράσταση της πραγματικότητας, αφήνοντας, δηλαδή τη μηχανή να τραβά ότι βλέπει, χωρίς να επιλέγουμε εμείς το θέμα δεν έχουμε και δεν μπορούμε να έχουμε τέχνη. Άρα οι πρώτες κινηματογραφικές λήψεις δεν μπορούν να είναι κομμάτια μιας τέχνης, είναι ένα μέρος μιας πειραματικής διαδικασίας για να δούμε πως λειτουργεί μια μηχανή. Όταν ο κινηματογραφιστής επιλέγει το θέμα του, το πώς θα τραβήξει μια σκηνή, που θα είναι ο φακός, ποια θα είναι η οπτική του γωνία, πως οι ηθοποιοί θα σταθούν μπροστά στο φακό τότε και μόνο τότε έχουμε τέχνη.

Με αυτή, λοιπόν, την προοπτική όταν ένα τρένο μπαίνει στο σταθμό και κατευθύνεται με ταχύτητα στους θεατές, τουλάχιστον έτσι θα πιστεύουν αυτοί, σύμφωνα με την ψευδαίσθηση που λέει ότι αυτό που βλέπουμε είναι αληθινό, αυτή η αφήγηση, «Ένα τρένο ορμά στο κοινό» (αυτό η ταινία μας αφηγείται), είναι τέχνη διότι: κατά αρχήν, δεν είναι αλήθεια, ούτε θα μπορούσε να συμβεί στην πραγματικότητα, κατά δεύτερο λόγο, ο σκηνοθέτης έχει επιλέξει αυτή την αφήγηση. Έχουμε λοιπόν ένα έργο τέχνης, ακόμα όμως σε πρωτόγονη μορφή.

Οι πρώτες ταινίες των αδελφών Λυμιέρ, η κινηματογράφηση των εργατών όταν φεύγουν από το εργοστάσιό τους, είναι μια μορφή τέχνης. Η κινηματογραφική μηχανή είναι τοποθετημένη πιο πάνω από το ύψος των ματιών του ανθρώπου, άρα έχουμε μια επιλογή συνειδητή απ’τον κινηματογραφιστή. Αυτή όμως η ταινία κρύβει μέσα της μέρη τόσο από τον νεοκλασικισμό όσο και από το ρομαντισμό, έχοντας μια διάθεση ρεαλιστική. Με άλλα λόγια: Κινηματογραφεί ένας γεγονός που έγινε (την έξοδο των εργατών στο σχόλασμα, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί αυτό το γεγονός ότι έγινε), άρα είναι ρεαλισμός, επιπλέον εκτός από μια απόδοση της πραγματικότητας είναι και ένα σχόλιο πάνω σε αυτή την πραγματικότητα, το οποίο δεν έχει μεγάλο ιδεολογικό βάθος, άρα θα μπορούσε, αν υπήρχε μια σχετική πρόθεση σχολιασμού, να ήταν μια κριτική πάνω σε αυτή την πραγματικότητα. Ο τρόπος κινηματογράφησης θα μπορούσε να πούμε ότι είναι κλασικός, αν πάρουμε το κάθε καρέ σαν ένα πίνακα ζωγραφικής, τότε θα μας θύμιζε πίνακες νεοκλασικής ζωγραφικής, αλλά, αντίθετα η διάθεση του κινηματογραφιστή ήταν άκρως ρομαντική, διότι βλέπει έναν κόσμο ωραιοποιημένο, σαν ένα όνειρο, όπως θα ήθελε να είναι οι εργάτες, συμφιλιωμένοι με το εργασιακό περιβάλλον τους και με την εργασία τους, ιδωμένη σα μια παραγωγική διαδικασία.

Κατά συνέπεια, οι πρώτες κινηματογραφικές ταινίες δεν είχαν ένα σαφές καλλιτεχνικό στίγμα, οι πρώτοι κινηματογραφιστές δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι κάνουν μια τέχνη, αλλά επίσης δεν είχαν την ικανότητα να προσανατολιστούν προς ένα καλλιτεχνικό ρεύμα. Αν επιχειρήσουμε μια ανάλυση της κινηματογραφικής εικόνας, όπως κάναμε προηγουμένως, θα δούμε ότι ήταν σαφέστατα επηρεασμένοι από τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής τους και, κυρίως, δεν ήταν υπέρμαχοι της ακριβής αποτύπωσης της πραγματικότητας. Ο κινηματογράφος έκανε πολλά χρόνια για να συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να είναι και τέχνη, στα πρώτα βήματά του όμως ήταν μια πρωτόγονη τέχνη.

Ήδη όμως έχει γίνει κατανοητό ότι ο κινηματογράφος «κλέβει» την τεχνική από τη φωτογραφία, αλλά δεν μπορεί να μην επηρεαστεί από δύο τουλάχιστον τέχνες: απ’τη ζωγραφική και απ’τη λογοτεχνία. Οι ταινίες είναι βωβές, χωρίς ήχο, άρα δεν έχουμε μουσική σύγχρονη με την εικόνα, τυπωμένη πάνω στο φιλμ, δηλαδή, δεν μπορούμε να μιλάμε για την τέχνη της μουσικής παρά στην προβολή της ταινίας και, με δεδομένο ότι η μουσική άλλαζε σε κάθε προβολή, δεν μπορούμε να θεωρήσουμε αυτό τον παράγοντα.

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Ένα τελευταίο γεγονός είναι ότι ο κινηματογράφος γεννήθηκε από ανθρώπους που ανήκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα της κοινωνίας. Κατά συνέπεια, δεν μπορούσαν να δεχτούν μια επαναστατική τέχνη, όπως αυτή του ρεαλισμού, η οποία απευθυνόταν στις λαϊκές μάζες και όχι σε μια κοινωνική ελίτ. Δεν μπορεί, λοιπόν, παρά να έχουμε μια ρομαντική αφήγηση. Αυτό που βλέπουμε δεν είναι παρά μια φτιαχτή πραγματικότητα, μια ευχή, ένα όνειρο του κινηματογραφιστή, μια άποψη της κοινωνίας και των πραγμάτων, έτσι όπως θα ευχόταν να ήταν. Αυτό που επικρατεί, λοιπόν, στα πρώτα βήματα του κινηματογράφου είναι ο ρομαντισμός, όλα τα άλλα στοιχεία (που θα μπορούσαν να ανήκουν στο νεοκλασικισμό ή στο ρεαλισμό) δεν μπαίνουν παρά ασυνείδητα και δεν μπορούν να αξιολογηθούν σαν καλλιτεχνικά στοιχεία, τουλάχιστον σε αυτή την περίοδο του κινηματογράφου.

Είδαμε, λοιπόν, σε γενικές γραμμές τον κινηματογράφο πως διαμορφώνεται σαν τέχνη στα πρώτα βήματά του. Για να δούμε και να αναλύσουμε την καλλιτεχνική του υπόσταση θα πρέπει να ανακαλύψουμε τα στοιχεία που τον κάνουν τέχνη, τα δομικά στοιχεία της κινηματογραφικής τέχνης. Μόνο αν ανακαλύψουμε αυτά τα στοιχεία θα είμαστε ικανοί να δώσουμε έναν ορισμό του τι είναι κινηματογράφος, με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια. Θα προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε αυτά τα δομικά στοιχεία και να τα αναλύσουμε τόσο ώστε να μας δώσουν από μόνα τους μια πλήρη εικόνα του κινηματογράφου. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν το ταξίδι μας στο μαγευτικό κόσμο του κινηματογράφου, στη μαγεία της κινούμενης εικόνας.

Περιεχόμενα