ΤΟ ΚΑΠΛΑΝΙ ΤΗΣ ΒΙΤΡΙΝΑΣ

Ιαν 06, 2025 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Το καπλάνι της βιτρίνας: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Το 2023 γιορτάζουμε τα 100 χρόνια από τη γέννηση της μεγάλης συγγραφέως Άλκης Ζέη. Έχει κηρυχθεί επίσημα από το ΥΠΠΟΑ «Έτος Άλκης Ζέη». Το Θεσσαλικό Θέατρο συμμετέχει σε αυτόν τον εορτασμό και ανεβάζει το πιο δημοφιλές της, ίσως, μυθιστόρημα για παιδιά (και όχι μόνο) «Το καπλάνι της βιτρίνας», στην Παιδική του Σκηνή. Η πρεμιέρα πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 1^η Οκτωβρίου 2023. Το θεατρικό έργο ταξίδεψε από την Λάρισα σε άλλες πόλεις. Εμείς το είδαμε στο θέατρο Κολοσσαίον, στην Θεσσαλονίκη.

Το καπλάνι της βιτρίνας: Το βιβλίο

Καλοκαίρι. Η μαγική εποχή των παιδιών. Θάλασσα, παιχνίδι, εξερευνήσεις και ατέλειωτες νύχτες με μαγικές ιστορίες κάτω από τα αστέρια. Μια παρέα παιδιών στο Λαμαγάρι της Σάμου, θα ζήσει μια περιπέτεια που θα αλλάξει τη ζωή τους για πάντα. Η δικτατορία του Μεταξά, που έγινε στις 4 Αυγούστου του 1936, θα οδηγήσει τα παιδιά να πάρουν μέρος σε μυστικές αποστολές για να βοηθήσουν τον ξάδερφο της Μέλιας και της Μυρτώς, τον Νίκο. Αυτός είναι φοιτητής και κινδυνεύει με φυλάκιση. Ο Νίκος κρύβεται στο Μύλο με το σπασμένο φτερό μέχρι να μπορέσει να διαφύγει στην Ισπανία που γίνεται εμφύλιος πόλεμος, για να πολεμήσει για την Δημοκρατία.

Όσο δύσκολα όμως κι αν είναι τα πράγματα τα παιδιά έχουν τη βοήθεια ενός τίγρη που βρίσκεται μέσα σε μια βιτρίνα στο σαλόνι του σπιτιού της Μέλιας και της Μυρτώς. Το καπλάνι -όπως λένε τον τίγρη στη Σάμο- έχει την ικανότητα να ζωντανεύει μέσα από τις ιστορίες που τους διηγείται ο Νίκος. Όταν χρειαστεί, με το δικό του μαγικό τρόπο, παίρνει μέρος στις δύσκολες αποστολές των παιδιών, τα βοηθάει και τα προστατεύει. Το «Καπλάνι της βιτρίνας» είναι μια ιστορία για την συναρπαστική πορεία που ακολουθούν όλα τα ζωντανά πλάσματα, άνθρωποι και ζώα, για να ζήσουν έτσι όπως είναι φτιαγμένα από την φύση: Ελεύθερα.

Το καπλάνι της βιτρίνας: Η σύνδεση με το πραγματολογικό

Το «Καπλάνι της βιτρίνας» είναι μια ιστορία φωτεινή όπως είναι τα καλοκαίρια και σκοτεινή όπως οι δικτατορίες. Μέσα από την αυτοβιογραφική ιστορία της Άλκης Ζέη, από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, ζωντανεύει ένα καλοκαίρι που δεν είναι όπως τα άλλα. Το παιχνίδι και η ανέμελη ζωή των παιδιών θα έρθει να διαταράξει μια πραγματικότητα σκληρή: η επιβολή μιας δικτατορίας. Τίποτα όμως δεν μπορεί να σταματήσει τη μαγική ικανότητα των παιδιών να παλεύουν με όπλα ανίκητα στις μάχες της ζωής.

Η φαντασία και το παιχνίδι, η πίστη και η αθωότητα, η ομορφιά και η ασχήμια του κόσμου, χωρίς ψεύτικα φίλτρα, και η αλήθεια μέσα από τα μάτια των παιδιών, φτιάχνουν ένα ατέλειωτο καλοκαίρι που όλοι μέσα του μπορούμε να ζήσουμε ελεύθεροι. Η παράσταση ακολουθεί επί σκηνής το μυστικό δρόμο των παιδιών και του καπλανιού. Με κινηματογραφικά μέσα ανοίγει ακόμα περισσότερο τη μαγική εκείνη διάσταση που έχει πάντα η οπτική γωνία των παιδιών και η χωρίς όρια φαντασία τους. Ίσως γιατί όταν όλοι επιστρέφουμε εκεί, μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι.

Το καπλάνι της βιτρίνας: Η σκηνοθέτης

Αναφέρει η σκηνοθέτης για την παράσταση:

«Η Άλκη Ζέη έγραψε ιστορίες που το μαγικό τους στοιχείο, ήταν το βλέμμα των ίδιων των παιδιών, ο μυστικός εκείνος κήπος που λίγοι ενήλικες κατορθώνουν με τόση ειλικρίνεια, αγάπη και θάρρος να γνωρίζουν που βρίσκεται. Και η Άλκη Ζέη φαίνεται ότι γνώριζε πολύ καλά πώς να ανοίγει αυτήν την αόρατη πόρτα και να βρίσκεται μέσα στην ψυχή αλλά και στις σκέψεις των παιδιών. Ίσως γιατί και η ίδια έζησε με μόνη πυξίδα την προσωπική της αλήθεια, την τρυφερότητα και το απέραντο χιούμορ που την ακολουθούσε ακόμα και στα πιο δύσκολα γεγονότα της ζωή της. Στοιχεία που η γενναία και ακούραστη ψυχή των παιδιών έχει άπλετα, σε αυτό που όλοι είχαμε κάποτε. Την παιδική μας ηλικία.

Στα βιβλία της υπάρχει ένας κόσμος που τα παιδιά τον αναγνωρίζουν άμεσα και αυθόρμητα, γιατί είναι ο δικός τους κόσμος. Η φαντασία στις ιστορίες που μας διηγείται η Άλκη Ζέη δεν είναι ένα μέρος μόνο για να δραπετεύει κανείς αλλά ένας τρόπος για να φτιάχνει την πραγματικότητα. Ένας κόσμος που οι άνθρωποι μπορούν να συνυπάρξουν όσο διαφορετικοί κι αν είναι. Με την κατάθεση πάντα μέσα από τους χαρακτήρες της, ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο. Ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα εύκολα, ιδανικά και χαρούμενα. Αλλά με μια προοπτική, μέσα από αυτή την μοναδική οπτική γωνία, ότι πάντα μπορείς να βρίσκεις μέσα σου εκείνη τη δύναμη να πιστεύεις σε κάτι καλύτερο για την ζωή σου και να έχεις το δικαίωμα να το ονειρεύεσαι.

Χωρίς να είναι διδακτική, χωρίς να κρύβει την αλήθεια. Και αυτό είναι νομίζω που μπορεί να κάνει τα έργα της να έχουν αυτήν την διαχρονική δυναμική δημιουργώντας έναν ανοιχτό διάλογο μέχρι σήμερα με τα παιδιά. Αυτός ο απέραντος μαγικός κόσμος που όλοι, όταν υπήρξαμε παιδιά, γνωρίζαμε ότι εκεί είναι όλα δυνατά. Αυτός ο κόσμος ο μέγας. Η παιδική μας ηλικία. Και η μόνη πατρίδα μας.»

Το καπλάνι της βιτρίνας: Το βίωμα

Ο Πέτρος Σεβαστίκογλου, γιος της Άλκης Ζέη και του Γιώργου Σεβαστίκογλου, σκηνοθέτη και σεναριογράφου, έχει ακολουθήσει την τέχνη του πατέρα του, διαβαίνοντας διαφορετικό δρόμο λέει για το μυθιστόρημα και την παράσταση:

«Με την Άλκη δεν σταματήσαμε ποτέ να ταξιδεύουμε. Πριν από 10 χρόνια κάναμε ένα ταξίδι -λίγο διαφορετικό από όλα όσα είχαμε κάνει μαζί. Πήγαμε στη Σάμο για να γυρίσουμε ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή της. «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης», που ποτέ δεν σταμάτησε -επέστρεφε στο Βαθύ, στο Λαμαγάρι, εκεί που πέρασε τα πρώτα της παιδικά χρόνια και που το αποτύπωμά τους, είναι τόσο ζωντανό όσο και το «Καπλάνι μέσα στη βιτρίνα» που ήταν η αρχή για να γράψει το πρώτο της μυθιστόρημα.

Το καπλάνι του βιβλίου, ήταν εκεί μέσα στην βιτρίνα του στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Αν και είχαν περάσει πολλά χρόνια και η φθορά του Καπλανιού ήταν εμφανής, όταν το είδε, έσκυψε στη βιτρίνα και του είπε: «Καπλάνι μου όλα από σένα ξεκίνησαν». Η Άλκη δεν ζούσε νοσταλγώντας το παρελθόν, και οι ιστορίες που διηγούνταν ακόμα και για χρόνια περασμένα, ήταν για να μιλήσει με μικρούς και μεγάλους στο σήμερα. Στην παράσταση μας προσπαθήσαμε και εμείς, όπως η Άλκη, να διηγηθούμε με πολύ αγάπη στα παιδιά σήμερα αυτή την ιστορία από το παρελθόν, με όλα όσα η Άλκη ακόμα έχει αφήσει ανοιχτά για να τα διηγείται η ίδια μέσα από το «Καπλάνι» με τους θεατές.»

Το καπλάνι της βιτρίνας: Η θεατρική αφήγηση

Είναι δύσκολο να κάνεις μια παράσταση ακολουθώντας πιστά την αφήγηση ενός βιβλίου. Πολύ περισσότερο όταν αυτό το βιβλίο είναι πλέον κλασικό στην παιδική -και όχι μόνο- λογοτεχνία. Είναι διαφορετική η μυθιστορηματική αφήγηση από αυτή του θεάτρου και του κινηματογράφου. Ο σκηνοθέτης θα πρέπει να κάνει οικονομία στον χρόνο της αφήγησης και να αποδώσει τον πυρήνα της αφήγησης σωστά, ακόμα να δείξει τους δρόμους που ο συγγραφέας έχει χαράξει για να πάμε από το πραγματολογικό στο φαντασιακό.

Η Δήμητρα Λαρεντζάκη στο «Καπλάνι της βιτρινας» έκανε την διασκευή, την δραματουργική επεξεργασία, έγραψε τους στίχους των τραγουδιών και σκηνοθέτησε την παράσταση. Ο πυρήνας της αφήγησης είναι η Μέλια (Μέλισσα) και η Μυρτώ, τα δύο αδέλφια που ζουν με τον παππού και την θεία στην Σάμο. Δεν τους αρέσει η καταπίεση του πατέρα τους, ο οποίος αρέσκεται να απαγορεύει πολλά πράγματα. Μπορεί πολλά από αυτά να είναι επικίνδυνα για τα παιδιά, αν τα κάνουν, όμως ο τρόπος διδαχής του τρόπου ζωής, από την μεριά του, δεν είναι παραγωγικός. Η σωκρατική μαιευτική του λόγου ήταν άγνωστη, εκείνη την εποχή, στους περισσότερους γονείς.

Το καπλάνι της βιτρίνας: Η εξουσία

Βλέπουμε η πατριαρχική εξουσία που απαγορεύει είναι πανταχού παρούσα, ακόμα και στους προοδευτικούς ανθρώπους. Το καπλάνι είναι τούρκικη λέξη και σημαίνει αιλουροειδές, τίγρη ή λεοπάρδαλη, μεταφορικά πολεμικός, ανδρείος, αιμοβόρος άντρας. Στην αφήγηση της Άλκης Ζέη σημαίνει και ελευθερία. Αναφέρεται ότι κολυμπούσε από την Τουρκία μόνο για να φάει πρόβατα και επέστρεφε. Άρα δεν ήταν μόνο ανδρείος αλλά και ελεύθερος να κάνει ότι θέλει. Αυτή η ελευθερία του όμως ήταν επικίνδυνη. Αν το καπλάνι τιμωρήθηκε, το σκότωσαν, επειδή τρεφόταν από τα πρόβατά τους, ο τολμηρός άντρας που αναζητά την ελευθερία θα τιμωρηθεί γιατί θέλει να ξεφύγει από το περιθώριο που βάζει η κάθε εξουσία.

Με αυτή την έννοια, ο Νίκος αναφέρεται στο καπλάνι, άρα μπορεί να έχει την ίδια τύχη αφού είναι τολμηρός, θα ταξιδέψει στην Ισπανία για να πολεμήσει για το πανανθρώπινο αγαθό, την Ελευθερία. Η συγγραφέας δεν έχει λόγο στην θεατρική αφήγηση αφού είναι η Μέλια, σε μεγαλύτερη ηλικία, η Άλκη Ζέη, στην πραγματικότητα.

Αυτές οι συνθέσεις και οι αντιθέσεις πλέκουν τον αφηγηματικό ιστό της παράστασης «Το καπλάνι της βιτρίνας». Για να πάμε από το ένα σημείο στο άλλο έχουμε ανάγκη να βαδίζουμε πατώντας σε κόμβους, στα σημεία όπου η αφήγηση θα πάει από την μία κατεύθυνση στην άλλη. Η σκηνοθέτης μετράει πολύ καλά τον χρόνο της, δεν αφήνει τον θεατή να «χάνεται» μέσα σε περιττά στοιχεία. Κόβει γρήγορα το ένα αφηγηματικό κομμάτι και παρουσιάζει το επόμενο. Έτσι η παράσταση δεν έχει μεγάλη χρονική διάρκεια, είναι περιεκτική και αφήνει την φαντασία του θεατή να αναπτυχθεί, να δημιουργήσει το μετακείμενο, αυτό που θα παραχθεί όταν η παράσταση τελειώσει.

Το καπλάνι της βιτρίνας: Οι αντιθέσεις

Οι δύο αδελφές παίζουν πολύ καλά. Ο παππούς είναι πειστικός στον ρόλο του Πατέρα που θέλει να αναπτύξει τον πνευματικό κόσμο των κοριτσιών. Τα άλλα παιδιά έχουν συμπληρωματικό ρόλο, όσον αφορά σε αυτά που βοηθούν τα δύο κορίτσια, και αντιθετικό, η Πιπίτσα που παρασύρεται εύκολα και προδίδει. Η Πιπίτσα, η Σταματίνα και η θεία είναι τα θηλυκά που έχουν υποταχθεί στην πατρική εξουσία: ακολουθούν τις επιταγές του αρχετυπικού Πατέρα, κάνουν αυτό που αυτή η εξουσία επιτάσσει, χωρίς να έχουν δική τους θέληση. Η σύγκρουση παππού και θείας είναι αναπόφευκτη. Ο πρώτος είναι φιλελεύθερος, δεν είναι το παράδειγμα του αρχετυπικού Πατέρα, η δεύτερη είναι ακριβώς το αντίθετο. Όμως οι επικρίσεις του παππού στην θεία, με προσβλητικό τρόπο, μας δείχνει ότι ακόμα και στους προοδευτικούς ανθρώπους ο σπόρος της πατρικής εξουσίας υπάρχει και είναι θέμα χρόνου να εμφανιστεί. Αυτό δεν συμβαίνει στον Νίκο. Έχουμε εδώ μια έμμεση, αλλά εύστοχη, κριτική στην αριστερά από την συγγραφέα.

Ο άνθρωπος έχει μεταπτώσεις. Αυτός είναι ο λόγος που η Μυρτώ μπορεί να αλλάζει τον χαρακτήρα της. Από προοδευτική να γίνεται συντηρητική. Όμως η φιλελεύθερη διδαχή του παππού είναι σημαντικός πλούτος που θα της δείξουν τον δρόμο που οδηγεί στον σεβασμό των ανθρωπίνων αξιών. Μπαίνει στην νεολαία του Μεταξά και μετά την σιχαίνεται. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να αποκλείουμε ανθρώπους επειδή έκαναν μια λάθος επιλογή, κατά την άποψή μας, αλλά να συζητήσουμε μαζί τους αυτό το θέμα για να υπάρχει μια γόνιμη διαδικασία, αυτή που θα μείνει στον άνθρωπο ως παρακαταθήκη για όλη του τη ζωή.

Το καπλάνι της βιτρίνας: Το βαθύτερο νόημα

Το τραγούδι ερμηνεύει τα συναισθήματα που υπάρχουν στο «Καπλάνι της βιτρίνας» και μας μιλά για την έρευνα, την ανάλυση και την σύνθεση που ο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να κάνει, αν θέλει να είναι ελεύθερος από ιδέες που τον περιορίζουν. Ο περιορισμός της ελευθερίας δεν είναι μόνο πολιτικός. Πολύ περισσότερο επεκτείνεται στον πολιτισμικό, θρησκειολογικό, λαογραφικό και γνωστικό πεδίο. Μπορεί να το δούμε σε κάθε σημείο της ζωής μας. Αυτό είναι το μεγάλο δίδαγμα της αφήγησης της Άλκης Ζέη. Αυτό θα πρέπει να το κρατούμε σε όλη τη ζωή μας. Κατά συνέπεια, αυτό το έργο, «Το καπλάνι της βιτρίνας» όπως και το βιβλίο, δεν απευθύνεται μόνο σε παιδιά, το ίδιο απαραίτητο είναι και γα τους ενήλικες.

ΤΟ ΚΑΠΛΑΝΙ ΤΗΣ ΒΙΤΡΙΝΑΣ

Συγγραφέας: Άλκη Ζέη

Σκηνοθεσία: Δήμητρα Λαρεντζάκη

Βοηθός σκηνοθέτης: Άγγελος Κουρέπης

Διασκευή: Δήμητρα Λαρεντζάκη

Μουσική: Κώστας Βόμβολος

Δραματουργική επεξεργασία: Δήμητρα Λαρεντζάκη

Σκηνικά: Κατερίνα Παπαγεωργίου

Στίχοι τραγουδιών: Δήμητρα Λαρεντζάκη

Φωτισμοί: Τρύφων Κεχαγιάς

Χορογραφία-επιμέλεια κίνησης: Πασχαλιά Ακριτίδου

Μάσκες: Ολυμπία Σιδερίδου

Βίντεο: Πέτρος Σεβαστίκογλου

Ανιμέισιον: Μπάμπης Βενετόπουλος

Κατασκευή καπλάνι: Αλέξανδρος Κωνσταντινίδης

Κατασκευή σκηνικών: Kolossaion

Διεύθυνση παραγωγής: Μαρία Προδρόμου

Τρέιλερ: Παναγιώτης Κουντουράς

Παραγωγή: Kolossaion Productions -Πολιτιστικός Οργανισμός «Λυκόφως»

Ηθοποιοί: Σοφία Μπλέτσου (Σταματίνα/Πιπίτσα), Βικτώρια Παπαδοπούλου (Μυρτώ), Παυλίνα Παπαδοπούλου (Μέλια), Ανδρέας Παπαϊωάννου (ξάδερφος Νίκος/πρόξενος της Ολλανδίας), Θάνος Πουμάκης: (Νόλης/Νομάρχης), Μαρία Προδρόμου (θεία Δέσποινα/ συγγραφέας), Κορνηλία Προκοπίου (Άρτεμη/καπλάνι/κα. Νομάρχου)

Θέατρο: Καλοσσαίον (Θεσσαλονίκη, Λεωφ. Βασ. Όλγας 150).

Διαβάστε την κριτική των θεατρικών παραστάσεων που έχουμε δημοσιεύσει

Μία τελετή επειγόντως

Οι διδυμάνες

Εκείνος κι εκείνος

Σκοτσέζικο ντους

Η σωφέρ θεάτρου (βίντεο και κριτικές)

Το κανάλι σχετικό με το θέατρο